در این نوشتار قصد بر این است با بررسی سناریوهای محتمل برای فرجام کار مذاکرات در دور دوم، محتمل ترین اتفاق ممکن را نیز نقد و بررسی خواهد کرد. بر این باوریم که فردای سوم آذر، شاهد یکی از تصمیمات ذیل در خصوص پرونده هسته ای ایران خواهیم بود؛ تصمیماتی که احتمالات متفاوتی دارند و به هیچ وجه برابر نیستند:
1.تمدید مجدد برنامه اقدام مشترک (توافق ژنو)؛ تکرار در تکرار
یکی از احتمالات جدی که برای فردای سوم آذر می توان متصور بود، تکرار همان اتفاقی است که در تیر ماه رخ داد: تمدید توافق ژنو؛ هر چند که طرفین مذاکره این روزها و روزهای پیشین سخن از عدم تصمیم برای تمدید مذاکرات به میان می آورند، اما به هر حال نباید این احتمال را از نظر دور داشت.
از یاد نبرده ایم که در دور پیشین مذاکرات و پایان مدت 6 ماهه پیشین نیز، طرفین مذاکرات کمتر سخن از تمدید توافق ژنو به میان می آوردند، اما در نهایت خبری که بر روی خبرگزاری ها قرار گرفت، تمدید برنامه اقدام مشترک یا همان توافق ژنو بود؛ از این رو بعید نیست که این بار هم در روزهای پایانی و در وقت های اضافه تصمیمی این چنینی اتخاذ شود و سرانجام پرونده به آینده موکول شود!
به نظر می رسد احتمال تمدید چندان بالا نیست؛ چه آنکه نشان می دهد طرفین ناتوان از رسیدن به یک تصمیم جدید هستند و مدام در جا می زنند؛ با توجه به پایان یافتن دوره مسئولیت کاترین اشتون نیز، به نظر می رسد تلاش خواهد شد مسئولیت پرونده در اختیار یک شخص حقیقی باقی نماند و ماموریت اشتون نیز تمام شود؛ از سوی دیگر نیز تمدید توافق پیشین با شرایطی که طرفین بدان پایبندی خود را نشان دادند نمی تواند چندان مطلوب جمهوری اسلامی ایران باشد. چه آنکه به تصریح همگان ایران همه تعهدات خود به طرف مقابل را بدون کم و کاست انجام داده، اما طرف غربی نه تنها چنین نبوده که حتی اخبار تحریم های جدید نیز همچنان به گوش می رسد.
2. رسیدن به توافق جامع
خوشبینانه ترین خبری که برای فردای سوم آذر می توان متصور بود این است، «ایران و طرف 1+5 بر مسئله هسته ای ایران به توافق جامع نهایی دست یافته اند»!
البته ممکن است عده ای معتقد به رخ داد فوق باشند و آن را خیلی هم دور از دسترس ندانند؛ راقم این سطور نیز آن را دور از دسترس نمی داند، اما با توجه به اظهارات صریح طرفین مذاکره و برداشتی که از سیاست های طرفین مذاکره دارد، بر این باور است که رسیدن به توافق جامع و کامل همه جانبه بین طرفین تقریبا امری بعید است؛ دلیل هم واضح است، - مخصوصا ایران و امریکا – خطوط قرمزی را برای تصمیم نهایی مشخص کرده اند؛ حال در این دوئل و ماراتن نیز هیچ کدام قصد ندارند که از این خطوط قرمز کوتاه بیایند، در نتیجه رسیدن به توافقی مشترک که تصمیم نهایی هم باشد خیلی بعید و غریب به نظر می رسد.
با این حال ما بر این امید هستیم که اگر هم قرار است که یکی از طرفین از خطوط قرمز خود کوتاه بیاید، دیپلمات های 1+5 هستند، نه دیپلمات های جمهوری اسلامی ایران که " بچه های انقلابند".
البته ورای این مطلب باید این نکات را در ذهن داشت که بالاخره احتمال رسیدن به توافق – هر چند اندک - نیز وجود دارد؛ حال ممکن است در این توافق نیز به گونه ای برای طرف ایرانی شرایط ترسیم شود که تصور شود با این توافق پرونده حل و تحریم ها به مرور برداشته خواهد شد؛ بدون شک اگر تیم مذاکراتی ایران، خطوط قرمز ترسیم شده از سوی نظام را در نظر داشته و خود را مقید به رعایت کامل و دقیق آن کنند، می توانند با اقتدار عزت و منافع ملت ایران را حفظ کنند؛ باید خطوط قرمز را رعایت کرد، نه اینکه دنبال راهی برای تقیید و یا دور زدن آن بود!! البته بدون شک تیم هسته ای ایران نیز این خطوط را با اقتدار رعایت خواهد کرد!
