به گزارش مشرق، حضور آسان و اشتغال اتباع خارجی در ایران به ویژه اتباع کشور افغانستان؛ معضلی است که چند دهه در بازار کار کشور به یک واقعیت انکارناپذیر و مشکلی جدی تبدیل شده است، تا جایی که امروز حتی مقامات عالی کشور در دولت نیز از آن سخن می گویند.
دو روز پیش معاون اول رئیس جمهور در بخشنامه‌ای جدید، ممنوعیت اشتغال اتباع بیگانه را ابلاغ کرد و به وزارت کار ماموریت داد تا اسامی دستگاه‌هایی را که در این باره همکاری نمی‌کنند، اعلام کند.
کشور در چند دهه اخیر به ویژه بعد از دهه 60 با حضور یکباره صدها هزار نیروی کار خارجی مواجه شده است که عموما به راحتی در کشور فعالیت می کنند و بسیاری از فرصت‌های شغلی را تصاحب کرده‌اند. به راستی وجود کارگران ایرانی در کشور تهدید است یا فرصت؟
نه اینکه باید درب‌های کشور را به روی خارجیان و کارجویان سایر کشورها بست و نه اینکه هیچ کشور دیگری با این پدیده مواجه نیست اما نکته حائز اهمیت این است که اشغال موقعیت های شغلی در بازار کار داخلی از سوی خارجیان باعث از دست رفتن فرصت اشتغال برای کارجویان ایرانی در موارد بسیاری می‌شود.
تاکنون قوانین و مقررات در کشور در مورد پدیده اشتغال اتباع بیگانه در ایران تاکنون در حد جریمه کارفرمایان متخلف استفاده کننده از نیروی کار خارجی غیرمجاز و یا تذکراتی در این زمینه ها بوده است و کاربرد دیگری که بتواند شرایط بازدارندگی کارفرمایان در استفاده از نیروی کار خارجی و افزایش انگیزه برای بکارگیری کارجویان داخلی را فراهم کند، نداشته است.
بخشنامه جدید جهانگیری تصریح می‌کند که کافرمایان در صورت ضرورت بکار گیری کارگران نیروی کار خارجی در موارد خاص، تنها از نیروهای کار دارای کارت کار موقت که توسط ادارات زیر مجموعه وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی صادر می‌شود، با رعایت مقررات مربوط استفاده کرده و از بکارگیری کارگران غیر مجاز تحت هر شرایطی پرهیز کنند.
اهمیت این موضوع در راستای ابلاغ بخشنامه معاون اول رئیس جمهور بهانه ای شد که به سراغ علی اقبالی،مدیرکل اشتغال اتباع خارجی وزارت تعاون کارورفاه اجتماعی برویم و با وی در این زمینه گفت‌وگو کنیم.
*تابع قوانین کنوانسیون پناهندگی هستیم
در حال حاضر تعداد کل اتباع خارجی شاغل در کشور به چه میزان است؟
سال گذشته تعداد 190 هزار مجوز برای پناهندگان اتباع افغانی در داخل کشور صادر شده است. این تعداد مطابق با مجوزها و کارت‌های کار صادر شده است که البته ما در این اداره کل فقط برای پناهندگان کارت کار در کنار کارت آمایش صادر می‌کنیم. کارت آمایش از سوی وزارت کشور صادر می‌شود که کارگر اتباع خارجی زمانی که برای دریافت کارت کار مراجعه می کند باید کارت آمایش را ارائه کنند.ما برای سن بالای 18سال تا 60سال، کارت کار مطابق قانون صادر کرده ایم.
در تمام کشورهای پناهنده پذیر، پناهنده مانند جریان آب است. یعنی ابتدا آرام جریان می یابد و رفته رفته به تمام مجراهای زمین نفوذ می‌کند، از آنجایی که قرار است خود را با جامعه که در آن پناهنده شده است هماهنگ کند در ابتدا از شغل‌های سطح پایین شروع به کار می‌کند اما رفته رفته پس از کسب مهارت به شغل های بهتر ارتقا می یابد. نوع بشر و نوع انسان این است که مهارت کسب می‌کند.
در حال حاضر مشاهده می کنیم تعداد زیادی از کارگران اتباع خارجه در کشور ما پس از چند سال وارد مشاغل مهارتی شده‌اند. چرا که تجربه لازم برای پیشرفت را کسب کرده‌اند. ایرانی‌ها هم هنگامی که به کشورهای دیگر پناهنده می‌شوند ابتدا از مشاغل سطح پایین شروع می‌کنند و سپس به مشاغل بالاتر رشد پیدا می‌کنند. در حال حاضر شرایط پناهندگی از کشور افغانستان شاید منتفی شده باشد و آنها با توجه به امنیت حاکم شرایط لازم برای فعالیت در کشور خود را داشته باشند، اما بازنگشته اند.
