به گزارش گروه دفاع و امنیت مشرق، بحث حضور نیروهای مسلح ، خصوصا نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در منطقه سواحل "مکران" چند سالی است که به صورت جدی توسط فرماندهی کل قوا مطرح شده است. ایشان در دیدار خود با فرماندهان نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران به تاریخ 9 آذر 1393 اینگونه فرمودند:

" مسئله آبادسازی سواحل مکران نیز جزء همین کارهای اساسی است که باید با همکاری دولت، برنامه‌های مورد نظر در این منطقه با سرعت بیشتری دنبال شود"

اما سواحل مکران کجاست و دلیل اهمیت و تاکید بسیار زیاد مقام معظم رهبری در خصوص این منطقه جغرافیایی چیست ؟ در این مطلب سعی می کنیم تا به این سوال پاسخ بدهیم.مُکران از نظر تاریخی سرزمینی ساحلی در جنوب شرقی ایران و جنوب غربی پاکستان است که در طول خلیج عمان از رأس‌الکوه در غرب جاسک تا لاس بلا در جنوب غربی ایالت بلوچستان پاکستان گسترده‌است. در بعضی منابع اروپایی قرن‌های ۱۶ تا ۱۸ از ایالت مکران نام برده شده است.

در دوره های مختلف تاریخی این منطقه خودمختار و تحت اداره خوانین محلی بوده است که گاهی خود را رعایای دولت ایران می‌نامیدند. امپراتوری انگلیس در قرن هیجده این منطقه را جزو هند و مستعمره بریتانیا نمود.

کوه‌های خشک و بایر کرانه‌های مکران از دید جغرافیای طبیعی دنباله کویر است، که تا آنجا گسترش یافته و گویا در در سده‌های میانه این سرزمین از آنچه اکنون دیده می‌شود، حاصلخیزتر بوده است. هرودوت (مورخ یونانی ۴۸۴ تا ۴۲۵ ق. م) در کتاب سوم تاریخ خود تعداد۲۰ ساتراپی (استان) برای حکومت هخامنشی برشمرده‌است که چهاردهمین استان مکا یا مکران است.

برپایه نظر هردوت در این سرزمین بزرگ یعنی چهاردهمین استان هخامنشیان علاوه بر سکنه بلوچستان کنونی زرنگیان نیز می‌زیسته‌اند یعنی دو سرزمین سیستان و بلوچستان در یک استان بوده‌اند. از هردوت که بگذریم در سنگ‌نوشته‌های روزگار هخامنشی نیز نام این سرزمین مکه یا مکران آمده‌است در کتیبه بیستون که یکی از بزرگترین کتیبه‌های تاریخ است و در ۴۰ کیلومتری شرق کرمانشاه واقع است داریوش اول شاهنشاه هخامنشی(۵۲۱تا ۴۸۶ ق. م) سرزمین مکا یا مکران را یکی از ۲۳ ایالت شاهنشاهی خود نامیده‌است.


از دوره اسلامی اطلاعات نسبتا بیشتری در خصوص سجستان - سیستان و مکران وحود دارد. تمامی ایالت مکران در دوره صفویه و قاجار تا سالهای 1850 بخشی از سرزمین ایران بوده است. از این دوره نقشه هایی به زبان فرانسه و انگلیسی وجود دارد که ایالت مکران را بخشی از قلمرو ایران نشان می دهد همچنین بعضی منابع عربی و اسلامی دریای ساحل مکران را با نام دریای مکران معرفی کرده اند که امروزه با نام دریای عرب نامیده می شود. نقشه های مربوط به این دوره در حال حاضر در اطلس نقشه های خلیج فارس دو جلدی سازمان ایرانشناسی موجود است.

اما برای پی بردن به اهمیت بالای این منطقه از نظر نظامی بایستی نگاهی به نقشه داشت. سواحل مکران در حقیقت خطوط ساحلی ایران در دریای عمان و دروازه ورود به دریای عربی و اقیانوس هند است. چندین سال است که فرماندهی کل قوا بحث نیروی دریایی راهبردی را مطرح کرده و بر لزوم حضور یگان های نداجا در آبهای آزاد تاکید دارند.

