متعاقب پیروزی انقلاب اسلامی و آغاز جنگ تحمیلی، یمن شمالی به رهبری علی عبدالله صالح تحت تأثیر موضع گیری های شورای همکاری خلیج فارس قرار گرفته و از تهاجم رژیم بعث عراق به ایران نیز حمایت می کرد، در حالی که یمن جنوبی به رهبری علی ناصر محمد از تهران پشتیبانی می کرد. پایان جنگ تحمیلی و به دنبال آن، اتحاد دو یمن شمالی و جنوبی نیز تغییری در مناسبات تهران و صنعا ایجاد نکرد، از آن جایی که جمهوری یمن همچنان تحت تأثیر سیاست های عربستان و شورای همکاری خلیج فارس قرار داشت.

چالش ها و تهدیدهای یمن برای جمهوری اسلامی ایران:

بنابراین، تحولات پس از 2011، به طور عام، و انقلاب دوم یمن، به طور خاص، می تواند علاوه بر فرصت ها، چالش ها و تهدیداتی را نیز برای ایران به دنبال داشته باشد که به اختصار موارد ذیل را در بر می گیرند:

فرصت های تحولات یمن برای جمهوری اسلامی ایران:

پیوندهای تاریخی و مذهبی میان ایران و یمن سابقه ای طولانی داشته که حتی به قبل از طلوع اسلام باز می گردد. ایرانیان در قرون گذشته در دو مرحله حضور تأثیرگذاری در تاریخ یمن داشته اند، که نخست به چند دهه پیش از اسلام باز می گردد، زمانی که پادشاه ساسانی، لشکری را به درخواست حاکم یمن و به منظور مقابله با حملات سپاه حبشه (سودان) به آن سرزمین اعزام کرد. بیرون راندن حبشی ها از یمن زمینه اقامت ایرانی ها را فراهم آورد و در واقع، ساتراپ ساسانیان در کل منطقه جنوب عربستان، ایرانی زاده ای به نام باذان بود. با طلوع اسلام و پس از آن، به دنبال سفر امام علی-علیه السّلام- به صنعا و دعوت اهل یمن به دین اسلام، باذان نیز مسلمان شده و مردم این کشور نیز مسلمان شدند. دومین حضور گسترده ایرانیان در یمن نیز به قرن سوم هجری باز می گردد، زمانی که یحیی بن الحسین، ملقب به الهادی، موسس امامت زیدیه در یمن، به همراه حدود 800 تن از یاران ایرانی خود از دیلم و طبرستان، به سوی صعده رهسپار و نخستین حکومت شیعی در این کشور پایه گذاری شد. در حال حاضر نیز یحیی بن الحسین به همراه یاران ایرانی خود در جامع الهادی در صعده مدفون بوده و امامان زیدی نیز 11 قرن در سرزمین یمن حکومت کردند. در شرایط کنونی و متعاقب انقلاب اول و به ویژه دوم در یمن، فرصت‏ های جدیدی فراروی دستگاه سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران قرار گرفته است که ‏می توان آن ها را در 3 بخش کلی تقسیم‏ بندی کرد:

