به گزارش مشرق، محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان امروز -چهارشنبه- در مراسم پایانی نخستین کنفرانس بین‌المللی جهان علیه خشونت و افراطی‌گری در محل دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت خارجه وی با بیان اینکه طی دو روز گذشته مطالب عمیق و گسترده‌ای در این هم‌اندیشی بین‌المللی مطرح شد که من قصد خلاصه کردن آنها را ندارم، ولی می‌خواهم از مجموعه نظریه‌ها و راهکارهایی که بیان شد یک رابطه معنادار بین پدیده افراط و خشونت و روابط بین‌الملل به طور عام و سیاست خارجی و دیپلماسی به طور خاص برقرار کنم، گفت: ابتدا چند نکته بنیادین در مورد افراط و خشونت که در خلال بحث‌ها و سخنرانی‌ها نیز مورد اشاره قرار گرفتند را یادآوری می‌کنم.
وی ادامه داد: نکته اول، خشونت و افراط پدیده‌ای چند وجهی چند سطحی و چند علتی است. همانگونه که تقلیلگرایی در فهم خشونت و افراط گمراه کننده است به همان میزان تقلیلگرایی در مبارزه با این پدیده خطرناک و دارای تبعات بسیار وخیم است. نکته دوم، افراط و خشونت پدیده جدیدی نیست و به صور و اشکال مختلف در زندگی بشر وجود داشته است آنچه که در این خصوص جدید است قالب‌های نوینی از افراط و خشونت است که ایدئولوژی و تکنولوژی را به هم پیوند زده و از این طریق نسل و حرث را به تعبیر قرآن را به نابودی می‌کشد. نکته سوم: افراط و خشونت که برای عده‌ای به ویژه در بین جوانان در اقصی نقاط جهان به یک آرمان و یک اعتقاد عمیق تبدیل شده به طور همزمان به صورت ابزار و وسیله برای پیشبرد اهداف فردی و جناحی توسط بازیگران سیاسی مخصوصاً در منطقه‌ای که ما در آن زندگی می‌کنیم مورد استفاده قرار می‌گیرد.
وزیر خارجه کشورمان با بیان اینکه اگر نکات فوق را در نظر بگیریم برای تبیین چگونگی رابطه بین افراط و خشونت در روابط بین‌المللی، سیاست خارجی، سه گزاره، قابل طرح، شرح و بسط است، اظهار داشت: گزاره اول، افراط و خشونت در روابط بین‌المللی کنونی، حتماً یک ضرورت محتوم و غیر قابل اجتناب نیست بلکه صرفاً نتیجه نگرش‌ها و سیاست‌های نادرست است به عبارت دیگر خشونت و افراط کنونی در منطقه و جهان برایند عوامل ذهنی و عوامل عملی است. گزاره دوم، هیچ منطقه‌ای مانند منطقه ما یعنی خاورمیانه شمال آفریقا و غرب آسیا در چند دهه گذشته هدف افراط و خشونت نبوده، اما تجمیع و تمرکز خشونت و افراط در این منطقه پدیده‌ای ذاتی و ساختاری نیست بلکه عارضی است و قابل کنترل مدیریت و ریشه‌کنی است. گزاره سوم، وظیفه‌ای که فراروی همه اعضای جامعه بین‌المللی به طور عام و بازیگران منطقه قرار دارد مقابله با افراد و خشونت، از طریق شناسایی آن به عنوان عامل اصلی تهدید صلح، آرامش و ثبات است. چنین مبارزه‌‌ای نیازمند درک دقیق از گوشه‌ها و عوامل شکل‌دهنده این پدیده خطرناک و تحول در ذهنیت‌ها در خصوص چگونگی آن و دگرگونی در سیاست‌گذاری است.