براساس تقسیم کار انجام شده بین نیروی دریایی ارتش و سپاه امنیت منطقه خلیج فارس و تنگه هرمز به سپاه پاسداران و دریای عمان به ارتش جمهوری اسلامی ایران واگذار شده است.پیش از این سه پایگاه دریایی در مناطق جاسک ، کنارک و چابهار تاسیس شده بود که در حال حاضر توسط نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران مورد استفاده قرار می گیرد. اما با توجه به سیاست توسعه منطقه مورد نظر و طول زیاد خط ساحل کاملا مشخص است که این سه پایگاه جواب گوی نیازهای نیروی دریایی ارتش نخواهند بود.

جدیدترین پایگاه نداجا در منطقه جنوب شرق ، در ناحیه ای به نام پسابندر در نقطه صفر مرزی ایران و پاکستان تاسیس شده است. در کنار  این پایگاه باند مخصوص پهپاد ، یگان هوادریا ، حوضچه خشک، تاسیسات مورد نیاز یگان های تکاور دریایی و همچنین سامانه های موشکی نیز مستقر شده است.


نگاهی به نقطه احداث این پایگاه مشخص کننده نکته بسیاری مهمی است . پسابندر در واقع در دهانه ورودی دریای عمان ساخته شده است و با استفاده از یگان های پهپادی موجود در این پایگاه می توان تمامی شناورهای نظامی و غیر نظامی در منطقه را رصد کرد. این به این معنا می باشد که یگان های اطلاعاتی نیروی دریایی سریعتر می توانند وضعیت نقل و انتقال واحدهای شناوری در منطقه خصوصا یگان های نظامی فرامنطقه ای را رصد کنند.

 این مسئله کمک زیادی به نیروی دریایی سپاه نیز خواهد کرد زیرا نیروی های نظامی ایران از اولین لحظه ورود شناورهای فرامنطقه ای به دریای عمان از ورود آنها مطلع شده و زمان بیشتری را برای انجام واکنش های لازم در اختیار خواهند داشت. در عین حال افزایش حضور نیروی دریایی ارتش در دریای عمان باعث می شود که تسلط ایران بر منطقه تنگه هرمز نیز افزایش بیابد.

بحث بعد مسئله اعزام یگان های شناوری نیروی دریایی ارتش به خلیج عدن و مبارزه با پدیده دزدی دریایی در این منطقه است. در حال حاضر یگان های شناوری نیروی دریایی از منطقه دریایی بندرعباس به خلیج عدن اعزام شده و ماموریت حفاظت از شناورهای عبوری را به عهده دارند . اما با تکمیل پایگاه دریایی پسابندر و یا اصولا ساخت هر پایگاه جدیدی در منطقه مکران و استقرار یگان های شناوری در سواحل مکران زمان رسیدن به منطقه مورد نظر کاهش یافته و همچنین زمان برگشت و در نتیجه میزان هزینه و همچنین فشارهای وارده بر پرسنل در این گونه ماموریتهای دور از خانه نیز کاهش خواهد یافت.


یکی دیگر از بحث های مهم در خصوص حضور یگان های نظامی در ساحل مکران بحث سازندگی و رونق این مناطق است. متاسفانه همانگونه که بارها در صحبتهای مقام معظم رهبری و همچنین برخی از فرماندهان نظامی ارشد اشاره شده است در سالهای قبل از ظرفیتهای این منطقه مهم و استراتژیک غفلت شده و این منطقه از کشور از رونق چندانی برخوردار نیست و معظلاتی مثل بیکاری ، فقر ، قاچاق و از همه خطرناک تر نفوذ برخی گروهک های تروریستی نیز از پاکستان نیز از مشکلات این مناطق به حساب می آید.

