مرد پير و بزرگ و بي¬رقيب ادبيات عربي، طه حسين در سال 1889 در مصر عليا به دنيا آمد. تحصيلات سنتي را در الازهر گذراند و سپس به دانشگاه نوبيناد قاهره رفت. پس از آن راهي پاريس شد و در آن جا تحصيلات عالي خويش را با رساله¬اي درباره ابن¬خلدون به اتمام رساند. پس از بازگشت، در دانشگاه به تدريس اشتغال ورزيد. حسين طبق سنت ملي در الازهر، در دانشگاه مصر تحصيل كرده بود، جايي كه او نخستين دكتر رشته ادبيات دانشگاه شد (1914). او در مدرسه تحت مديريت محمدعبده و لطفي¬السيد آموزش ديده بود. او هم¬چنين تحصيلات پيش¬رفته فرهنگ اروپايي را به طور عمده در پاريس انجام داد، جايي كه او دكتراي ادبيات ديگري را دريافت كرد (1917). حسين در بازگشت به مصر، نخستين مصري شد كه كرسي ادبيات عربي را در دانشكده ادبيات قاهره در اختيار گرفت. جايي كه او متعاقباً به عنوان رئيس آن¬جا، در چند مقطع خدمت كرد. او مدير ادبي نشريه «السياسه الأسبوعيه» شد. نشريه «الكاتب المصري» را تأسيس نمود (8-1945) و به حزب وفد پيوست. مشاور فني وزارت آموزش عمومي در سال 1936 و سپس در 1950 وزير شد. نخستين كتابي كه نام طه¬حسين را بر سر زبان¬ها انداخت «في¬الِشّعرالجاهلي» بود كه در سال 1925 منتشر شد و بي¬درنگ هنگامه¬اي در مصر برپا كرد.... خلاصه [كتاب]... آن است كه آن چه ر تاريخ ادب عربي به نام شعر جاهلي شناخته شده و به كساني چون امرؤالقيس، طرفه¬بن¬عبد و عمروبن¬كلثوم و عنتره¬بن¬شداد منسوب است، اگر با معيارهاي علمي نقد ادبي سنجيده شود، معلوم خواهد شد كه به دوره پيش از اسلام تعلق ندارد، بلكه ساخته و پرداخته راويان و داستان¬سرايان و متكلمان و محدثاني است كه پس از اسلام به انگيزه¬هاي قومي و قبيله¬اي سياسي و مذهبي اين اشعار را جعل و به شاعران پيش از اسلام نسبت داده¬اند. كتاب مهم وي «مستقبل الثقافه في مصر» است كه ضمنا مهم¬ترين سند دل¬بستگي وي به تمدن غرب دانسته مي¬شود. اين كتاب در زماني منتشر مي¬شود كه يك سال از قرار داد سال 1936 گذشته است. در 26 اوت 1936، مصر و بريتانيا قراردادي منعقد كردند كه بر اساس آن مراودات دو كشور صورت تازه¬اي به خود گرفت. بر اساس ماده 7 قرارداد، كميسر عالي بريتانياي، جاي خود را به سفير مي¬سپرد. مظاهر استقلال نسبي مصر به سرعت آشكار شد. در ماه 1938، تمام كاپيتولاسيون¬ها در مصر از ميان برداشته شد و در 26 ماه مه، مصر به عضويت جامعه ملل درآمد. براي مصريان، قرارداد به منزله آغاز درجه¬اي از استقلال بود. كتاب حسين در چنين شرايطي با اين پرسش آغاز مي¬شود كه آينده فرهنگ مصري چه شكلي بايد داشته باشد؟ در مقام پاسخ به اين پرسش مي¬گويد كه ابتدا بايد مشخص نمود مصر از نظر فرهنگي به شرق تعلق دارد يا غرب؟ نتيجه¬اي كه مي¬گيرد اين كه ارتباط مؤثر مصر هميشه با مديترانه و يونان بوده است؛ زيرا تماس¬اي مصرباستان با سرزمين¬هاي شرقي، به ندرت از فلسطين و شام و بين¬النهرين فراتر رفت و اين¬ها همه سرزمين¬هايي واقع در حوزه مديترانه بوده¬اند. وي آینده فرهنگ مصري را شريك شدن با تمدن اروپايي مي¬داند. البته بايد يادآور شد كه وي غرب را آن طور كه امروزه فكر غالب است، بي¬دين نمي¬داند: «اين درست نيست كه آن طور كه شرقي¬ها فكر مي¬كنند، غرب مادي¬گرا است. پيروي مادي غرب، محصول هوش¬مندي و روح آن¬ها است. حتي كساني كه ادعاي بي¬ديني مي¬نمايند، جان خود را در راه دفاع از اعتقاد، ايثار مي¬كنند. اروپا براي حسين نمانيده سه خصوصيت است: 1- فرهنگ انساني 2- فضايل مدني 3- حكومت مردمي اگر قرار است مصر آينده¬اي داشته باشد، بايد اين خصوصيات را بر مردم و جامعه خويش حاكم كند: «ما بايد راه اروپا را تا آن جا دنبال كنيم كه هم¬طراز و هم¬كار آن¬ها در تمدن شويم، اين دنباله¬روي، در همه جنبه¬ها خواهد بود، خواه خوب، خواه بد، خواه شيرين و خواه تلخ، و خواه دوست¬داشتني و خواه تنفرانگيز. طه حسين اين توصيه را به دليل ذوق زده¬گي و يا تحير در قبال دنياي جديد ارائه نمي¬دهد؛ بسيار بوده¬اند كساني كه در قبال تمدن جديد غرب، مات و مبهوت و حتي به زبان خودشان متحير شده¬اند، ولي طه حسين از اين گروه نيست: او به جنبه¬هاي پيچيده ساختار جديد نيز واقف است. مثلا وي به اين جنبه مهم از تمدن جديد كه جدايي كار ويژه¬اي ميان نهاد ديني و نهاد سياسي است، وقوف دارد و در واقع يكي از شرايط اخذ تمدن جديد اروپايي را قايل شدن به اين تمايز كار ويژه¬گرايانه و كاركردي مي¬داند. البته وي معتقد است كه كسب اين جنبه از تمدن جديد مشكلي ندارد، زيرا براي مصريان كاملا امكان دارد كه تمدن اروپايي را جدا از دين مسيحي اقتباس كنند، زيرا در دين اسلام، كهانت وجود ندارد. يعني در آن، صنفي هم¬آن كشيشان و اسقفان، ميان آفريدگار و بنده واسطه نمي شوند يا نه¬بايد به¬شوند. طه حسين تنها راه حل ارايه نمي¬كند، بلكه به صورت¬برداري از وضع موجود و يا دلايل نابه¬ساماني جامعه مصر نيز مي¬پردازد.

ZENDE BAD RUDAKI