ظریف با اشاره به ابعاد جهانی خشونت و افراط افزود: افراط و خشونت در روابط بین‌الملل در خلاء اتفاق نمی‌افتد و نتیجه فعل و انفعالات گوناگون برگرفته از ریشه‌های مختلف است ریشه‌ها به دو دسته قابل تقسیم‌اند: ریشه‌های ذهنی و ریشه‌های عینی.
وی اهمیت ریشه‌های ذهنی را غیر قابل تردید دانست و گفت: ابتدا جنگ‌ها در اذهان آغاز می‌شود. دشمنی‌تراشی‌ها و دشمن‌بینی‌ها برگرفته از برتری‌طلبی‌هایی است که ریشه‌هایی ذهنی مانند برتری نژادی، طبقاتی، قومی و نظایر آنها را دارند. متقابلا صلح و دوستی نیز از ذهن شروع می‌شود ریشه افراط و خشونت را ابتدا باید در اذهان جستجو کرد.
وزیر خارجه کشورمان ادامه داد: برخی نظریه‌پردازی‌هایی که در روابط بین‌الملل صورت می‌گیرد نیز افراط و خشونت را ترویج می‌کنند. نظریه‌هایی که هژمونی‌طلب و حذف‌گرا و در پی بازی‌های برد و باخت هستند که شامل برخی از پرداز‌های رئالیستی می‌شوند. در نهایت و عملاً به مروج‌های ذهنی خشونت و افراط تبدیل می‌شوند.
ظریف به افکار برنارد لوئیس به عنوان پدرخوانده محافظه‌کاران جدید اشاره کرد و گفت: او معتقد است که باید خاورمیانه را با زور نظامی دگرگون ساخت بی‌تردید یکی از اصلی‌ترین دلایل لشکرکشی آمریکا در دوره بوش به خاورمیانه است.
وی افزود: علاوه بر عوامل ذهنی، عوامل عینی را نیز باید مدنظر داشت؛ اشغال، سرکوب، نقص حقوق اولیه انسانی، توسعه طلبی، استعمار، استکبار، تجاوز خارجی و گونه‌های دیگر خشونت ساختاری همچون فقر، بی‌عدالتی، عقب‌ماندگی و تحریم نه تنها ذاتا خشونت‌آمیزند بلکه مروج خشونت نیز هستند.
ظریف تصریح کرد: آنچه در روابط بین‌الملل جدید باید مورد توجه قرار گیرد خشونت با چهره‌ای نرم در ظاهر است. مداخلاتی که به عنوان دفاع از حقوق بشر در ظاهر ولی به منظور دستیابی به اهداف استراتژیک در باطن می‌باشند از این زمره‌اند. کمتر جایی مانند سویه و عراق قربانی این دوگانگی می‌باشند.
وی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به خشونت در منطقه خاورمیانه گفت: کمتر منطقه‌ای در روابط بین‌الملل امروز مانند ما خشن شده و گرایش‌های افراطی در آن رو به افزایش گذاشته است، اما اینها ذاتی این منطقه نیستند همه عارضی‌اند و از اشغال فلسطین تا اشغال نظامی افغانستان در سال 1358 و حمله نظامی به عراق در سال 1382 خشونت و افراط به این منطقه تزریق شده است.
ظریف خاطرنشان کرد: آنچه رژیم صهیونیستی در هفت دهه گذشته انجام داده است به تزریق خشونت به این منطقه دامن زده که سایه سنگین و پایدار عوامل فرامنطقه‌ای نیز در آن به روشنی وجود دارد.
وی ادامه داد: در دوران جنگ سرد و رقابت‌های شرق و غرب اشغال نظامی افغانستان نقطه عطفی است که خشونت را در این منطقه قابل جدیدی داده است، ولی تحولات بعدی نظام بین‌المللی که با تکثر بازیگران محلی فروملی و منطقه‌ای همراه بوده تعداد تزریق کنندگان به خشونت و افراط در این منطقه را افزایش داده است.
