گروه گزارش ویژه مشرق - روز دوشنبه 22 نوامبر، با اعلام کمیسیون مستقل انتخابات تونس، باجی قائد السبسی، با کسب 55.8 درصد آرا، در برابر 44.32 درصد رقیب خود، منصف مرزوقی، به عنوان برنده دور دوم انتخابات ریاست جمهوری این کشور اعلام شد. در این گزارش به این انتخابات و برگزیده نهایی آن نگاهی اجمالی می‌اندازیم.


آخرین فاز در روند دموکراسی

انتخابات ریاست جمهوری تونس در 21 نوامبر، حدودا یک ماه پس از اولین انتخابات پارلمانی آزاد این این کشور در 29 اکتبر، برگزار شد. این نخستین انتخابات آزاد ریاست جمهوری این کشور هم محسوب می شد که دستاورد انقلاب سال 2011 این کشور و متعاقب آن تصویب قانون اساسی جدید در ژانویه 2014بود.

27 نامزد در این انتخابات حاضر بودند(که 4 نفر از آن ها انصراف دادند) که بیشتر آن ها نامزدهای مستقل به حساب می آمدند. مهم ترین این نامزدها، منصف مرزوقی رییس جمهور موقت این کشور، باجی قائد السبسی از حزب «نداء تونس»، حما حمامی از حزب چپ گرای «جبهه مردمی» و سلیم ریاحی از حزب «اتحادیه آزاد میهنی» بودند. نکته قابل توجه این که حزب «النهضه»، بزرگ ترین و سازمان یافته ترین حزب این کشور، به دلیل ناکامی های خود در حکومت انتقالی بعد از انقلاب، از معرفی نامزد خودداری کرد و از هیچ یک از نامزدهای حاضر هم حمایت رسمی نکرد. 


 
از آن جا که هیچ نامزدی اکثریت مطلق آرا را کسب نکرد، السبسی با حدود 37 درصد و مرزوقی با حدود 33 درصد آرا به دور دوم راه یافتند. دور دوم انتخابات در 21 سپتامبر برگزار شد. تنها دو سه ساعت پس از اتمام رای گیری، قائد السبسی روی بالکن ستاد مرکزی خود ظاهر شد و خطاب به طرفدارن حزب نداء تونس اعلام پیروزی کرد:

" من این پیروزی را به شهدای تونس تقدیم می کنم. از مرزوقی ممنون هستم. حالا باید بدون کنار گذاشتن کسی، همه با هم کار کنیم."
 
المرزوقی رقیب او در نخستین واکنش، پیروزی او را رد کرد:

" امروز تونس برنده شد، دموکراسی برنده شد، ما باید متحد بمانیم. به رغم ادعاهای رقیب ما، همه قراین به نفع ماست. ما منتظر می‌مانیم."

رییس ستاد انتخاباتی او، عدنان منصر، هم از تخلفات و بی‌نظمی‌ها در حوزه‌های رای‌گیری سخن گفت. به هر حال، نتایج رسمی انتخابات از طرف کمیسیون مستقل تونس در روز دوشنبه اعلام شد و السبسی با 55.8 درصد برنده اعلام شد. او در مصاحبه‌ای کوتاه پس از پیروزی با تلویزیون دولتی، گفت که رییس جمهور همه مردم تونس است و از این به بعد همه گروه‌ها را برای اداره کشور به کار خواهد گرفت. مرزوقی با وجود اعتراض اولیه، به نتیجه رسمی اعتراضی نکرد و در فیس بوک خود به السبسی تبریک گفت و باز هم برنده انتخابات را مردم تونس دانست.


طبق آمار رسمی، در این دور انتخابات حدود 60 درصد از واجدین رای دادن، شرکت کردند که کاهش ده درصدی را نسبت به دور اول نشان می‌دهد. به علاوه در همان ساعات اولیه بعد از رای‌گیری در دو شهر جنوب این کشور، به ویژه شهر «حما» چند صد نفر از جوانان طرفدار مرزوقی به خیابان ریختند و به خبر اعلام پیروزی السبسی اعتراض کردند. پلیس برای متفرق کردن آن‌ها به شلیک گاز اشک‌آور مبادرت کرد. به هر روی، حزب «نداء تونس» آقای السبسی که پیش از این در انتخابات پارلمانی با کسب 86 کرسی حائز اکثریت قوه مقننه شده بود، اکنون رهبر خود را بر راس قوه مجریه هم می‌بیند.