ماده 17 و 18 کنوانسیون پناهندگی 1951 تصریح دارد که کشور پناهنده پذیرباید شغلی را به پناهنده بدهد که به سایر اتباع خارجی هم همین شغل را واگذار می‌کند.یعنی من شغلی را که به طور مثال به بنگلادشی می‌دهم باید همان شغل را تبعه افغانی هم بدهم. این ماده تاکید دارد اگر تمام شغل‌ها مانند هم نیست، کمتر از یکدیگر هم نباید باشد. به همین دلیل با توجه به اینکه عضو کنوانسیون پناهنگی هستیم نمی‌توانیم خطا کنیم. بنابر این اگر مشاهده می‌شود بعضی اتباع خارجی در بعضی شغل‌ها مشغول فعالیت هستند که به زعم ایرانی ها نباید این شغل‌ها به آنها واگذار شود به همین دلیل است.در بحث جوشکاری و نقاشی اتومبیل در حال حاضر بسیاری از کارگران اتباع خارجی مشغول فعالیت هستند.
* کارگران ایرانی تمایلی به برخی مشاغل مهارتی ندارند
چرا شغل های مهارتی باید در دسترس این کارگران باشد؟ مشاغل مهارتی فرصتی برای کارگران ایرانی است که با فعالیت افغانی ها از بین رفته است.
گاهی در برخی شهرستان‌ها کمبود نیروی ماهر ایرانی دیده می‌شود که اتباع خارجی قابلیت رشد پیدا کرده اند. به دلیل مشکلات و مرطوب بودن هوای بندرعباس در حال حاضر مشاهده می کنیم که تمام کارگران شاغل در صافکاری و نقاشی و مکانیکی اتومبیل افغانی هستند چرا که ایرانی‌ها تمایل به فعالیت در آن شهرستان را به دلیل شرایط نامناسب آب و هوایی ندارند.
به طور مثال استان کرمان نیز شرایطی شبیه بندرعباس را دارد و هیچ کارگر ایرانی برای نقاشی و صافکاری اتومبیل فعالیت نمی کند. مدیر کل این استان از ما دریافت صدور مجوز برای فعالیت اتباع خارجی را دارد. متاسفانه نوع فرهنگ کار در کشورمان دچار مشکل است. در حال حاضر در بسیاری از مشاغل کارگر ایرانی حاضر به فعالیت نمی شود. به طور مثال مقنی‌گری یکی از مشاغل سنتی یزد بوده است که در حال حاضر هیچ کدام از یزدی‌ها تمایل به فعالیت در این شغل را ندارند و تمام کارگران در این شغل اتباع افغانی هستند.
حق انتخاب اتباع خارجی برای شغل با خودشان است؟
در بعضی از مناطق از سوی اداره کل اتباع خارجی اعلام نیاز می‌شود. اما در برخی مناطق چون خودشان کار می کنند کارفرمایان آنها را می‌شناسند و کارگارن را به اداره کل اتباع خارجی معرفی می‌کنند. دفاتر کفالت با کارگر و کارفرما قرارداد کار امضا می‌کند تا آنها بتوانند مشغول کار شوند. با راه اندازی دفاتر کفالت بخشی از امور اجرایی وزارت کار به دفاتر کفالت برون سپاری شد.
نزدیک به 60 هزار نفر تبعه افغانی طی یک هفته گذشته برای ساماندهی به دفاتر کفالت واگذار شدند. 46 دفتر کفالت در تهران مشغول فعالیت هستند که پس از بررسی وضعیت اتباع افغان برای آنها کارت کار صادر می‌کنند. که هر کدام از دفاتر کفالت بین 800 تا 1000 نفر سهمیه صدور کارت کار دارند، افراد مراجعه و تمام امورات خود را انجام می‌دهند. در کل کشور 164 دفتر کفالت مشغول فعالیت هستند. مجوز دفاتر کفالت از اداره کل اتباع خارجه است. کارت اجرا و اقدام در بخش خصوصی در حال انجام است. با کمترین خطا در بحث اداری امورات در حال انجام است. در حال حاضر بیشتر اتباع خارجی از کشور افغانستان هستند، تعدادی کمی هم عراقی و بنگلادش و پاکستان هستند. رتبه اول را اتباع افغانی دارند.