اما با ورود نیروی های مسلح به منطقه چند تغییر عمده رخ خواهد داد. اولا با ساخت این پایگاه و یا نمونه های مشابه در منطقه و حضور تعداد زیادی از پرسنل به همراه خانواده های آنها حجم زیادی از مشاغل خدماتی در حوزه های مختلف در منطقه ایجاد می شود. که خود بحث ایجاد شغل و از بین رفتن بیکاری و فقر را موجب خواهد شد.

بحث بعدی نیاز نوسازی و یا ساخت بسیاری از زیرساختهای مورد نیاز برای پایگاه های این چنینی مثل جاده و اتوبان ، نوسازی سیستم های آب و برق رسانی و گازکشی به این مناطق است که خود باعث افزایش سطح استانداردهای زندگی ، افزایش امید به زندگی و عدم تمایل برای مهاجرت به شهرهای بزرگ است.

اما یکی از مهمترین برکات حضور نیروهای مسلح خصوصا نیروی دریایی ارتش در این منطقه مسئله ایجاد امنیت است. نباید فراموش کرد که اولین لازمه توسعه در هر منطقه ای ایجاد امنیت بوده و به همین دلیل است که نیروهای مسلح به عنوان پیشقراولان سازندگی به این منطقه وارد شدند. مسلما با حضور یگان های رزمی نداجا ، خصوصا تکاوران دریایی ، گروه های تروریستی و یا قاچاقچی حضور در این منطقه را بسیار پر خطر یافته از این مناطق دوری خواهند کرد. این امنیت به همراه زیرساخت های ایجاد شده توسط نیروهای مسلح است که مشوق سرمایه گذاران برای حضور در منطقه و رونق کسب و کار خواهد بود.

بحث بعدی درباره اهمیت این مناطق را دوباره بایستی در فرمایشات مقام معظم رهبری جستجو کرد. ایشان بارها در سخنرانی های خود بر اهمیت حضور دائم در دریاهای آزاد و بهره برداری از منابع موجود در آن تاکید کردند. با یک نگاه ساده به نقشه متوجه خواهیم شد که کلید ورود به آبهای آزاد برای ایران اقیانوس هند است.

داشتن پایگاه های نظامی ، خواه هوایی و چه دریایی در منطقه ساحل مکران دسترسی سریع یگان های نظامی ایران به این پهنه آبی استراتژیک را فراهم می کند. نباید این نکته را فراموش کرد که یکی از الزامات یک نیروی دریایی راهبردی برای حضور در آبهای آزاد و دور دست لزوم ساخت شناورهای بزرگ و سنگین است که ساخت این گونه از این شناورهای در کارخانجات نداجا آغاز شده است.

معمولا شناورهای بزرگ و سنگین مثل ناو آموزشی – رزمی خلیج فارس که کار بر روی آن ادامه دارد به مناطق پر عمق برای عملیات و مانور نیاز دارد. به همین دلیل است که می توان گفت منطقه دریایی عمان و سواحل مکران پهنه مناسبی برای شناورهای آینده نیروی دریایی ارتش خواهد بود.

نکته بعدی درباره اقیانوس هند بحث حضور گسترده کشورهای منطقه ای و فرامنطقه ای در این پهنه آبی است. پاکستان ، هندوستان ، چین، روسیه و ایالات متحده آمریکا از جمله بازیگران مهم منطقه ای و فرامنطقه ای هستند که در چند سال اخیر حضور خود را در اقیانوس هند شدیدا افزایش دادند و با روند پیش رو مسلما سایر کشورهای جهان نیز در این منطقه حضور خواهند یافت.


در این میان می توان به بحث اخبار منتشره درباره انتقال ناوگان پنجم آمریکا از بحرین به یمن در خلیج عدن نیز اشاره کرد. حال بر نیروی دریایی ایران واجب است که هر چه سریعتر زیرساخت های لازم برای حضور قوی و موثر در این پهنه مهم آبی را فراهم کند.در نهایت ذکر این نکته مهم به نظر می رسد که سواحل مکران بنا به فرمایشات مقام رهبری ، گنجی فراموش شده است که بایستی هر چه سریعتر از ظرفیت ها و مواهب موجود در آن بهره برده و زیرساخت های لازم برای این امر به وجود آید.