تونس در میان کشورهای عربی که انقلاب را از سر گذراندند، یگانه کشوری بوده که در مسیر انتقال آرام و دموکراتیک قدرت در 4 سال اخیر حرکت کرده است. مسیری که از ایستگاه‌های انتخابات مجلس قانون اساسی، انتخابات پارلمانی و دو مرحله انتخابات ریاست جمهوری گذشته است. با این حال رای‌دهندگان تونسی با انتخاب السبسی نومیدی خود را از حکومت انتقالی آقای مرزوقی نشان دادند و به حمایت از السبسی و نداء تونس روی آوردند.


در این انتخابات ترکیب آراء به وضوح نشان از یک شکاف اجتماعی در تونس داشت، چرا که بیشتر ساکنان پایتخت و ساحل شرقی، که از تمکن مالی بیشتری برخوردارند و صاحبان صنایع و مشاغل بالای جامعه از آن‌ها می‌آیند، به آقای السبسی رای دادند، در حالی که مردم فقیرتر مناطق مرکزی و جنوبی به آقای منصف مرزوقی رای دادند که خود از جنوب کشور می‌آید. نکته مهم دیگر آن که با وجود عدم معرفی نامزد از طرف «النهضه»، طرفداران آن عمدتا از مرزوقی حمایت کردند چرا که السبسی سکولار، همواره هدف تشکیل حزب خود را تضعیف قدرت اسلام گرایان دانسته است.
 

السبسی؛ مرید بورقیبه، مشاور بن علی

محمد باجی قائد السبسی، متولد 1926(88 ساله) در شهر سیدی بوسعید تونس است. او فعالیت سیاسی خود را با پیوستن به سازمان جوانان حزب «نو دستور» یا همان حزب لیبرال قانون اساسی جدید در سال 1941 در شهر حمام النف آغاز کرد. او که بعدتر مدرک حقوق خود را از پاریس گرفت به وکیل مدافع سران حزب در مبارزه برای استقلال علیه فرانسه تبدیل شد. او در تونس به گرگ پیر مشهور است و این هم به دلیل سن بسیار زیاد او و هم پیشینه سیاسی طولانی اوست. مناصب دولتی او از 1956 و بلافاصله پس از استقلال تونس از فرانسه آغاز شد. او مشاور نزدیک حبیب بورقیبه اولین رییس جمهور تونس و زین العابدین بن‌ علی دیکتاتور این کشور پس از استقلال بود.


السبسی به تناوب تا سال 1986 علاوه بر مسوولیت‌های جزیی‌تر، وزیر کشور، وزیر دفاع و وزیر امور خارجه در حکومت بورقیبه بود.
 
در 1986، با کودتای زین العابدین بن علی و برکناری بورقیبه توسط او، السبسی جهت وفاداری سیاسی خود را تغییر داد و در سلک  یاران بن علی درآمد. او به عنوان سفیر تونس در آلمان منصوب شد. در سال های 1990 و 1991 رییس مجلس نواب تونس یا همان مجلس نمایندگان این کشور شد. امری که اکنون یکی از موارد اتهام او از جانب منتقدان است. بعد از این تصمیم به بازنشستگی سیاسی گرفت.
 
در سال 2011، با استعفای محمد الغنوشی، نخست وزیر، در پی چند روز ناآرامی شدید که منجر به کشته شدن 5 معترض شد، رییس جمهور موقت، فواد المبزع، السبسی را به عنوان نخست وزیر منصوب کرد و این چنین بود که او دوباره به سیاست بازگشت. با برگزاری انتخابات مجلس قانون اساسی در اکتبر 2011، رییس جمهور موقت جدید، منصف المرزوقی، با انتخاب حمدی جبالی از حزب النهضه، السبسی را در 24 دسامبر همان سال کنار گذاشت.
 
با کنار رفتن از پست نخست وزیری، السبسی بلافاصله دست به کار تاسیس حزب سکولار«نداء تونس» در اوایل 2012 شد. حزبی که در انتخابات پارلمانی اکتبر 2014 اکثریت کرسی های پارلمان را کسب کرد. او به صراحت هدف از تاسیس این حزب را مقابله با قبضه قدرت توسط حزب اسلام گرای معتدل النهضه دانست. به هر حال، سن بسیار زیاد او و این که نمادی از حکومت سابق این کشور به حساب می آید، موجب انتقادات زیادی به او در دوران نامزدی انتخابات شد.
 