*بستر اعزام نیروی کار ایرانی به افغانستان مهیا نیست
نمی‌توانیم شرایطی را فراهم کنیم تا نیروی فارغ التحصیل ایرانی که بازار کار در ایران ندارد به خارج از کشور اعزام شود. مثلا به کشورهایی که تبعه داریم؟
اقبالی:دفتر هدایت نیروی انسانی و دفاتر کاریابی خارجی پس از یافتن فرصت‌های شغلی در خارج از کشور نیرو اعزام می‌کند. در افغانستان شرایطی در قالب شرکت های خدمات فنی و مهندسی وجود ندارد. بستر این کار آماده نیست که نیرو به افغانستان اعزام کنیم. نیرویی که در حال حاضر در کشور مشغول فعالیت است در قالب پناهنده مشغول فعالیتند. اما ایرانیانی هم هستند که در حاشیه خلیج فارس زندگی می‌کنند که یا تحت آموزش ما بوده اند یا خودشان در حین کار مهارت کسب کرده‌اند .
*پای خارجی‌ها به شغل چوپانی هم باز شد
آزاد شدن فرصت های شغلی که در حال حاضر در دست کارگران اتباع خارجی است، می‌تواند باعث کاهش نرخ بیکاری شود؟
به ناچار باید بخشی از کار را به نیروی افغان واگذار کنیم. اسفند ماه سال گذشته برای بازرسی به کشتارگاه میثم طیور در رباط کریم رفتیم. محیطه مملو از برف بود که پس از عبوراز برف به سوله اصلی رسیدیم، فعالیت اصلی این مجموعه تمیز کردن روده گوسفند و صادرات به خارج از کشور بود. زمانی که از نزدیک در جریان فعالیت کارگران افغان مشغول در کارخانه قرار گرفتم، بسیار متعجب شدم چرا که بوی بسیار بدی مجموعه را در بر گرفته بود. با چنین شرایطی هیچ کارگر ایرانی حاضر به فعالیت نیست و این در حالی است که هم اکنون 5 کارگر افغانی در این مجموعه مشغول فعالیت هستند.
سود صادرات این شرکت به گونه ای است که برخی از شرکت‌ها در کنار آن 7 میلیارد تومان سود داشته اند. برخی از مشاغل هر چه قدر درآمد بالایی داشته باشد اما باز هم کارگر ایرانی تمایل به فعالیت در آن مکان را ندارد. به طور مثال در شغل چوپانی هیچ کارگر ایرانی در هیچ کجای ایران دیگر تمایل به این شغل ندارد. به طور مثال استان سمنان اعلام کرده است که تا سه سال دیگر هیچ گله گوسفندی در سمنان نداریم چرا که چوپان نداریم. در کنار این مسئله که هیچ کارگری تمایل به فعالیت در شغل چوپانی ندارد ما اعلام کرده‌ایم که چوپانی از مشاغل ممنوعه ای است که کارگر افغانی نباید در این شغل فعالیت کند. با این شرایط سمنان اعلام کرده است که اگر مجوز فعالیت به کارگران افغانی ندهید گله های گوسفند سمنان را کارگران افغانی صحرا نبرند سه سال دیگر تهران از گوسفند سمنان محروم است.
خلاصه با کسب مجوزی که از کمیسیون ساماندهی دریافت کردیم فعالیت چوپان افغانی را برای سمنان آزاد کردیم یا به طور مثال کارگران بازیافت ایرانی نیستند. اینها مشاغلی است که حتی اگر آزاد هم شود کارگر افغانی در آنها فعالیت نخواهد کرد.
در چه صورتی به کار گیری نیروی کار افغانی تخلف محسوب می شود؟
کارفرمایان باید تا حد ممکن از کارگر ایرانی استفاده کنند اما در جایی که ضرورت بکار گیری کارگران نیروی کار خارجی در موارد خاص دیده می شود ، تنها از نیروهای کار دارای کارت کار موقت که توسط ادارات زیر مجموعه وزارت تعاون ، کار و رفاه اجتماعی صادر می شود باید استفاده کنند و با رعایت مقررات مربوط استفاده کرده و از بکارگیری کارگران غیر مجاز تحت هر شرایطی پرهیز کنند.
شرایط اخذ کارت کار در حال حاضر چیست؟
اقبالی: از 18 سال تا 60 سال با داشتن کارت آمایش می توانند کارت کار دریافت کنند. سلامت جسمی هم یکی از شرایط دریافت کارت کار است. کارگران افغان می‌توانند تحت پوشش بیمه خویش فرما صرفاً برای جنبه درمانی، قرار بگیرند. ما طرحی را برای بیمه شدن کارگران اتباع افغان داریم که بیمه حوادث ناشی از کار است. این طرح در حال نهایی شدن است. در طرح بیمه حوادث ناشی از کار هم کارفرما احساس رضایت دارد و هم کارگر. در حال حاضر منتظر هستیم بیمه سلامت هزینه ها را اعلام کند. این بیمه صرفا جنبه درمانی دارد و برای بازنشستگی ندارد.
