گروه بین‌الملل مشرق- آمریكا و برخی كشورهای دیگر در مقاطع زمانی مختلف، اقداماتی را به صورت مستقیم یا غیرمستقیم برای سركوب و به انزوا كشاندن جامعه علمی ایران صورت داده‌­اند. جوامع علمی و شركت­های این كشورها به دستور دولت هایشان مشاركت فعالی در تلاش ها برای منزوی كردن جامعه علمی ایران و جلوگیری از توسعه علم و فناوری در کشورمان داشته ­اند. یك نكته در این تحریم‌ها این است كه آنها به طور مستقیم شهروندان و اتباع عادی ایران را هدف قرار داده ­اند.

تحریم­های علمی علیه دانشمندان ایرانی موارد زیر را شامل می ­شوند:

**تحریم­‌های علمی به ابتكار دولت مركزی آمریكا

در فوریه سال 2004، وزارت خزانه‌­داری آمریكا اعلام كرد نشر یا چاپ مقالات علمی از ایران خلاف قوانین منع تجارت با این كشور محسوب می‌شود. جامعه علمی آمریكا و ناشران این كشور درباره نحوه واكنش به این حكم دچار اختلاف بودند، اما در نهایت "مؤسسه مهندسان برق و الكترونیك"[1]، "انجمن هسته‌­ای آمریكا"[2]، "انجمن شیمی آمریكا"[3] و "انجمن آمریكایی میكروبیولوژی"[4] از این سیاست دولت آمریكا پیروی كردند.

وزارت خزانه‌داری آمریکا مسئول اجرای بسیاری از تحریم‌های ضدایرانی است

"دیوید میلز"[5] مقام وزارت خزانه‌­داری كه مسئول اجرای این سیاست بود 9 فوریه در نشستی در واشنگتن به نمایندگان 30 ناشر گفت افرادی كه خواهان چاپ مقالات ایرانی هستند باید از وزارت خزانه­‌داری درخواست مجوز كنند. وی در این نشست همچنین هشدار داد كه دانشمندان آمریكایی در صورت همكاری با ایرانی­ ها ممكن است تحت تعقیب قرار گیرند. )وارن[6]، 2010)[i] 

**قانون منع سفر به فلوریدا

در سال 2006 هیأت مقننه[7] ایالت فلوریدا قانونی به نام "قانون سفر به فلوریدا"[8] وضع كرد كه به موجب آن، دانشگاه­‌های این ایالت از تأمین هزینه­‌های سفر برای كشورهایی كه وزارت خارجه آمریكا آنها را در فهرست كشورهای حامی تروریسم دولتی قرار داده منع شده بودند. جوامع علمی كشورهای كوبا، ایران، سوریه و سودان مشمول مفاد این قانون می­شدند.

البته در این قانون افراد از سفر به این كشورها منع نشده بودند، اما به موسسات علمی اجازه داده نشده بود از منابع مالی­‌شان (حتی درآمدهایی كه از كانال­‌های خصوصی ایجاد شده بودند) برای تأمین هزینه­‌های مربوط به ترتیب دادن سفرهای علمی برای اتباع كشورهای ذكر شده استفاده كنند.

"اتحادیه آزادی­‌های شهروندی آمریكا"[9]، یكی از سازمان­‌های غیرانتفاعی در واشنگتن پس از اعلام این قانون شكوائیه‌­ای برای لغو آن تنظیم كرد. در سال 2008 یك دادگاه فدرال بخش­‌هایی از قانون مذكور كه مربوط به منع تخصیص منابع مالی خصوصی به سفرهای خارجی بودند را غیرقانونی اعلام كرد، اما در سال 2010، "دادگاه استیناف حوزه یازدهم آمریكا"[10] حكم دادگاه قبلی مادون خود را لغو و بار دیگر قانون مورد نظر را احیا كرد.

**موسسه مهندسان برق و الكترونیك (IEEE)

این موسسه 30 درصد آثار فنی و حرفه‌ای جهان در زمینه برق و الكترونیك و كامپیوتر را منتشر می‌نماید و بر اساس تازه‌­ترین آمار، 400 هزار عضو در 160 كشور مختلف دنیا دارد (سایت رسمی موسسه مهندسان برق و الكترونیك).[ii] در سال 2001 یك موسسه مالی با استناد به ممنوعیت‌­های اعلام شده توسط اداره كنترل دارایی­‌های وزارت خزانه­‌داری آمریكا از انتقال پول برای كنفرانسی كه قرار بود در ایران برگزار شود (اقدامی كه پیش از آن معمول به حساب می‌­آمد) جلوگیری كرد.