مواضع سیاسی

آقای السبسی، در جواب نگرانی‌ها از بازگشت رژیم سابق، قول داده است که از جریان‌های سیاسی مختلف در حکومت خود بهره ببرد. او پس از رای گیری و اعلام خبر پیروزی چنین گفت:

" من همگان را فرا می‌خوانم تا از هر گونه نفرت و تحریک اجتناب کنند. توفیق انتخابات و کامل شدن فاز انتقال، خود یک دستاورد بزرگ برای تونسی‌هاست، با هر انتخاب و دیدگاهی که دارند."

به واقع این انتقال صلح‌آمیز و دموکراتیک قدرت، یک لحظه تاریخی بزرگ در کشور و منطقه‌ای است که جنگ داخلی لیبی و کودتای نظامی در مصر را از سر گذرانده است. اکنون ریاست جمهوری و اکثریت پارلمان دست حزب نداء تونس است. ناظران بر این عقیده‌اند که این امر نشانه ای از کاهش اقبال به اسلام‌گرایان حزب النهضه و طرفداران راشد الغنوشی، در پی عدم توفیق ایشان در رفع مشکلات اقتصادی و بی‌ثباتی، در دوره حکومت انتقالی است.


منصف المرزوقی هم از سوی منتقدان، به داشتن پیوندهای محکم با اسلام‌گرایان معتدل النهضه و مماشات با گروه‌های اسلام‌گرای تندرو متهم می‌شد. به نظر می‌رسد با فروکش‌کردن تب انقلاب 2011، و روی نمودن مشکلات عینی حکومت‌داری به ویژه در بخش اقتصاد، فضای عمومی جامعه از آرمانگرایی ابتدایی به سوی اقبال به تجربه و مدیریت حرکت کرده است، به نحوی که مسن‌ترین جلوه این تجربه مدیریتی، قائد السبسی حدودا 90 ساله موفق به کسب اعتماد ملت تونس شده است. از قضا او هم خود را یک تکنوکرات می‌داند که به اعتقاد او در چنین شرایطی نیاز جامعه تونس برای حل مشکلات متعدد و ملوس آن به حساب می‌آید.

حزب نداء تونس از لیبرال‌ها، چپ‌گراها، چهره‌های رژیم سابق و روسای اتحادیه‌های کارگری و صنفی تشکیل شده است. سکولاریزم و تکنوکراسی از پایه‌های فکری آن هستند. شعار این حزب در ورود به کارزار انتخاباتی، "احیای وجهه کشور" و "امنیت و ثبات اقتصادی" بوده است و نتیجه دو انتخابات پارلمانی و ریاست جمهوری نشان داده که نداء تونس در انتخاب شعارهای خود زیرکانه عمل کرده و اولویت‌های مردم را سنجیده است.


در جبهه مقابل، منصف المرزوقی قرار دارد که با وجود شکست در انتخابات، همچنان از پشتوانه رای 44 درصدی برخوردار است. او که در زمان بن علی، فعال حقوق بشر و جزو اپوزیسیون حکومت محسوب می‌شد، در دسامبر 2011 توسط مجلس قانون اساسی به ریاست جمهوری موقت رسید. در کنار این پزشک 69 ساله، حزب النهضه به رهبری راشد الغنوشی را هم نمی‌توان دست کم گرفت. این حزب با کسب بیشترین تعداد کرسی در پارلمان بعد از نداء تونس، علی رغم کاهش اقبال مردمی نسبت به 2011، همچنان یک وزنه قوی در سیاست تونس و رقیبی دست و پاگیر برای السبسی و یاران اوست. گرچه این حزب ابراز تمایل کرده که در عین حال که نقش اپوزیسیون را برای خود محفوظ می‌داند در تشکیل دولت وحدت ملی با السبسی مشارکت کند. در حقیقت مصالحه نیاز امروز تونس است. حزب السبسی به توافقاتی هم با النهضه رسیده است تا بر بحران‌های سیاسی و اقتصادی مبتلا به کشور غلبه کند. به علاوه این مصالحه برای جلوگیری از دوپارگی مردم تونس پس از انتخابات هم ضرورت دارد.