*اشتغال افغانی‌ها در 17 استان ممنوع است
آیا در قانون کار مواردی برای فعالیت اتباع خارجی وجود دارد؟
ماده 121 قانون کار برای آن دسته از نیروی کار است که با گذرنامه وارد می‌شوند و کارفرما و دعوت کننده دارند .در قالب ماده 121 تعدادی از نیروی کار را برای رفع نیازهای بازار کار جذب می کنیم. در بند ج ماده 122 اشاره شده است که پناهندگان و ساکنین کشورهای اسلامی می‌توانند در ایران دارای شغل باشند و فعالیت کنند. آنها می‌توانند به درخواست شرکت‌های ایرانی مشغول کار شوند. بیشتر این کارگران در استان تهران هستند.
برخی استان ها نسبت به فعالیت بیش از حد کارگران اتباع خارجی انتقاد دارند.
در مصوبه شورای عالی امنیت ملی،فعالیت در 14 استان برای اتباع افغانی مجاز اعلام شده است. یعنی در بقیه استان‌ها فعالیت اتباع افغانی ممنوع است. دراین 14 استان مشاهده می‌کنیم که در برخی استان‌ها نفوذ این کارگران بیشتر است. به طور مثال تعداد کارگران شاغل در مرکز شهر تهران بسیار کمتر از کارگران فعال در حاشیه استان تهران هستند. به همین دلیل مشاهده می‌کنیم که گاهی در برخی استان‌ها تصاحب شغل توسط کارگران افغانی دیده می شود.در حال حاضر انجمن صنفی سنگبری های محلات نامه مستقیم به وزیر داده اند که کارگر افغانی نیاز داریم چرا که کارگر ایرانی در این بخش فعالیت نمی کنند. علت اینکه در این بخش مجوز کارگر افغانی صادر نمی‌کنیم این است که محلات جز شهرهای ممنوعه برای فعالیت اتباع خارجی است.
مدت اعتبار کارت‌های کار چه میزان است؟
در حالت کلی مدت اعتبار این کارتها یک ساله است اما در حال حاضر براساس ابلاغ وزارت کشور درخصوص تمدید کارت آمایش مرحله 9، اعتبار این کارتها از پایان خرداد تاپایان شهریور سال جاری تمدید شده است. براین اساس آن دسته از اتباع افغانستان که دارای کارت آمایش مرحله 9 هستند می توانند به دفاترکفالت، اقامت و اشتغال 2 استان تهران و خراسان رضوی از روز شنبه 14تیر به مدت یک ماه مراجعه نمایند.اتباع استان های، سمنان، قزوین،قم، البرز، مرکزی، خراسان جنوبی، بوشهر، فارس، اصفهان، کرمان ،یزد و گلستان موظف هستند برای دریافت کارت موقت کار،صرفا به دفاتری که سال گذشته پرونده تشکیل داده اند مراجعه کنند. براساس ابلاغ وزارت کشور در خصوص تمدیدکارت آمایش مرحله 9 و اعتباراین کارتها از پایان خرداد تاپایان شهریور امسال تمدید شده است.
* جریمه کارفرمایان به ازای به کارگیری نیروی غیر مجاز روزانه 101 هزار تومان است
جریمه به کار گیری نیروی کار غیر مجاز در بازار کار چقدر است؟
بر اساس بند «ج» ماده 11 قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت مصوب 1380/11/27، به منظور جلوگیری از حضور نیروی کار غیر مجاز خارجی دربازار کار کشور، وزارت کار واموراجتماعی مکلف است کارفرمایانی که اتباع خارجی فاقد پروانه رابه کار می گیرند بابت هر روز اشتغال غیر مجاز هر کارگرخارجی معادل پنج برابر حداقل دستمزد روزانه جریمه نماید، در صورت تکرار تخلف این جریمه دو برابر خواهد شد.در صورت خودداری کارفرمایان از پرداخت جریمه مقرر در این بند، تعقیب کیفری براساس ماده (181) قانون کار مصوب 1369/08/29 مجمع تشخیص مصلحت نظام به عمل خواهد آمد. میزان جریمه کارفرمایان به ازای به کارگیری نیروی غیر مجاز روزانه 101 هزار تومان است. هدف ما جریمه کردن کارفرمایان نیست بلکه انجام تمام امورات قانونی در مسیر کار است.
برنامه ای برای بهبود سیکل کاری خود دارید؟
در حال حاضر ساماندهی وضعیت 190 هزار کارگر پناهده را در دستور کار داریم. البته تعداد کارگرانی که با داشتن ویزا و پروانه کار وارد بازار می‌شود به غیر از تعداد کارگران پناهنده است. اجرای طرح دفاتر کفالت بخشی از قوانین در مسیر بهبود شرایط بود که پس از سال‌ها اجرا شد.