وزیر خارجه کشورمان تحولات سه سال گذشته مخصوصاً تزریق خشونت و افراط به دو سرزمین سوریه و عراق را چیزی جز همپوشانی منافع برخی بازیگران بین‌المللی و بازیگران منطقه‌ای در استفاده ابزاری از خشونت و افراط نداشت گفت: استفاده ابزاری از گروه‌های افراطی و خشن، نتایجی به بار آورده که به قول ضرب‌المثل فارسی دود را به چشم برپاکنندگان آتش آورده است. بسیاری از بازیگران منطقه‌ای که گروه‌های تروریستی تکفیری و افراطی را به مثابه ابزاری برای دستیابی امیال و آرزوهای اهداف توسعه طلبانه منطقه‌ای و یا وسیله‌ای برای اصلاح آنچه از دید خود عدم تعادلات منطقه‌ای پس از سقوط صدام و جنبش بیداری اسلامی ایجاد و حمایت کرده بودند امروز به تدریج به این واقعیت پی برده‌اند که بیشترین خطر از سوی این گروه‌ها متوجه خودشان است و بیشترین آسیب‌پذیری جمعیتی را خودشان دارند.
ظریف ادامه داد: اگرچه این اصلاح دیده امر مهم و مثبتی است، اما رفتارهای برخی دوستان ما نشان می‌دهد که هنوز امیدهایی دارند که بتوانند از این سرمایه هنگفتی که در این مسیر تلف کرده‌اند برای منافع و یا حتی کینه‌های شخصی به صورت کوتاه مدت استفاده کنند.
وی با بیان اینکه اگر واقع‌بینی حاکم شود و اگر منفعت طلبی‌های کوتاه‌مدت کنار گذاشته شود، می‌توانیم در یک تلاش مشترک عوامل عارضی را تعویض، تعدیل و جراحی کنیم و در این صورت منطقه ما عاری از خشونت خواهد شد، خاطرنشان کرد: سابقه مناطقی که با پدیده‌های افراط و خشونت در دهه‌های معاصر روبرو بوده‌اند نشان می‌دهد که همگی قابل ریشه‌کنی و یا لااقل قابل مدیریت هستند.
وی امتیاز ویژه منطقه را در این دانست که مردم این منطقه مسلمان هستند و روح اسلام ضد افراط و تفریط و خشونت است و گفت: مردم این منطقه در پی عزت، شرف و صلح‌اند و با برنامه‌ریزی و هماهنگی مناسب بین دولت‌ها و جامعه مدنی می‌توان با بهره‌گیری از آموزه‌های دینی و سابقه تاریخی و فرهنگی زمینه‌های بروز و گسترش خشونت در منطقه را زدود.
ظریف در بخش دیگری از سخنان خود در خصوص مدیریت افراط و خشونت در جامعه بین‌الملل گفت: خشونت و افراط بیماری واگیردار جهانی است به خاطر آسیب‌پذیری جهانی که یکی از زوایای جهانی شدن است. خشونت در یک منطقه بر دیگران اثر می‌گذارد.
وی ادامه داد: مدیریت افراط و خشونت در جامعه بین‌المللی باید با تغییر نگرش‌ها و اذهان دنبال شود، اسلام‌هراسی، شیعه هراسی و ایران هراسی اشکال گوناگون ذهنیت‌های خشونت‌گرا و افراطی و همزمان خشونت ساز و افراطی‌پرور است.
وزیرخارجه کشورمان با اشاره به اینکه در مقابل پذیرش واقعیت، باور عمیق و تاکید بر اشتراکات و سرنوشت مشترک بشری، ناگزیری از بازی برد-برد و پیوند امنیت همه با هم شرایط مثبت ذهنی است که باید در تقویت آنها کوشید.
وی یادآور شد: نمی‌توان با ذهن‌های برتری‌طلب، سلطه‌طلب، زیاده‌خواه، حذف‌گرا و استکباری، افراط و خشونت را در روابط بین‌الملل مهار کرد.