IEEE بعد از مدتی بررسی در ژانویه سال 2002 به اعضای خود در كشورهای كوبا، ایران، لیبی و سودان اطلاع داد كه به دلیل مقررات اداره كنترل دارایی­‌های وزارت خزانه­‌داری قادر به ارائه خدمات و مزایا برای اعضای ساکن این كشورها نیست و تنها قادر خواهد بود انتشارات چاپی خود را به مشتركین خود در این كشورها ارائه دهد (سایت رسمی IEEE، بازیابی شده در 17 دسامبر 2014).[iii] اعضای ایرانی این موسسه به موجب همین مقررات از استفاده از لوگوی IEEE برای تبلیغ فعالیت­‌هایشان، دستیابی الكترونیكی به انتشارات این موسسه و دسترسی به فهرست مشاغل آن منع شدند (گافنی[11]، 2003).[iv]

اعضای ایرانی IEEE بعد از تحریم‌ها، اجازه استفاده از لوگوی این مؤسسه را نداشتند

ایران در آن زمان حدود هزار و 700 عضو در این مؤسسه داشت و این محدودیت­‌ها ضربه­‌ای غیرعادی به آنها به حساب می‌­آمد. مؤسسه مهندسان برق و الكترونیك از پاسخگویی فوری به نامه­‌های اعتراضی جامعه علمی ایران امتناع كرده و پاسخی هم به پرسش‌­های مطرح شده در مجله "ساینس" ارائه نكرد (گافنی، 2003).

بالاخره در آوریل سال 2004 این مؤسسه اقداماتی برای روشن كردن مقررات اداره كنترل دارایی وزارت خارجه انجام داد. در این زمان آنها پاسخی از وزارت خزانه­‌داری دریافت كردند كه در آن قید شده بود انتشار آثار اعضای ایرانی این مؤسسه به مجوز نیاز ندارد و كل فرایند نشر مؤسسه مهندسان برق و الكترونیك، از داوری تا چاپ مقالات از محدودیت­‌های این وزارتخانه معاف هستند.

**ممانعت از ورود اعضای هیئت علمی دانشگاه صنعتی شریف به آمریكا

بیش از 80 نفر از افرادی كه به آن‌ها برای شركت در چهارمین كنفرانس تجدید دیدار بین­‌المللی انجمن دانشگاه صنعتی شریف در شهر "سانتا كلارا" در كالیفرنیای آمریكا روادید داده شده بود، در سال 2006 از ورود به این كشور منع شدند. مطابق اعلام دانشگاه صنعتی شریف (شیخ‌­الاسلامی، 2006)[v] با اعضای دانشگاه صنعتی شریف "برخوردهای غیرانسانی" از جمله حبس صورت گرفته و خانواده‌­های آن‌ها هم هدف همین برخوردهای نامناسب قرار گرفته‌­اند.

"زاهد شیخ‌­الاسلامی" رئیس انجمن دانشگاه صنعتی شریف در نامه­‌ای مورخ 14 آگوست سال 2006 به كاندولیزا رایس، وزیر خارجه وقت آمریكا از برخورد نامناسب دولت واشنگتن انتقاد كرده است. (همان منبع)

اکنون باید دید که آیا لغو تحریم‌هایی که مد نظر مذاکره‌کنندگان غربی است، تنها شامل بازرگانی و ذخایر مالی می‌شود یا تحریم‌های علمی ایران نیز بر اساس روند مذاکراتی، برداشته خواهد شد.

پانوشت:

[1]- Institute of Electrical and Electronics Engineers (IEEE)

[2]- American Nuclear Society

[3]- American Chemical Society

[4]- American Society for Microbiology

[5]- David Mills

[6]- Warren

[7]- Florida Legislature

[8]- Florida Travel Act

[9]- American Civil Liberties Union

[10]- United States Court of Appeals for the Eleventh Circuit

[11]- Gaffney

منابع:

[i]- Richey, Warren (September 1, 2010). "No travel to 'terrorist' countries for Florida state universities: court". The Christian Science Monitor

[ii]- IEEE website, Link

[iii]- IEEE website, Link

[iv]- Gaffney (19 September 2003). "IEEE Under Fire for Withdrawing Iranian Members' Benefits". Science Magazine. Link

[v]- Download Link