دو روز پیش معاون اول رئیس جمهور در بخشنامه‌ای جدید، ممنوعیت اشتغال اتباع بیگانه را ابلاغ کرد و به وزارت کار ماموریت داد تا اسامی دستگاه‌هایی را که در این باره همکاری نمی‌کنند، اعلام کند.
کشور در چند دهه اخیر به ویژه بعد از دهه 60 با حضور یکباره صدها هزار نیروی کار خارجی مواجه شده است که عموما به راحتی در کشور فعالیت می کنند و بسیاری از فرصت‌های شغلی را تصاحب کرده‌اند. به راستی وجود کارگران ایرانی در کشور تهدید است یا فرصت؟
نه اینکه باید درب‌های کشور را به روی خارجیان و کارجویان سایر کشورها بست و نه اینکه هیچ کشور دیگری با این پدیده مواجه نیست اما نکته حائز اهمیت این است که اشغال موقعیت های شغلی در بازار کار داخلی از سوی خارجیان باعث از دست رفتن فرصت اشتغال برای کارجویان ایرانی در موارد بسیاری می‌شود.
تاکنون قوانین و مقررات در کشور در مورد پدیده اشتغال اتباع بیگانه در ایران تاکنون در حد جریمه کارفرمایان متخلف استفاده کننده از نیروی کار خارجی غیرمجاز و یا تذکراتی در این زمینه ها بوده است و کاربرد دیگری که بتواند شرایط بازدارندگی کارفرمایان در استفاده از نیروی کار خارجی و افزایش انگیزه برای بکارگیری کارجویان داخلی را فراهم کند، نداشته است.
بخشنامه جدید جهانگیری تصریح می‌کند که کافرمایان در صورت ضرورت بکار گیری کارگران نیروی کار خارجی در موارد خاص، تنها از نیروهای کار دارای کارت کار موقت که توسط ادارات زیر مجموعه وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی صادر می‌شود، با رعایت مقررات مربوط استفاده کرده و از بکارگیری کارگران غیر مجاز تحت هر شرایطی پرهیز کنند.
اهمیت این موضوع در راستای ابلاغ بخشنامه معاون اول رئیس جمهور بهانه ای شد که به سراغ علی اقبالی،مدیرکل اشتغال اتباع خارجی وزارت تعاون کارورفاه اجتماعی برویم و با وی در این زمینه گفت‌وگو کنیم.
*تابع قوانین کنوانسیون پناهندگی هستیم
در حال حاضر تعداد کل اتباع خارجی شاغل در کشور به چه میزان است؟
سال گذشته تعداد 190 هزار مجوز برای پناهندگان اتباع افغانی در داخل کشور صادر شده است. این تعداد مطابق با مجوزها و کارت‌های کار صادر شده است که البته ما در این اداره کل فقط برای پناهندگان کارت کار در کنار کارت آمایش صادر می‌کنیم. کارت آمایش از سوی وزارت کشور صادر می‌شود که کارگر اتباع خارجی زمانی که برای دریافت کارت کار مراجعه می کند باید کارت آمایش را ارائه کنند.ما برای سن بالای 18سال تا 60سال، کارت کار مطابق قانون صادر کرده ایم.
در تمام کشورهای پناهنده پذیر، پناهنده مانند جریان آب است. یعنی ابتدا آرام جریان می یابد و رفته رفته به تمام مجراهای زمین نفوذ می‌کند، از آنجایی که قرار است خود را با جامعه که در آن پناهنده شده است هماهنگ کند در ابتدا از شغل‌های سطح پایین شروع به کار می‌کند اما رفته رفته پس از کسب مهارت به شغل های بهتر ارتقا می یابد. نوع بشر و نوع انسان این است که مهارت کسب می‌کند.
در حال حاضر مشاهده می کنیم تعداد زیادی از کارگران اتباع خارجه در کشور ما پس از چند سال وارد مشاغل مهارتی شده‌اند. چرا که تجربه لازم برای پیشرفت را کسب کرده‌اند. ایرانی‌ها هم هنگامی که به کشورهای دیگر پناهنده می‌شوند ابتدا از مشاغل سطح پایین شروع می‌کنند و سپس به مشاغل بالاتر رشد پیدا می‌کنند. در حال حاضر شرایط پناهندگی از کشور افغانستان شاید منتفی شده باشد و آنها با توجه به امنیت حاکم شرایط لازم برای فعالیت در کشور خود را داشته باشند، اما بازنگشته اند.
