به گزارش مشرق، نشست نقد و بررسی کتاب «رقعه»، اثر سیدحمیدرضا برقعی، با حضور سعید بیابانکی، جواد محقق و جمعی از شاعران جوان عصر روز گذشته، ۱۰ شهریور ماه، در فرهنگسرای امید برگزار شد. بیابانکی در ابتدای این نشست با اشاره به اشعار برقعی در این اثر گفت: سالهاست برقعی را از سرودن نخستین شعرهای مذهبی و آیینی می‌شناسم. تئاتری‌ها می‌گویند سینما یک هنرپیشه را بزرگتر از حد معمول نشان می‌دهد، اما تنها در تئاتر می‌توانیم هنرپیشه‌ها را همان‌طور که هستند، ببینیم و شاید در شعر هم همین‌طور باشد و اندازه واقعی انسان‌ها را می‌توان در متن مکتوب دید.
بیابانکی ادامه داد: بارها شاهد شعرخوانی برقعی بودم و احساس می‌کنم بخشی از شعر آنی نباشد که روی کاغذ نوشته می‌شود، بلکه اجرای آن اهمیت دارد. در روزگاری هستیم که بخشی از شاعران به فن شعرخوانی مسلط هستند و بسیاری از آنان به خاطر شعرخوانی شهرت پیدا کردند. یکی از دلایل توفیق برقعی در ارائه شعر، فن دکلمه و شعرخوانی او است.
وی در رابطه با شعر آیینی توضیح داد: به نظرم شعر آیینی به دو بخش تقسیم می شود؛ یکی شفاهی و دیگری کتبی. شعر شفاهی برای شنیده شدن و کتبی برای خوانده شدن سروده می‌شود. برخی شعرها مختص خواندن در خلوت و برخی دیگر نیز مختص خواندن در جاهای دیگر است. شعر درخشان «خط خون» شعری مکتوب است که باید خوانده شود و کتاب سیدحسن حسینی یعنی «گنجشک و جبرئیل» نیز همین‌طور است. منظورم از شعرهای شفاهی برای خوانده شدن در مجالس سوگ و هیئت‌هاست و به نوعی متن مکتوب آن وجود ندارد.
بیابانکی درباره شعر برقعی گفت: شعر برقعی در مرز میان مکتوب و شفاهی قرار دارد. مایاکوفسکی شاعر بزرگ می‌گوید شعر سفارش مردم به شاعر است. در واقع شعرهای برقعی را می‌توان هم در خلوت و هم در جلوت خواند.
وی اضافه کرد: یکی از مسائل محوری و کلیدی در کتاب «رقعه» تکیه بر مقاتل و تلمیحات براساس اشاره‌های دقیق و استوار است. اگر کسی این تلمیحات را نداند، شاید منظور شاعر را درنیابد. شاعران عاشورایی یا ما را به عاشورا برده‌اند و یا فضایی منطبق با آن زمان را برایمان ایجاد کرده‌اند وکه در این میان برقعی عاشورا را منطبق با روزگار کرده است. متنوع بودن قالب‌های شعری یکی از ویژگی‌های این کتاب است که در بسیاری از این قالب‌ها موفق هم بوده است.
بیابانکی افزود: در این کتاب به چند شعر شاخص برخورد کردم. «در اتوبوس کاروان» فضای کاملاً متفاوتی دارد و در ذهن ماندگار می‌شود. «آبادان ویران» یکی از بهترین شعرهای اوست که ویژگی آن جمع شدن یک ایران کوچک با اشاره به تلمیحات و اتفاقات تاریخی است که بر سر ایران آمده است. شعر«سکوت» ویژگی بارزی دارد که در همان ابیات اول مستتر است و مفهومی دارد که حول سکوت می‌گردد و به تدریج با سکوت حضرت علی(ع) در زمان خانه نشین شدن جلو می‌آید و به روزگار ما می‌رسد. همچنین طنزهایی هم در این اثر دیده می‌شود که از انطباق تضادها و تناقض‌ها به وجود می‌آید. اوج شعر او بیشتر مختص امام حسین(ع) است و باید بگویم که برقعی از عهده تلفیق فضای شعری برآمده است.
جواد محقق، شاعر و روزنامه‌نگار، از دیگر سخنرانان حاضر در این جلسه بود. وی با اشاره به شعر آیینی در ادبیات انقلاب اسلامی گفت: شعر مذهبی ما بعد از انقلاب مشروطه که فرصت‌های خوبی برای نوع جدیدی از شعر آغاز می‌شود، در دو خط موازی حرکت کرده و معمولاً جایی به هم نرسیدند و هنوز اتفاق لازم در زمینه شعر مذهبی نیفتاده است. دو طیف متفاوت گروه‌های دینی و هنری همیشه با هم همراه بودند، اما نظرات یکسانی نداشتند. شعرهای محفلی و هیأتی از میان مردم برخواستند و به این جنس شعر پرداختند و برخلاف امروز مخاطبان و علاقه‌مندان بسیاری داشتند.
