به گزارش مشرق، سجاد اجاقلو، منطقه زنجان، با بیان این مطلب، اظهار کرد: طرح مسئله با این موضوع شروع شد که در اکثر کشورهای دنیا خانواده تغییرات شگرفی به خود دید و همچنان نیز در حال تغییر است. شکل خانواده از گسترده به هسته‌ای تغییر یافته و الگوهای ازدواج و تشکیل خانواده متکثر شد، سن ازدواج بالا رفته و تمایل به فرزندآوری کم شده است. بسیاری از کارکردهای خانواده با ظهور نهادهای تخصصی ضعیف شده و الزامات و تعهدات و انتظارات سنتی که در روابط خانوادگی بین اعضاء وجود داشت، در بسیاری از جوامع از بین رفته است.
این جامعه‌شناس با تأکید بر اینکه به رغم تضعیف خانواده در بسیاری از جوامع، خانواده همچنان دارای اهمیت است، ادامه داد: با این حال مطالعه تغییرات آن مهم است. روند تغییرات خانواده در غرب زودتر از جوامعی همچون ایران شروع شده است. سرعت و شدت تغییرات خانواده در غرب به حدی بوده که عده‌ای زوال خانواده در غرب را اعلام کرده‌اند و در مقابل عده‌ای نیز شکل جدید خانواده در غرب را نتیجه انطباق خانواده با تغییرات گسترده اجتماعی می‌دانند. در هر صورت، واقعیت این است که خانواده هم از لحاظ شکل و هم از لحاظ محتوا چه در غرب و چه در جوامع پیرامون همچون ایران تغییر یافته است.
وی افزود: در ایران جریان‌های فکری مختلفی این تغییرات را تفسیر کرده‌اند. برخی تغییرات، خانواده را کاملاً در جهت نیروی جهانی شدن و غربی شدن تعبیر و تفسیر می‌کنند. برخی نیز تغییرات خانواده در ایران را یک واقعیت ندانسته و بر خانواده سنتی و بازگشت به ارزش‌های خانواده سنتی اصرار دارند. در واقع خانواده ایرانی، به صورت خطی متحول نشده و خانواده گسترده هنوز در کنار خانواده هسته‌ای مدرن در برخی نسل‌ها جریان دارد. به عبارتی خانواده در ایران به ویژه شهر زنجان به رغم تغییر و تضعیف برخی ارزش‌های آن، هنوز دارای اعتبار و اهمیت و قداست است.
اجاقلو با بیان اینکه تغییرات خانواده همواره مورد توجه اندیشمندان و صاحب‌نظران علوم اجتماعی بوده است، تصریح کرد: پژوهش‌های جامعه‌شناختی نشان می‌دهد که تغییر جوامع، ماهیت خانواده را تغییر داده است. انتظارات، پیش‌فرض‌ها درباره خانواده به طور مداوم در حال تغییر است و غیرممکن است خانواده را به عنوان واحد جدا از گستره توسعه در ماهیت و ساختار جامعه مطالعه و بررسی کرد، لذا نمی‌توان از خانواده به عنوان یک امر تغییرناپذیر و ایستا صحبت کرد. تغییرات شتابان و گاهی اجتناب‌ناپذیر جنبه‌های متعدد زندگی امروزی در اثر عواملی چون جهانی‌شدن، گسترش ارتباطات و فناوری اطلاعات و «شبکه‌ای شدن جامعه» خانواده را نیز در معرض تغییر و دگرگونی قرار داده است.
این جامعه‌شناس در ادامه گفت: با تغییر الگوی خانواده از گسترده به هسته‌ای، شکل ازدواج در بسیاری جوامع تغییر کرده است، زیرا در خانواده گسترده، ازدواج یک تصمیم اقتصادی و مبتنی بر تصمیم و رأی دیگر افراد و اعضای خانواده بود، ولی با هسته‌ای شدن خانواده‌ها، ازدواج، تبدیل به یک تصمیم عاطفی و احساسی شده است. حق انتخاب آزادانه ازدواج و فرزندآوری و سایر ارزش‌های خانواده به واسطه گسترش فضای فردگرایی در جامعه و در خانواده رو به افزایش است. آزادی عمل زنان در ازدواج، عادی شدن طلاق از جمله تغییرات ازدواج و خانواده محسوب می‌شود.