ماده 17 و 18 کنوانسیون پناهندگی 1951 تصریح دارد که کشور پناهنده پذیرباید شغلی را به پناهنده بدهد که به سایر اتباع خارجی هم همین شغل را واگذار می‌کند.یعنی من شغلی را که به طور مثال به بنگلادشی می‌دهم باید همان شغل را تبعه افغانی هم بدهم. این ماده تاکید دارد اگر تمام شغل‌ها مانند هم نیست، کمتر از یکدیگر هم نباید باشد. به همین دلیل با توجه به اینکه عضو کنوانسیون پناهنگی هستیم نمی‌توانیم خطا کنیم. بنابر این اگر مشاهده می‌شود بعضی اتباع خارجی در بعضی شغل‌ها مشغول فعالیت هستند که به زعم ایرانی ها نباید این شغل‌ها به آنها واگذار شود به همین دلیل است.در بحث جوشکاری و نقاشی اتومبیل در حال حاضر بسیاری از کارگران اتباع خارجی مشغول فعالیت هستند.
* کارگران ایرانی تمایلی به برخی مشاغل مهارتی ندارند
چرا شغل های مهارتی باید در دسترس این کارگران باشد؟ مشاغل مهارتی فرصتی برای کارگران ایرانی است که با فعالیت افغانی ها از بین رفته است.
گاهی در برخی شهرستان‌ها کمبود نیروی ماهر ایرانی دیده می‌شود که اتباع خارجی قابلیت رشد پیدا کرده اند. به دلیل مشکلات و مرطوب بودن هوای بندرعباس در حال حاضر مشاهده می کنیم که تمام کارگران شاغل در صافکاری و نقاشی و مکانیکی اتومبیل افغانی هستند چرا که ایرانی‌ها تمایل به فعالیت در آن شهرستان را به دلیل شرایط نامناسب آب و هوایی ندارند.
به طور مثال استان کرمان نیز شرایطی شبیه بندرعباس را دارد و هیچ کارگر ایرانی برای نقاشی و صافکاری اتومبیل فعالیت نمی کند. مدیر کل این استان از ما دریافت صدور مجوز برای فعالیت اتباع خارجی را دارد. متاسفانه نوع فرهنگ کار در کشورمان دچار مشکل است. در حال حاضر در بسیاری از مشاغل کارگر ایرانی حاضر به فعالیت نمی شود. به طور مثال مقنی‌گری یکی از مشاغل سنتی یزد بوده است که در حال حاضر هیچ کدام از یزدی‌ها تمایل به فعالیت در این شغل را ندارند و تمام کارگران در این شغل اتباع افغانی هستند.
حق انتخاب اتباع خارجی برای شغل با خودشان است؟
در بعضی از مناطق از سوی اداره کل اتباع خارجی اعلام نیاز می‌شود. اما در برخی مناطق چون خودشان کار می کنند کارفرمایان آنها را می‌شناسند و کارگارن را به اداره کل اتباع خارجی معرفی می‌کنند. دفاتر کفالت با کارگر و کارفرما قرارداد کار امضا می‌کند تا آنها بتوانند مشغول کار شوند. با راه اندازی دفاتر کفالت بخشی از امور اجرایی وزارت کار به دفاتر کفالت برون سپاری شد.
نزدیک به 60 هزار نفر تبعه افغانی طی یک هفته گذشته برای ساماندهی به دفاتر کفالت واگذار شدند. 46 دفتر کفالت در تهران مشغول فعالیت هستند که پس از بررسی وضعیت اتباع افغان برای آنها کارت کار صادر می‌کنند. که هر کدام از دفاتر کفالت بین 800 تا 1000 نفر سهمیه صدور کارت کار دارند، افراد مراجعه و تمام امورات خود را انجام می‌دهند. در کل کشور 164 دفتر کفالت مشغول فعالیت هستند. مجوز دفاتر کفالت از اداره کل اتباع خارجه است. کارت اجرا و اقدام در بخش خصوصی در حال انجام است. با کمترین خطا در بحث اداری امورات در حال انجام است. در حال حاضر بیشتر اتباع خارجی از کشور افغانستان هستند، تعدادی کمی هم عراقی و بنگلادش و پاکستان هستند. رتبه اول را اتباع افغانی دارند.