محقق ادامه داد: زبان، سبک و سیاق این شعرها با شعر نو و امروز فاصله زیادی داشتند و مخاطبان شعرخوان و مدرن‌تر به این نوع از شعرها نگاه جدی زیبایی‌شناسانه نداشتند و بیشتر به شعرهای همپای نوآیین توجه داشتند. آنها دلبسته جنس دیگری بودند که هیأتی نبود و همیشه این دو طیف کنار هم بودند. نوع دوم اگرچه محدودتر بودند، اما شعرخوان و تحصیل‌کرده تر بودند. اگرچه کمیت و کیفیت این شعرها متفاوت است. شاعران مذهبی تلاش کردند این دو نوع شعر را تلفیق کنند، اما نتوانستند.
وی افزود: اشعار مدرن در آن زمان از نوع مارکسیستی و لاییک بودند. طبیعی است که قشر بزرگی از این شاعران طیف، اسم و رسم بیشتری دارند و جذابیت بیشتری به دلیل زبان معاصر، تازه‌تر و بیان هنرمندانه‌تری داشتند. شاعران برای تلفیق این دو فضا تلاش کردند اما نتوانستند. در دهه ۵۰ تلاش هایی در محافل مذهبی شد که سعی می کردند این شعرها را در مراسم مذهبی بیاورند و از شعرخوان های مسلمان دعوت می کردند شعر نیمایی بخوانند.
محقق در رابطه با نقش انقلاب در تحول شعر گفت: بعد از انقلاب زبان بسیاری از جوانان به شاعری باز شد و حتی در مقایسه با بسیاری از انجمن های ادبی، کیفیت شعر جوانان این نسل بسیار خوب بود و امکان ایراد گرفتن از ردیف، قافیه و وزن این شعرها وجود نداشت. یکی از اولین رشته‌هایی که بسیار خوب درخشید، شعر بود.
وی یادآور شد: اگر کسی پیدا شود که این دو فضا را تلفیق کند که هم در شب شعر بتوانیم بخوانیم و هم مداح خوش ذوق بتواند بخواند، کم بود. در اواخر دهه ۶۰ عده‌ای مثل قادر طهماسبی توانستند ضمن سرودن شعر امروز، نوعی از شعر را بیاورند که مداحان مجالس مذهبی هم بخوانند. شاید برقعی از این نظر استثنا باشد. شعر او زیبایی شناسی و آرایه ادبی مدرن دارد و در محافل دانش‌آموزی خوانده می‌شود. مداحان می‌توانند آنها را به جای بسیاری از شعرهای مذهبی و آیینی بخوانند.
محقق در پایان گفت: استقبال از کتاب «رقعه» نشان می‌دهد این تلاقی فضا در شعر برقعی اتفاق افتاده و شاید این نقطه آغاز این جریان باشد.
بیابانکی ادامه داد: بارها شاهد شعرخوانی برقعی بودم و احساس می‌کنم بخشی از شعر آنی نباشد که روی کاغذ نوشته می‌شود، بلکه اجرای آن اهمیت دارد. در روزگاری هستیم که بخشی از شاعران به فن شعرخوانی مسلط هستند و بسیاری از آنان به خاطر شعرخوانی شهرت پیدا کردند. یکی از دلایل توفیق برقعی در ارائه شعر، فن دکلمه و شعرخوانی او است.
وی در رابطه با شعر آیینی توضیح داد: به نظرم شعر آیینی به دو بخش تقسیم می شود؛ یکی شفاهی و دیگری کتبی. شعر شفاهی برای شنیده شدن و کتبی برای خوانده شدن سروده می‌شود. برخی شعرها مختص خواندن در خلوت و برخی دیگر نیز مختص خواندن در جاهای دیگر است. شعر درخشان «خط خون» شعری مکتوب است که باید خوانده شود و کتاب سیدحسن حسینی یعنی «گنجشک و جبرئیل» نیز همین‌طور است. منظورم از شعرهای شفاهی برای خوانده شدن در مجالس سوگ و هیئت‌هاست و به نوعی متن مکتوب آن وجود ندارد.
بیابانکی درباره شعر برقعی گفت: شعر برقعی در مرز میان مکتوب و شفاهی قرار دارد. مایاکوفسکی شاعر بزرگ می‌گوید شعر سفارش مردم به شاعر است. در واقع شعرهای برقعی را می‌توان هم در خلوت و هم در جلوت خواند.
وی اضافه کرد: یکی از مسائل محوری و کلیدی در کتاب «رقعه» تکیه بر مقاتل و تلمیحات براساس اشاره‌های دقیق و استوار است. اگر کسی این تلمیحات را نداند، شاید منظور شاعر را درنیابد. شاعران عاشورایی یا ما را به عاشورا برده‌اند و یا فضایی منطبق با آن زمان را برایمان ایجاد کرده‌اند وکه در این میان برقعی عاشورا را منطبق با روزگار کرده است. متنوع بودن قالب‌های شعری یکی از ویژگی‌های این کتاب است که در بسیاری از این قالب‌ها موفق هم بوده است.