3. شکست مذاکرات
یکی از بدبینانه ترین اتفاقاتی که ممکن است فردای سوم آذر رخ دهد، اعلام شکست مذاکرات از سوی طرفین و ورود به فاز جدید می باشد. البته اعلام شکست مذاکرات ممکن است همراه با یکی از رخدادهای زیر باشد که در یک طیف قرار دارند؛ این طیف از تصمیمات را می توان به صورت زیر طبقه بندی کرد:
3.1 .شکست مذاکرات؛ بازگشت به ماقبل ژنو؛ تصمیم برای تداوم مذاکرات
در این حالت، طرفین پرونده هسته ای ایران اعلام خواهند کرد که در رسیدن به توافق نهایی پس از حدود 10 ماه ناکام مانده اند و نتوانسته اند به توافق مطلوب دست یابند؛ از سویی به توافق کوتاه مدت دیگری نیز دست نیافته اند؛ در ضمن طرفین حاضر به تمدید توافق ژنو یا همان برنامه اقدام مشترک نیز نشده اند؛ در این حالت مذاکرات شکست خورده اعلام می شود؛ البته تصمیم گرفته می شود که مذاکرات از این پس به همان شکل یا شکل جدیدی ادامه بیابد.
در نتیجه شکست مذاکرات، بازگشت به ماقبل توافق ژنو است که چندان هم برای جمهوری اسلامی ایران نمی تواند نامطلوب ارزیابی شود؛ چه آنکه ایران آنچه را که انتظار داشت از این توافق ژنو حاصل بشود، رخ نداد؛ نه رژیم تحریم ترک برداشت و نه حدود 5 میلیارد دلار طلب ایران به شکل صحیح به دست صاحبان این مال – یعنی جمهوری اسلامی ایران – رسید؛ از طرفی هم ایران به همه تعهدات خود عمل کرد؛ در نتیجه این اتفاق چندان هم برای جمهوری اسلامی ایران نامطلوب نیست و چه بسا که مطلوب هم باشد.
3.2 . شکست مذاکرات؛ تعطیلی کوتاه مدت: افزایش تحریم؛ تهدید نظامی
حالت دیگری که در صورت شکست مذاکرات ممکن است رخ بدهد، تعطیلی مذاکرات برای یک مدت کوتاه است؛ مثلا تعطیلی برای مدت چند ماه. در این حالت بیشترین فشار اقتصادی و سیاسی به جمهوری اسلامی ایران وارد خواهد شد تا از مواضع خود عقب نشینی کند.
تهدید به حمله نظامی و افزایش تحریم های اعمال شده علیه جمهوری اسلامی ایران، از جمله مصادیق بارز جهت فشار به جمهوری اسلامی برای عقب نشینی از مواضع هسته ای خویش است؛ البته ایران بارها نشان داده است که در برابر فشار تحریم و تهدید به حمله نظامی کوتاه نیامده و نخواهد آمد.
3.3 . شکست مذاکرات؛ تعطیلی مذاکرات، حمله نظامی
هر چند که این امکان نسبت به دو احتمال قبلی بسیار ضعیف تر است، اما به هر حال به عنوان یک احتمال مطرح است؛ امری که شاید خیلی از تندروهای امریکایی و صهیونیستی از آن به عنوان ایده آل ترین رخداد یاد خواهند کرد؛ البته راقم این سطور بر این باور است که طرفین مذاکره آن قدر عاقل هستند که وارد چنین تصمیم خطرناکی نشوند و برای خود و ملت هایشان دردسرهای اینچنینی ایجاد نکنند!
به نظر می رسد با توجه به آنچه تا کنون از طرف 1+5 مشاهده شده، تلاش برای رسیدن به هر گونه توافق از طریق مذاکره و یا حداکثر تحریم است و نه حمله نظامی؛ از این رو باید این احتمال را تنها در ذهن برخی دیوانگان افراطی صهیونیستی و امریکایی جستجو کرد!