*بستر اعزام نیروی کار ایرانی به افغانستان مهیا نیست
نمی‌توانیم شرایطی را فراهم کنیم تا نیروی فارغ التحصیل ایرانی که بازار کار در ایران ندارد به خارج از کشور اعزام شود. مثلا به کشورهایی که تبعه داریم؟
اقبالی:دفتر هدایت نیروی انسانی و دفاتر کاریابی خارجی پس از یافتن فرصت‌های شغلی در خارج از کشور نیرو اعزام می‌کند. در افغانستان شرایطی در قالب شرکت های خدمات فنی و مهندسی وجود ندارد. بستر این کار آماده نیست که نیرو به افغانستان اعزام کنیم. نیرویی که در حال حاضر در کشور مشغول فعالیت است در قالب پناهنده مشغول فعالیتند. اما ایرانیانی هم هستند که در حاشیه خلیج فارس زندگی می‌کنند که یا تحت آموزش ما بوده اند یا خودشان در حین کار مهارت کسب کرده‌اند .
*پای خارجی‌ها به شغل چوپانی هم باز شد
آزاد شدن فرصت های شغلی که در حال حاضر در دست کارگران اتباع خارجی است، می‌تواند باعث کاهش نرخ بیکاری شود؟
به ناچار باید بخشی از کار را به نیروی افغان واگذار کنیم. اسفند ماه سال گذشته برای بازرسی به کشتارگاه میثم طیور در رباط کریم رفتیم. محیطه مملو از برف بود که پس از عبوراز برف به سوله اصلی رسیدیم، فعالیت اصلی این مجموعه تمیز کردن روده گوسفند و صادرات به خارج از کشور بود. زمانی که از نزدیک در جریان فعالیت کارگران افغان مشغول در کارخانه قرار گرفتم، بسیار متعجب شدم چرا که بوی بسیار بدی مجموعه را در بر گرفته بود. با چنین شرایطی هیچ کارگر ایرانی حاضر به فعالیت نیست و این در حالی است که هم اکنون 5 کارگر افغانی در این مجموعه مشغول فعالیت هستند.
سود صادرات این شرکت به گونه ای است که برخی از شرکت‌ها در کنار آن 7 میلیارد تومان سود داشته اند. برخی از مشاغل هر چه قدر درآمد بالایی داشته باشد اما باز هم کارگر ایرانی تمایل به فعالیت در آن مکان را ندارد. به طور مثال در شغل چوپانی هیچ کارگر ایرانی در هیچ کجای ایران دیگر تمایل به این شغل ندارد. به طور مثال استان سمنان اعلام کرده است که تا سه سال دیگر هیچ گله گوسفندی در سمنان نداریم چرا که چوپان نداریم. در کنار این مسئله که هیچ کارگری تمایل به فعالیت در شغل چوپانی ندارد ما اعلام کرده‌ایم که چوپانی از مشاغل ممنوعه ای است که کارگر افغانی نباید در این شغل فعالیت کند. با این شرایط سمنان اعلام کرده است که اگر مجوز فعالیت به کارگران افغانی ندهید گله های گوسفند سمنان را کارگران افغانی صحرا نبرند سه سال دیگر تهران از گوسفند سمنان محروم است.
خلاصه با کسب مجوزی که از کمیسیون ساماندهی دریافت کردیم فعالیت چوپان افغانی را برای سمنان آزاد کردیم یا به طور مثال کارگران بازیافت ایرانی نیستند. اینها مشاغلی است که حتی اگر آزاد هم شود کارگر افغانی در آنها فعالیت نخواهد کرد.
در چه صورتی به کار گیری نیروی کار افغانی تخلف محسوب می شود؟
کارفرمایان باید تا حد ممکن از کارگر ایرانی استفاده کنند اما در جایی که ضرورت بکار گیری کارگران نیروی کار خارجی در موارد خاص دیده می شود ، تنها از نیروهای کار دارای کارت کار موقت که توسط ادارات زیر مجموعه وزارت تعاون ، کار و رفاه اجتماعی صادر می شود باید استفاده کنند و با رعایت مقررات مربوط استفاده کرده و از بکارگیری کارگران غیر مجاز تحت هر شرایطی پرهیز کنند.
شرایط اخذ کارت کار در حال حاضر چیست؟
اقبالی: از 18 سال تا 60 سال با داشتن کارت آمایش می توانند کارت کار دریافت کنند. سلامت جسمی هم یکی از شرایط دریافت کارت کار است. کارگران افغان می‌توانند تحت پوشش بیمه خویش فرما صرفاً برای جنبه درمانی، قرار بگیرند. ما طرحی را برای بیمه شدن کارگران اتباع افغان داریم که بیمه حوادث ناشی از کار است. این طرح در حال نهایی شدن است. در طرح بیمه حوادث ناشی از کار هم کارفرما احساس رضایت دارد و هم کارگر. در حال حاضر منتظر هستیم بیمه سلامت هزینه ها را اعلام کند. این بیمه صرفا جنبه درمانی دارد و برای بازنشستگی ندارد.