نتیجه گیری

جمهوری یمن که با خروج از کنترل امپراطوری عثمانی پس از پایان جنگ جهانی اول، تحت کنترل بریتانیا قرار گرفت، در نهایت، در سال 1968 به استقلال دست یافت. این کشور در نیم قرن اخیر، 4 نقطه عطف تاریخی را پشت سر گذارده که آخرین آن به آغاز انقلاب و خیزش مردم در این کشور از اوایل اسفند 1389 باز می گردد که به برکناری علی عبدالله صالح از رأس هرم قدرت در یمن منجر شد. مرحله دوم انقلاب یمن نیز از خرداد 1393 به جریان افتاده و همچنان نیز ادامه دارد. این دگرگونی ها، از جمله انقلاب اول و دوم یمن در عین حال، ضمن تأثیرگذاری بر حوزه جغرافیایی خاورمیانه و شمال آفریقا، پیامدهایی را در ابعاد ملی، منطقه ای و بین المللی به دنبال داشته و البته، چالش ها و فرصت هایی را نیز برای جمهوری اسلامی ایران فراهم  آورده است. از منظر داخلی این احتمال وجود دارد که در صورت تداوم و گسترش ناآرامی ها در یمن، کشور در شرف تجزیه قرار گرفته و افراط گرایی و اقدامات تروریستی گسترش یابند، ضمن آن روند به حاشیه راندن شیعیان زیدیه جارودی نیز ادامه خواهد یافت. بنابراین، 3 سناریو مختلف قابل ترسیم می باشند که مبتنی بر توافق نهایی میان انقلابیون با دولت، رویارویی ارتش یمن با معترضان و همچنین مداخلات نظامی خارجی خواهند بود. تحولات جاری در یمن قادرند تا تهدیدات و فرصت هایی را فراروی جمهوری اسلامی ایران قرار دهند که خلأ امنیتی ایجاد شده در محیط پیرامونی و همچنین تلاش بر تقابل با نفوذ فزاینده تهران در منطقه از آن جمله به شمار می روند. علاوه بر این، فرصت های پیش روی ایران نیز در قبال تحولات یمن در سه بُعد ملی، منطقه ای و بین المللی قابل تفکیک می باشند. در بعد داخلی، برجسته تر شدن و مشارکت شیعیان در معادلات سیاسی آتی یمن، سیاست خارجی این کشور را در قبال ایران پس از چندین دهه تغییر داده و تعدیل خواهد کرد. ضمن آن که، حوزه نفوذ معنوی انقلاب اسلامی گسترش بیشتری پیدا می کند. در بعد منطقه ای، می توان پایان یمن پیشین را آغاز عربستانی دیگر قلمداد کرد که حکایت از تحدید نقش ریاض در خاورمیانه خواهد داشت. این روند به تقویت نفوذ فزاینده ایران در منطقه منجر می شود، ضمن این که شکل‏ گیری یک حکومت دمکراتیک در صنعا در جهت منافع ملی تهران خواهد بود. علاوه بر این، هرگونه فشار بیشتر عربستان سعودی بر شیعیان یمنی باعث نزدیکی و گرایش بیشتر آن ها به تهران می شود. موضوع دیگر در ابعاد منطقه ای نیز پیروزی دیگر گفتمان مقاومت بوده که محور آن از شرق مدیترانه تا جنوب خلیج فارس امتداد خواهد یافت. از منظر بین‏ المللی، ناکامی های آمریکا و متحدان منطقه ای و فرامنطقه ای آن باعث گردیده تا  کنشگران جدیدی وارد عرصه بازی گردیده که مهم ترین آن ها گروه تکفیری- تروریستی داعش است. از آن جایی که گسترش دامنه فعالیت این بازیگران بی قاعده می تواند منافع عناصر فوق را تهدید نماید، لذا به  نظر می رسد واشنگتن تصمیم به تقابل با گسترش نفوذ ایران در یمن نداشته که علل آن نیز فقدان استراتژی برای مقابله با افزایش اقتدار و اعتبار ایران و همچنین اولویت یافتن تمرکز بر تقابل با پدیده تروریسم می باشد. بنابراین، حضور منطقه ای ایران می تواند حتی در جهت کاهش مشکلات کنونی ارزیابی گردیده که نمونه آن را در عراق شاهد هستیم. از همین رو، در مذاکرات هسته ای میان ایران و 1+5، تحولات منطقه و نقش آفرینی بیشتر این کشور می توانند برگ برنده ای را در اختیار تهران قرار داده و کارت های بازی نمایندگان جمهوری اسلامی را افزون کند. از طرف دیگر، گسترش نفوذ جنبش انصارالله و شیعیان الحوثی در یمن و تسلط بیشتر بر تنگه راهبردی باب المندب و بندر الحدیده می تواند حاکمیت متحدان منطقه ای ایران را تقویت کرده و تردد دریایی از کانال سوئز و خلیج فارس را تحت کنترل قرار دهد. در نتیجه، سیطره تهران بر باب المندب به معنی باز ترسیم روابط ایران در حوزه ژئوپلتیکی خاورمیانه و شمال آفریقا در راستای منافع آن است.

منبع: دیپلماسی ایرانی