بیابانکی افزود: در این کتاب به چند شعر شاخص برخورد کردم. «در اتوبوس کاروان» فضای کاملاً متفاوتی دارد و در ذهن ماندگار می‌شود. «آبادان ویران» یکی از بهترین شعرهای اوست که ویژگی آن جمع شدن یک ایران کوچک با اشاره به تلمیحات و اتفاقات تاریخی است که بر سر ایران آمده است. شعر«سکوت» ویژگی بارزی دارد که در همان ابیات اول مستتر است و مفهومی دارد که حول سکوت می‌گردد و به تدریج با سکوت حضرت علی(ع) در زمان خانه نشین شدن جلو می‌آید و به روزگار ما می‌رسد. همچنین طنزهایی هم در این اثر دیده می‌شود که از انطباق تضادها و تناقض‌ها به وجود می‌آید. اوج شعر او بیشتر مختص امام حسین(ع) است و باید بگویم که برقعی از عهده تلفیق فضای شعری برآمده است.
جواد محقق، شاعر و روزنامه‌نگار، از دیگر سخنرانان حاضر در این جلسه بود. وی با اشاره به شعر آیینی در ادبیات انقلاب اسلامی گفت: شعر مذهبی ما بعد از انقلاب مشروطه که فرصت‌های خوبی برای نوع جدیدی از شعر آغاز می‌شود، در دو خط موازی حرکت کرده و معمولاً جایی به هم نرسیدند و هنوز اتفاق لازم در زمینه شعر مذهبی نیفتاده است. دو طیف متفاوت گروه‌های دینی و هنری همیشه با هم همراه بودند، اما نظرات یکسانی نداشتند. شعرهای محفلی و هیأتی از میان مردم برخواستند و به این جنس شعر پرداختند و برخلاف امروز مخاطبان و علاقه‌مندان بسیاری داشتند.
محقق ادامه داد: زبان، سبک و سیاق این شعرها با شعر نو و امروز فاصله زیادی داشتند و مخاطبان شعرخوان و مدرن‌تر به این نوع از شعرها نگاه جدی زیبایی‌شناسانه نداشتند و بیشتر به شعرهای همپای نوآیین توجه داشتند. آنها دلبسته جنس دیگری بودند که هیأتی نبود و همیشه این دو طیف کنار هم بودند. نوع دوم اگرچه محدودتر بودند، اما شعرخوان و تحصیل‌کرده تر بودند. اگرچه کمیت و کیفیت این شعرها متفاوت است. شاعران مذهبی تلاش کردند این دو نوع شعر را تلفیق کنند، اما نتوانستند.
وی افزود: اشعار مدرن در آن زمان از نوع مارکسیستی و لاییک بودند. طبیعی است که قشر بزرگی از این شاعران طیف، اسم و رسم بیشتری دارند و جذابیت بیشتری به دلیل زبان معاصر، تازه‌تر و بیان هنرمندانه‌تری داشتند. شاعران برای تلفیق این دو فضا تلاش کردند اما نتوانستند. در دهه ۵۰ تلاش هایی در محافل مذهبی شد که سعی می کردند این شعرها را در مراسم مذهبی بیاورند و از شعرخوان های مسلمان دعوت می کردند شعر نیمایی بخوانند.
محقق در رابطه با نقش انقلاب در تحول شعر گفت: بعد از انقلاب زبان بسیاری از جوانان به شاعری باز شد و حتی در مقایسه با بسیاری از انجمن های ادبی، کیفیت شعر جوانان این نسل بسیار خوب بود و امکان ایراد گرفتن از ردیف، قافیه و وزن این شعرها وجود نداشت. یکی از اولین رشته‌هایی که بسیار خوب درخشید، شعر بود.
وی یادآور شد: اگر کسی پیدا شود که این دو فضا را تلفیق کند که هم در شب شعر بتوانیم بخوانیم و هم مداح خوش ذوق بتواند بخواند، کم بود. در اواخر دهه ۶۰ عده‌ای مثل قادر طهماسبی توانستند ضمن سرودن شعر امروز، نوعی از شعر را بیاورند که مداحان مجالس مذهبی هم بخوانند. شاید برقعی از این نظر استثنا باشد. شعر او زیبایی شناسی و آرایه ادبی مدرن دارد و در محافل دانش‌آموزی خوانده می‌شود. مداحان می‌توانند آنها را به جای بسیاری از شعرهای مذهبی و آیینی بخوانند.
محقق در پایان گفت: استقبال از کتاب «رقعه» نشان می‌دهد این تلاقی فضا در شعر برقعی اتفاق افتاده و شاید این نقطه آغاز این جریان باشد.