*اشتغال افغانی‌ها در 17 استان ممنوع است
آیا در قانون کار مواردی برای فعالیت اتباع خارجی وجود دارد؟
ماده 121 قانون کار برای آن دسته از نیروی کار است که با گذرنامه وارد می‌شوند و کارفرما و دعوت کننده دارند .در قالب ماده 121 تعدادی از نیروی کار را برای رفع نیازهای بازار کار جذب می کنیم. در بند ج ماده 122 اشاره شده است که پناهندگان و ساکنین کشورهای اسلامی می‌توانند در ایران دارای شغل باشند و فعالیت کنند. آنها می‌توانند به درخواست شرکت‌های ایرانی مشغول کار شوند. بیشتر این کارگران در استان تهران هستند.
برخی استان ها نسبت به فعالیت بیش از حد کارگران اتباع خارجی انتقاد دارند.
در مصوبه شورای عالی امنیت ملی،فعالیت در 14 استان برای اتباع افغانی مجاز اعلام شده است. یعنی در بقیه استان‌ها فعالیت اتباع افغانی ممنوع است. دراین 14 استان مشاهده می‌کنیم که در برخی استان‌ها نفوذ این کارگران بیشتر است. به طور مثال تعداد کارگران شاغل در مرکز شهر تهران بسیار کمتر از کارگران فعال در حاشیه استان تهران هستند. به همین دلیل مشاهده می‌کنیم که گاهی در برخی استان‌ها تصاحب شغل توسط کارگران افغانی دیده می شود.در حال حاضر انجمن صنفی سنگبری های محلات نامه مستقیم به وزیر داده اند که کارگر افغانی نیاز داریم چرا که کارگر ایرانی در این بخش فعالیت نمی کنند. علت اینکه در این بخش مجوز کارگر افغانی صادر نمی‌کنیم این است که محلات جز شهرهای ممنوعه برای فعالیت اتباع خارجی است.
مدت اعتبار کارت‌های کار چه میزان است؟
در حالت کلی مدت اعتبار این کارتها یک ساله است اما در حال حاضر براساس ابلاغ وزارت کشور درخصوص تمدید کارت آمایش مرحله 9، اعتبار این کارتها از پایان خرداد تاپایان شهریور سال جاری تمدید شده است. براین اساس آن دسته از اتباع افغانستان که دارای کارت آمایش مرحله 9 هستند می توانند به دفاترکفالت، اقامت و اشتغال 2 استان تهران و خراسان رضوی از روز شنبه 14تیر به مدت یک ماه مراجعه نمایند.اتباع استان های، سمنان، قزوین،قم، البرز، مرکزی، خراسان جنوبی، بوشهر، فارس، اصفهان، کرمان ،یزد و گلستان موظف هستند برای دریافت کارت موقت کار،صرفا به دفاتری که سال گذشته پرونده تشکیل داده اند مراجعه کنند. براساس ابلاغ وزارت کشور در خصوص تمدیدکارت آمایش مرحله 9 و اعتباراین کارتها از پایان خرداد تاپایان شهریور امسال تمدید شده است.
* جریمه کارفرمایان به ازای به کارگیری نیروی غیر مجاز روزانه 101 هزار تومان است
جریمه به کار گیری نیروی کار غیر مجاز در بازار کار چقدر است؟
بر اساس بند «ج» ماده 11 قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت مصوب 1380/11/27، به منظور جلوگیری از حضور نیروی کار غیر مجاز خارجی دربازار کار کشور، وزارت کار واموراجتماعی مکلف است کارفرمایانی که اتباع خارجی فاقد پروانه رابه کار می گیرند بابت هر روز اشتغال غیر مجاز هر کارگرخارجی معادل پنج برابر حداقل دستمزد روزانه جریمه نماید، در صورت تکرار تخلف این جریمه دو برابر خواهد شد.در صورت خودداری کارفرمایان از پرداخت جریمه مقرر در این بند، تعقیب کیفری براساس ماده (181) قانون کار مصوب 1369/08/29 مجمع تشخیص مصلحت نظام به عمل خواهد آمد. میزان جریمه کارفرمایان به ازای به کارگیری نیروی غیر مجاز روزانه 101 هزار تومان است. هدف ما جریمه کردن کارفرمایان نیست بلکه انجام تمام امورات قانونی در مسیر کار است.
برنامه ای برای بهبود سیکل کاری خود دارید؟
در حال حاضر ساماندهی وضعیت 190 هزار کارگر پناهده را در دستور کار داریم. البته تعداد کارگرانی که با داشتن ویزا و پروانه کار وارد بازار می‌شود به غیر از تعداد کارگران پناهنده است. اجرای طرح دفاتر کفالت بخشی از قوانین در مسیر بهبود شرایط بود که پس از سال‌ها اجرا شد.