وی خاطرنشان کرد: تغییر عمده دیگری که در سطح جامعه و خانواده‌های ایرانی به وقوع پیوسته و به دنبال خود ارزش‌های خانواده ایرانی را هم توانسته دگرگون کند، دگرگونی نقش و جایگاه زنان ایرانی است. در اثر دگرگونی‌هایی که در سطح جهانی و ملی در جوامع انسانی رخ داده، نقش زنان در نهاد خانواده و سازمان‌های اجتماعی، تغییرات قابل توجهی پیدا کرده است. در اثر پیدایش ارزش‌ها و نگرش‌های جدید در میان زنان، مقاومت‌هایی از سوی آن‌ها، چه در عرصه خانواده و چه در عرصه‌های مختلف اجتماعی، به علت گسترش وسایل ارتباط‌جمعی و فراوانی منابع ارائه‌دهنده اطلاعات، به صورت مبارزات اجتماعی پدید آمده که به بازتولید ارزش‌های متفاوت در باب هویت فردی و جنسیتی منجر شده است.
اجاقلو یادآور شد: تغییر ارزش‌های خانواده در ایران تغییری یکپارچه نبوده است. هنوز خانواده گسترده و سنتی در کنار خانواده‌های هسته‌ای مدرن واحدی دارای اهمیت هستند. هنوز خانواده‌هایی در ایران همچنان ارزش‌های خانواده سنتی و گسترده را سرلوحه کار خود قرار می‌دهند. این همان حضور هم‌زمان عناصر ناهم‌زمان است که در کشورهایی چون ایران اتفاق افتاده است.
این جامعه‌شناس در خصوص رابطه بین تجربه جهانی‌شدن و ارزش‌های خانواده، تأکید کرد: بین تجربه جهانی‌شدن و ارزش‌های ازدواج، ناموس، پیوندهای خانوادگی، احترام و گذشت همبستگی وجود دارد و این همبستگی منفی و معکوس بوده است. به عبارتی هر چه تجربه جهانی‌شدن قوی بوده، ارزش‌های ازدواج، ناموس، پیوندهای خانوادگی، احترام و گذشت ضعیف شده‌اند، اما بین تجربه جهانی‌شدن و ارزش‌های فرزند آوری و صداقت در نتایج تحقیقات صورت گرفته تاکنون رابطه‌ای مشاهده نشده است. همچنین باید اذعان کرد که اشتغال و تحصیلات زنان بیشترین تأثیر را بر ارزش ازدواج، فرزند آوری و پیوندهای خانوادگی داشته است.
این جامعه‌شناس با تأکید بر اینکه به رغم تضعیف خانواده در بسیاری از جوامع، خانواده همچنان دارای اهمیت است، ادامه داد: با این حال مطالعه تغییرات آن مهم است. روند تغییرات خانواده در غرب زودتر از جوامعی همچون ایران شروع شده است. سرعت و شدت تغییرات خانواده در غرب به حدی بوده که عده‌ای زوال خانواده در غرب را اعلام کرده‌اند و در مقابل عده‌ای نیز شکل جدید خانواده در غرب را نتیجه انطباق خانواده با تغییرات گسترده اجتماعی می‌دانند. در هر صورت، واقعیت این است که خانواده هم از لحاظ شکل و هم از لحاظ محتوا چه در غرب و چه در جوامع پیرامون همچون ایران تغییر یافته است.
وی افزود: در ایران جریان‌های فکری مختلفی این تغییرات را تفسیر کرده‌اند. برخی تغییرات، خانواده را کاملاً در جهت نیروی جهانی شدن و غربی شدن تعبیر و تفسیر می‌کنند. برخی نیز تغییرات خانواده در ایران را یک واقعیت ندانسته و بر خانواده سنتی و بازگشت به ارزش‌های خانواده سنتی اصرار دارند. در واقع خانواده ایرانی، به صورت خطی متحول نشده و خانواده گسترده هنوز در کنار خانواده هسته‌ای مدرن در برخی نسل‌ها جریان دارد. به عبارتی خانواده در ایران به ویژه شهر زنجان به رغم تغییر و تضعیف برخی ارزش‌های آن، هنوز دارای اعتبار و اهمیت و قداست است.
