گروه فرهنگی مشرق - شصت و ششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب فرانکفورت از 8 تا 12 اکتبر 2014 (16 تا 20 مهرماه 1393) برگزار می‌شود. در مورد حضور آثار ایرانی بنا بر آنچه اعلام شده، موسسه نمایشگاههای فرهنگی ایران با همکاری اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران، فضایی مناسب و مجزا به واجدین شرایط علاقه‌مند در غرفه کشورمان اختصاص می‌دهد. به این ترتیب، امسال دومین دوره‌ای است که شاهد همکاری بخش خصوصی و دولتی برای نمایش تازه‌ترین آثار ایرانی و نیز توانمندی‌های صنعت نشر کشورمان در بزرگترین نمایشگاه کتاب جهان خواهیم بود.

اما شرایط و اولویت‌های انتخاب کتاب‌های ناشران ایرانی برای عرضه در نمایشگاه امسال کتاب فرانکفورت از زبان محمود آموزگار دبیر اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران بلافاصله پس از انتشار فراخوان اینطور اعلام شد که، خبرگان این حوزه در اتحادیه دعوت خواهند شد. این کتاب‌ها باید چند ویژگی عمومی را دارا باشند؛ تألیفی باشد، در 5 سال گذشته منتشر شده باشد، به شکل قانونی در ایران منتشر شده باشد، اولویت با کتاب‌هایی است که به زبان‌های دیگر ترجمه شده باشند، ترجیحاً باید کتاب‌هایی با موضوع فرهنگ و ادب، ادبیات داستانی و تاریخ و دین باشند، اولویت با کتاب‌هایی است که در جشنواره‌های رسمی داخلی و بین‌المللی صاحب امتیاز و برگزیده شده باشند.

دبیر اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران همچنین درباره انتخاب پدیدآورندگان و نویسندگان آثار هم برای اعزام به نمایشگاه کتاب فرانکفورت گفت: با توجه به قراردادی که بین ناشران و پدیدآورندگان آثارشان منعقد می‌شود و نیز رعایت این اصل که آیا مولف حق عرضه کتاب را به بازارهای جهانی به ناشر تفویض کرده است، چنانچه ناشری کتابی را عرضه نکند؛ نویسندگان و مولفان با در نظر گرفتن شرایط عمومی فوق الذکر می‌توانند راساً نسبت به عرضه کتاب و ثبت نام اقدام کنند. این رویه در سال گذشته اجرا شد و امسال هم اجرا می‌شود. همچنین با توجه به اولویت‌های فوق‌الذکر، از هر ناشر حداکثر 7 عنوان کتاب انتخاب خواهد شد و کتاب‌های ارسالی هم باید بدون ایراد بوده و قابلیت نمایش در غرفه ایران در نمایشگاه کتاب فرانفکورت را داشته باشند.

اما با فرض تمام موارد ذکر شده ولی باز هم جای تامل بسیاری در لیست کتاب‌های حاضر از جمهوری اسلامی ایران در این نمایشگاه وجود دارد، هرچند اتحادیه ناشران و کتابفروشان عنوان می‌کند که طبق فراخوان در تیرماه وصول آثار صورت گرفته اما کتاب‌ها بنا به آنچه دبیر اتحادیه عنوان کرده باید از سوی خبرگان حاضر مورد بررسی همه جانبه قرار می‌گرفت. مثلا کتابی در این لیست وجود دارد که به خاطر ابتذال موجود در داستا‌ن‌های آن، چندین دوره متوالی اجازه شرکت در نمایشگاه کتاب تهران را نداشت اما درست همین کتاب در غرفه ایران به مخاطب جهانی عرضه خواهد شد.

انقلاب، دفاع مقدس، امام خمینی(ره) موضوعاتی هستند که می توانست در کنار سایر موضوعاتی چون آشپزی ایرانی انتخاب شود. چند کتاب حوزه دفاع مقدس که زبان‌های خارجی ترجمه شده‌اند با اقبال مخاطب جهانی روبرو نشده‌اند؟ نظر می‌رسد غفلت از این ظرفیت‌ها ناشی از داشتن تصوری غلط از نگاه مخاطب جهانی به ایران است.

در این راستا متولیان عنوان می‌کنند که در انتخاب آثار مخاطبان بین‌المللی مدنظر بوده‌اند از این رو جاذبه مورد توجه است، بنابراین نام تعدادی از کتاب‌ها مثلا در رشته آشپزی، مناطق آزاد، عشایر و ... در میان کتاب‌ها دیده می‌شود.