همچنین همه اعضای جامعه جهانی نه تنها به خاطر نوع دوستی بلکه حتی به دلیل صرف منافع شخصی و ملی خود ناگزیرند که بستر عملی افراط و خشونت یعنی عدم مردم سالاری، فقر و بیکاری را مهار و ریشه کن کنند.
ظریف ادامه داد: در عرصه عملی سازوکارهای موجود در سازمان‌های بین‌المللی ناکافی ولی در عین حال قابل بهره‌برداری است. ایجاد اجماع علیه خشونت، اقدامی عملی و بسیار کارآمد است. اجماع‌سازی علیه افراط و خشونت باید همه جانبه، گسترده و فراگیر باشد.
وی با بیان اینکه نهادهای مذهبی که منادیان اعتدالند بیش از هر زمان دیگر در مقابله با افراط و خشونت می‌توانند نقش ایفا کنند، گفت: بالاخره دیپلماسی به عنوان یک ابزار در قالب‌های گوناگون آنها یعنی دیپلماسی رسمی، غیررسمی، عمومی، رسانه‌ای و مردمی و در ابعاد دوجانبه و چندجانبه ظرفیت بالایی برای مقابله با این دو پدیده دارد.
رئیس دستگاه دیپلماسی با ذکر این نکته که جمهوری اسلامی ایران میراث انقلاب اسلامی است که بزرگترین انقلاب در عصر حاضر است که بدون استفاده از اقدامات خشونت‌آمیز و با بهره‌گیری از آموزه‌های دینی و با تکیه بر حضور گسترده مردم در صحنه و قدرت ناشی از باور و استقامت مردم به پیروزی رسید، خاطرنشان کرد: ایران از ابتدای پیروزی این انقلاب غیر خشن مردمی، قربانی خشونت‌های گسترده و پیچیده بوده است. تروریسم کور و سازمان یافته تجاوز وحشیانه نظامی که برخوردار از حمایت همه قطب‌های قدرت جهان بود، استفاده گسترده و بی‌سابقه از سلاح شیمیایی همراه با بی‌توجهی جامعه بین‌المللی، تحریم‌های گسترده و فزاینده اقتصادی از آغاز پیروزی انقلاب و جنگ تبلیغاتی و روانی مهمترین نمودهای این خشونت عملیاتی و ساختاری است که بر مردم ایران وارد شده است.
ظریف ادامه داد: لذا ایران نه تنها به صورت اصولی با افراط و خشونت مخالف است بلکه در تجربه تاریخی خطرات و پیامدهای آن را درک کرده است. ایران معتقد به مهارپذیری افراط و خشونت در منطقه و جهان از طریق تحول ادراکی و گفتمانی همراه با اقدامات منسجم منطقه‌ای و بین‌المللی است.
وی با بیان اینکه اسلام رحمانی اسلام معتقد به پیوند معنویت و عقلانیت، مردم سالاری دینی، توجه به سرنوشت مسلمانان، اجزای لایتجزای سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایرانند لذا در مقابله با خشونت و افراط راه ایران، عقلانیت و نه افتادن در دام‌های خشونت و افراط است، گفت: طرح ریاست محترم جمهوری اسلامی ایران در مجمع عمومی ملل متحد نمایانگر دیدگاه ما در مورد مناسب‌ترین راه برخورد با این پدیده خطرناک است. پیشنهادهای ریاست محترم جمهوری اسلامی در این اجلاس نیز توجه به ابعاد نرم‌افزاری و تمرکز به همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی را به خوبی روشن می‌کند.
رئیس دستگاه دیپلماسی در پایان خاطرنشان کرد: باید برای مقابله با افراط و خشونت نهادسازی کرد. این کنفرانس، بازتاب اراده جمعی همه ما را در مقابله با افراط و خشونت است و امیدواریم آغازی برای نهادها و سازوکارهای موثر و کارا برای ایجاد جهانی امن باشد.