اجاقلو با بیان اینکه تغییرات خانواده همواره مورد توجه اندیشمندان و صاحب‌نظران علوم اجتماعی بوده است، تصریح کرد: پژوهش‌های جامعه‌شناختی نشان می‌دهد که تغییر جوامع، ماهیت خانواده را تغییر داده است. انتظارات، پیش‌فرض‌ها درباره خانواده به طور مداوم در حال تغییر است و غیرممکن است خانواده را به عنوان واحد جدا از گستره توسعه در ماهیت و ساختار جامعه مطالعه و بررسی کرد، لذا نمی‌توان از خانواده به عنوان یک امر تغییرناپذیر و ایستا صحبت کرد. تغییرات شتابان و گاهی اجتناب‌ناپذیر جنبه‌های متعدد زندگی امروزی در اثر عواملی چون جهانی‌شدن، گسترش ارتباطات و فناوری اطلاعات و «شبکه‌ای شدن جامعه» خانواده را نیز در معرض تغییر و دگرگونی قرار داده است.
این جامعه‌شناس در ادامه گفت: با تغییر الگوی خانواده از گسترده به هسته‌ای، شکل ازدواج در بسیاری جوامع تغییر کرده است، زیرا در خانواده گسترده، ازدواج یک تصمیم اقتصادی و مبتنی بر تصمیم و رأی دیگر افراد و اعضای خانواده بود، ولی با هسته‌ای شدن خانواده‌ها، ازدواج، تبدیل به یک تصمیم عاطفی و احساسی شده است. حق انتخاب آزادانه ازدواج و فرزندآوری و سایر ارزش‌های خانواده به واسطه گسترش فضای فردگرایی در جامعه و در خانواده رو به افزایش است. آزادی عمل زنان در ازدواج، عادی شدن طلاق از جمله تغییرات ازدواج و خانواده محسوب می‌شود.
وی خاطرنشان کرد: تغییر عمده دیگری که در سطح جامعه و خانواده‌های ایرانی به وقوع پیوسته و به دنبال خود ارزش‌های خانواده ایرانی را هم توانسته دگرگون کند، دگرگونی نقش و جایگاه زنان ایرانی است. در اثر دگرگونی‌هایی که در سطح جهانی و ملی در جوامع انسانی رخ داده، نقش زنان در نهاد خانواده و سازمان‌های اجتماعی، تغییرات قابل توجهی پیدا کرده است. در اثر پیدایش ارزش‌ها و نگرش‌های جدید در میان زنان، مقاومت‌هایی از سوی آن‌ها، چه در عرصه خانواده و چه در عرصه‌های مختلف اجتماعی، به علت گسترش وسایل ارتباط‌جمعی و فراوانی منابع ارائه‌دهنده اطلاعات، به صورت مبارزات اجتماعی پدید آمده که به بازتولید ارزش‌های متفاوت در باب هویت فردی و جنسیتی منجر شده است.
اجاقلو یادآور شد: تغییر ارزش‌های خانواده در ایران تغییری یکپارچه نبوده است. هنوز خانواده گسترده و سنتی در کنار خانواده‌های هسته‌ای مدرن واحدی دارای اهمیت هستند. هنوز خانواده‌هایی در ایران همچنان ارزش‌های خانواده سنتی و گسترده را سرلوحه کار خود قرار می‌دهند. این همان حضور هم‌زمان عناصر ناهم‌زمان است که در کشورهایی چون ایران اتفاق افتاده است.
این جامعه‌شناس در خصوص رابطه بین تجربه جهانی‌شدن و ارزش‌های خانواده، تأکید کرد: بین تجربه جهانی‌شدن و ارزش‌های ازدواج، ناموس، پیوندهای خانوادگی، احترام و گذشت همبستگی وجود دارد و این همبستگی منفی و معکوس بوده است. به عبارتی هر چه تجربه جهانی‌شدن قوی بوده، ارزش‌های ازدواج، ناموس، پیوندهای خانوادگی، احترام و گذشت ضعیف شده‌اند، اما بین تجربه جهانی‌شدن و ارزش‌های فرزند آوری و صداقت در نتایج تحقیقات صورت گرفته تاکنون رابطه‌ای مشاهده نشده است. همچنین باید اذعان کرد که اشتغال و تحصیلات زنان بیشترین تأثیر را بر ارزش ازدواج، فرزند آوری و پیوندهای خانوادگی داشته است.