توافقات موسسه نمایشگاه‌ها با اتحادیه ناشران و کتابفروشان مسئولیت اتحادیه را سنگین‌تر کرده است به نحوی که اکنون باید پاسخگوی انتخاب آثار غرفه ایران باشد.

گزارش فارس اضافه می‌کند، هیات انتخاب کننده این کتاب‌ها متشکل از محمود آموزگار مدیر نشر کتاب آمه و دبیر اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان تهران، سید رفیع جواهری (مدیر مسئول انتشارات ابوعطا) و حسن کیائیان مدیر نشر چشمه (که پیش از این به مدت دو سال توقیف شده بود)، علیرضا ربانی (مدیر نشر غزال)، عمران لو بوده است.

محمود آموزگار در گفت‌وگو با خبرنگار فارس به برخی سوالات و شبهات پیرامون انتخاب این آثار توضیح داد.

* آقای آموزگار در صحبت‌های ابتدای تیرماه گفته بودید برای حضور آثار ایرانی شرایط و اولویت‌هایی مورد توجه است؟ آیا آثار لیست اعلامی دارای تمام شرایط هستند.

اولویت به معنای اینکه الزاما این شرایط را داشته باشند نیست. یعنی باید توجه داشت که طی سال‌های گذشته کتاب‌ها فله‌ای رهسپار می‌شدند اما رویکردها تغییر کرد تا با نگاهی به بازارهای بین‌المللی سعی در ظرفیت سنجی داریم.

کتاب‌ها اینگونه انتخاب می‌شوند که کدام حوزه‌ها می‌تواند اقبال بیشتری داشته باشد؛ البته تجربیات دو سال گذشته هم کمک شایانی کرد. ضمن اینکه کار اتحادیه فروش رایت و انتقال حقوق ترجمه نیست زیرا در این مسیر نیازمند ساز و کار حرفه‌ای و سرمایه‌گذاری جدی هستیم که مسلما از عهده اتحادیه ناشران خارج است.

در شرایطی که اهل قلم و ناشران کشور عموما نسبت به این ظرفیت بازارهای جهانی بی اعتنا هستند، یکی از راه‌های برون رفت از این مشکل اقتصادی که حوزه نشر را فراگرفته، توجه به بازارهای بین‌المللی است تا فرهنگ ایران به کشورهای دیگر منتقل شود.

* حضور کتابی مبتذل در میان آثار اعلام شده را چگونه توجیه می‌کنید؟

 این کتاب سال 84 مجوز گرفته است و 8 بار پس از آن تجدید چاپ شده یعنی مجوز تجدید چاپ هم گرفته است و همانطور که در شرایط اعلامی عنوان شده بود آثار باید مجوز وزارتخانه را دارا باشند. این کتاب خاص در کارگروه باز هم مورد بازبینی و بررسی قرار خواهد گرفت و در صورت تصمیم و مشکل دار بودن از لیست حذف می‌شود.

* آیا کتاب‌های موجود منتقل کننده فرهنگ هستند؟

اتحادیه نهادی صنفی است و باید در جهت ایجاد بستر مناسب کسب و کار برای اعضایش بکوشد و وجه غالب نمایشگاه فرانکفورت نیز اقتصادی است؛ کار فرهنگی  و صادرات فرهنگ وظیفه دولت‌هاست تا مردم دیگر کشورها با آن آشنا شوند.

یکی از راه‌های انتقال فرهنگ توسط دولت‌ها، حمایت از ترجمه آثار به زبان کشور مقصد است، با پرداخت تمام یا بخشی از هزینه حق الزحمه ترجمه زمینه انتقال فرهنگ را فراهم می کنند. وظیفه اتحادیه این بوده که اهالی  نشرو قلم را برای مشارکت در این اقدام تشویق کند و از طریق فراخوان هایی که در رسانه‌ها منتشر کرده از کلیه ناشران کشور دعوت کرده است که آثار خود را ارسال نمایند.

طبیعی است که ما جنبه‌های کلی را نگاه می‌کنیم، از اتحادیه انتظار نمی‌رود که فروش و انتقال رایت داشته باشد. این کار تخصصی است و ورزیدگی خاص خود را می‌طلبد. در قبال انتشار فراخوان ناشران آثار خود را ارسال کرده‌اند. گروه‌های داوری نیز مبادرت به انتخاب کرده‌اند، بادر نظر گرفتن این شرط که اثر چقدر در یک بازار جهانی می تواند جاذبه داشته باشد. قطع به یقین آثار فرهنگی گرانقدری هستند که فعلا مخاطب جهانی به آن توجه نمی کند و یا مساله اش نیست. کتاب ها بر اساس استانداردهای جهانی عرضه و معرفی شده‌اند.