4. مذاکرات به شکل جدید
این احتمال را هم نبایست از نظر دور داشت که ممکن است با توجه به عدم رسیدن به توافق جامع ، جهت ادامه مذاکرات شکل جدیدی از مذاکرات جهت ادامه کار مورد بررسی و توافق قرار گیرد. در این فرضیه نیز دو حالت ذیل ممکن به نظر می رسد:
4.1 . احتمال دو دستگی در 1+5
ممکن است رفتار برخی اعضای 1+5 به گونه ای باشد که زمینه ساز دو دستگی میان این گروه شود؛ مثلا احتمال جدایی روسیه و چین از سایر مذاکره کنندگان وجود دارد؛ و یا احتمال جدایی سه کشور اروپایی برای اینکه بتوانند خودی به سه قدرت بزرگ چین و امریکا و روسیه – و البته مخصوصا امریکا – نشان دهند؛
البته جمهوری اسلامی باید بتواند که اختلافات میان این گروه را پر رنگ کند و برخی از طرفین را به نفع خود جذب کند تا بتواند در نهایت منافع خود را از این طریق بدست بیاورد.
4.2 . تنوع در موضوع مذاکره
ممکن است یک اتفاق دیگر نیز رخ دهد؛ با توجه به شرایط منطقه و همچنین دیگر مباحثی که در مورد جمهوری اسلامی مطرح می شود، توافق شود که در مذاکرات هسته ای، مسائل دیگر نیز مورد بحث قرار بگیرد.
به عنوان مثال موضوع داعش و تکفیری ها در منطقه می تواند یکی از این مسائل باشد؛ و یا بحث بر سر مسئله حقوق بشری ایران نیز می تواند از جمله این مسائل باشد؛ موضوع مسئله توان نظامی و موشکی ایران نیز می تواند مورد اشتیاق طرف غربی برای مذاکره باشد، امری که بعید است ایران چنین چیزی را بپذیرد. به هر حال امکان تنوع مسائل مورد مذاکره – مخصوصا در موضوع داعش – می تواند از جمله احتمالات باشد؛ امری که بیشتر مطلوب طرف 1+5 است تا ایران!
5. توافق جدید میان مدت؛ تداوم مذاکره در مورد مسائل اصلی
یکی از اصلی ترین و به نظر راقم این سطور، محتمل ترین اتفاق برای سوم آذر، رسیدن به توافق جدیدی است، که تا حدودی مطلوب طرفین مذاکره خواهد بود؛ به نظر می رسد این توافق برای مدت کوتاه – مثلا دو ساله – خواهد بود؛ البته با سکوت در برخی مسائل اصلی؛ بعد هم توافق خواهد شد که مذاکرات همچنان در شکل جدید ادامه خواهد یافت برای رسیدن به تفاهم در مسائل مورد مناقشه!
به نظر می رسد طرفین مذاکره، شرایط را به گونه ای پیش برده اند که خود را ناچار از رسیدن به توافق می بینند؛ دولت های طرفین – مخصوصا دولت اوباما و دولت دکتر روحانی – به گونه ای سخن گفته اند و اوضاع را پیش برده اند که رسیدن به توافق را برای خود راه نجات می بینند؛ از این روست که دو طرف ممکن است حاضر بشوند از برخی خطوط قرمز خود برای کوتاه مدت، کوتاه بیایند، و به این بهانه که در دراز مدت آن را حفظ خواهند کرد، توافقی را امضا کنند که هم در برخی مسائل اصلی سکوت کرده و هم در برخی مسائل از خطوط قرمز خود برای مدتی موقت چشم بپوشند.
در این حالت هر دو دولت و همچنین سایر دولت های حاضر در مذاکرات، می توانند ژست رسیدن به توافق را بگیرند و در عمل هم اتفاق خاصی رخ نخواهد داد؛ انتظار می رود توافق مزبور برای جمهوری اسلامی ایران – با توجه به تصریحات صورت گرفته از سوی رهبر انقلاب و تاکیدات مذاکره کنندگان کشورمان –مطلوب تر از توافق ژنو خواهد بود. بر این باوریم که احتمال رسیدن به این سناریو از سر انجام های قبلی بیشتر است.
سخن آخر
سخن آخر اینکه انتظار این است که دیپلمات های کشورمان و مذاکره کنندگان جمهوری اسلامی ایران با قاطعیت در تصمیم گیری نهایی حاضر شوند، و قبول نکنند که برای منافع کوتاه مدت و ... تصمیم ناصحیحی اتخاذ شود. البته همچنان که پیش تر ذکر شد، باید اعلام کرد که مذاکره کنندگان کشورمان « بچه های انقلابند».
منبع: دیدبان