آقای السبسی با بیان این که همواره یک تکنوکرات بوده و قصد خدمت به تونس را داشته است، خود را از سواستفاده‌ها و فساد دوران بن علی تبرئه می‌کند. او دیدگاه عملگرایانه خود و حزبش را نیاز امروز کشور برای جبران ناکامی‌های دو سه ساله حزب النهضه می‌داند و به شدت بر سکولار ماندن فضای سیاسی تونس تاکید دارد. منصف المرزوقی در دوران مبارزات انتخاباتی، بارها احتمال ریاست جمهوری السبسی را معکوس کردن «انقلاب یاسمن» 2011 خواند و نسبت به بازگشت رژیم گذشته هشدار داد، لیکن به نظر می‌رسد اولویت امنیت و معیشت، کمی وزن شعارهای آزادیخواهانه و آرمانگرایانه 2011 را در نزد اکثریت مردم کاسته است. بسیاری از چهره‌های تاثیرگذار دوران بن علی به همراه السبسی وارد حکومت شده یا خواهند شد و این گویی بخشی از همان مصالحه پیش گفته، برای غلبه بر بی ثباتی سیاسی و اقتصادی امروز تونس است.

می‌توان گفت که دو دیدگاه کلی نسبت به رییس جمهور السبسی در تونس وجود دارد: یک گروه او را «بورقیبه ثانی» می‌داند. کسی که قرار است تجربه و نفوذ خود را برای آینده مرفه‌تر برای تونس و رفع مشکلات اقتصادی و نا‌آرامی‌های سیاسی به کار بگیرد. تکنوکرات بودن و رابطه خوب با غرب و داشتن تجربیات مختلف و کلیدی در حکومت در این دیدگاه، کیفیت‌های او برای تحقق شکوفایی اقتصادی محسوب می‌شود.

 
دیدگاه دوم، که عمدتا مربوط به جوانانی است که خود مستقیم در انقلاب تونس شرکت داشتند، او را نمادی از حکومت سابق می‌داند که بازگشت او به قدرت، یک عقب گرد کامل و شکست دستاوردهای انقلاب تونس است.
 

با این حال باید توجه داشت که طبق قانون اساسی جدید تونس، اختیارات رییس جمهور کاسته شده است. او همچنان فرمانده کل قواست ولی باید افسران ارشد ارتش  را با مشورت با نخست وزیر منصوب کند. به علاوه او رییس کشور و نماینده کشور در برابر کشورهای خارجی است، لیکن سیاست‌های خارجی کشور را با مشورت با نخست وزیر تعیین خواهد کرد.

علیرغم انتخاب السبسی و تعارفات سیاسی در این برهه مبنی بر وحدت و مصالحه، هنوز صحنه سیاسی تونس و صف‌بندی‌ها چندان روشن نیست. چنان که به عقیده بسیاری از ناظران، با وجود موضع سکولار و مخالف اسلام‌گرایی السبسی، حزب  اسلام‌گرای النهضه چندان موضعی علیه او اتخاذ نکرد و حتی سکوت آن، از سوی برخی چهره‌ها، تایید ضمنی السبسی هم محسوب شد.

برای نمونه، حمدی جبالی، نخست وزیر سابق و دبیرکل پیشین النهضه، در آستانه انتخابات از حزب خود جدا شد و اعلام کرد که النهضه راه دیگری برای او باقی نگذاشت. او نسبت به موضع حزب سابق خود در انتخابات ابراز نگرانی کرد و درباره بازگشت رژیم پیشین که امثال او را به خاطر فعالیت سیاسی زندانی کرده بود، هشدار داد. او چند روز مانده به دور اول انتخابات از مردم خواست به نامزد حزب اکثریت پارلمان رای ندهند تا از یکدست شدن قدرت در کشور جلوگیری شود. به علاوه، ائتلاف چپ‌گرای جبهه مردمی، با وجود اشتراک در مواضع ضد اسلام‌گرایانه با السبسی، نسبت به بازگشت چهره‌های برجسته رژیم سابق از طریق حزب نداء تونس هشدار داد. به علاوه از مصالحه احتمالی النهضه با ندا هم ابراز ناخشنودی کرد. در بیانیه رسمی این جبهه پیش از دور دوم انتخابات، بر عدم حمایت آن از هیچ یک از نامزدها تاکید شد.

حال باید منتظر ماند و دید که در موضوع انتخاب نخست وزیر و چینش کابینه خطوط سیاسی و صف بندی‌های احزاب چگونه تجلی پیدا خواهد کرد؛ انتخابی که تا کنون بدلیل اختلافات به تعویق افتاده است.