چنانچه شاهد علاقه به کتابی باشیم، این موضوع را به آژانس‌های ادبی حاضر در غرفه منتقل می‌کنیم تا به صورت حرفه ای پیگیری کنند.

* در میان آثار حاضر اعلام شده در لیست اتحادیه اثری درباره آشپزی ایرانی و «نلسون ماندلا» دیده می‌شود آیا دفاع مقدس و انقلاب اسلامی موضوعات مهمتری نیستند؟

امسال 850 کتاب به اتحادیه ناشران رسید که 63 ناشر در آن همکاری داشته‌اند، برخی که همکاری نمی‌کنند یا آگاهی از موضوع ندارند و یا آن را مفید نمی‌دانند. البته سال گذشته 42 ناشر با ارسال 380 کتاب مشارکت کردند و 300 عنوان انتخاب شد. امسال استقبال بیشتری شده است و در صورت استمرار امید به نتیجه گیری افزوده می‌شود.

ممکن است در حوزه‌های مختلف کتاب‌هایی قابلیت عرضه در بازارهای بین‌المللی را دارا باشند اما جاذبه برای ما مهم است. چرا که اثر باید مخاطب را جذب کند. تصور نشود که کتاب آشپزی ایرانی ارزش کمتری دارد گاهی همین اثر مخاطبان فراوانی در عرصه بین‌المللی دارد. جذب مخاطب بین‌‌المللی مهم است.

ضمن اینکه فعالیت اتحادیه در عرضه 200 عنوان کتاب منتخب بخشی از فعالیت های غرفه ایران است  و بالغ بر پانزده موسسه و ناشر و تشکل دیگر از جمله انجمن ناشران دفاع مقدس نیز حضور دارند که اتفاقا لیست کاملی را هم تدارک دیده اند.

* جواهری: مجوز ارشاد برای ما کفایت می‌کند

خبرنگار فارس با سید رفیع جواهری هم گفت‌وگو کرد که وی در توضیح انتخاب آثار ایرانی و اینکه تمام سلایق و رشته‌‌ها را در بر می‌گیرد گفت: طبیعتا لیست اعلامی همه حوزه‌ها را در برنمی‌گیرد، قدرت انتخاب ما میان 62 ناشری بود که فراخوان را لبیک گفته بودند. اما تلاش کردیم ضعف‌ها را از طریق موسسه نمایشگاه‌ها جبران کنیم، چراکه جدا از هم نیستیم و همه نماینده ایرانیم.

وی ابراز داشت: سعی داریم خلاء‌های یکدیگر را هم پوشانی کنیم، فکر میکنم ترکیب نهایی در غرفه ایران همراهب ا تعادل باشد.

جواهری پیرامون حضور یک کتاب مبتذل در میان آثار گفت: قاعدتا ما انتخاب کتاب را انجام دادیم، و برای انتخاب مجوز نشر در اولویت قرار داشت. سایر مسایل به ما ارتباط ندارد، از این رو دارا بودن مجوز ارشاد برای ما کفایت می‌کند.

* کیائیان: کتاب زمان آقای احمدی‌نژاد مجوز گرفته است

حسن کیائیان مدیر نشر چشمه و از اعضای کارگروه انتخاب کتاب برای نمایشگاه فرانکفورت در گفت‌وگو با فارس عنوان کرد: به دلیل اینکه آقای آموزگار مدتی به سفر عزیمت کرده بودند بنده در غیات ایشان به کارگروه پیوستم و پس از بازگشت ایشان هم خداحافظی کردم.

وی افزود: برای ارسال کتاب فراخوانی عمومی منتشر شد تا ناشران آثار خود را ارسال کنند. اما برای بررسی هر حوزه از متخصصان همان حوزه دعوت شد تا کمک کننده باشند. مثلا در بخش دین با متخصصان این حوزه و در حوزه ادبیات هم به همین ترتیب از کارشناسان بهره گرفتیم.

وی پیرامون کتاب خاص که واکنش‌هایی را برای حضور در لیست نهایی کتاب‌های حاضر ایران در فرانکفورت ایجاد کرده هم توضیح داد: این کتاب سال 86 مجوز گرفته و 8 بار تجدید چاپ شده است، حتی در زمان آقای احمدی نژاد که سخت گیری‌هایی بود این کتاب مجوز گرفت.

از سوی اتحادیه ناشران و کتابفروشان لیست منتخب برای نمایش در نمایشگاه فرانکفورت اواخر هفته گذشته اعلام شد که واکنش‌های بسیاری در بر داشت.