ایران کشوری است که نیروی کار خارجی به ویژه از اتباع افغانستان به صورت میلیونی در آن حضور دارند و ویژگی های کاملا متفاوتی با نیروهای کار خارجی در دیگر کشورهای نیروپذیر دارند. اولا به دلیل بالا بودن نرخ بیکاری در ایران و انباشته شدن میلیونی تقاضا برای کار، ایران اساسا کشوری نیروپذیر محسوب نمی شود.
علاوه بر این، یکی از ویژگی های عجیب کارجویان خارجی ساکن در ایران نسبت به کارجویان ساکن در بسیاری دیگر از کشورها این است که افاغنه می توانند به آسانی در شهرها و مراکز بازار کار با مجوز و یا بدون مجوز حضور و فعالیت داشته باشند و تاکنون اراده ای برای برخورد با نیروی کار غیرمجاز خارجی و یا دستکم ساماندهی آنها در عین حالی که هزاران نیروی کار ایرانی مترصد ورود به بازار کار هستند، مشاهده نشده است.
آشفتگی در بازار کار خارجی ها
هرچند تقریبا در تمامی کشورهای جهان، نیروهای کاری از سایر کشورها و همسایگان آن کشور حضور و فعالیت دارند، اما در ایران همانگونه که ذکر شد نوعی نابسامانی و عدم نظارت بر فعالیت اتباع بیگانه در بازار کار وجود دارد. این مسئله در یکی دو دهه اخیر باعث تشویق بیشتر کارجویان افغانی برای حضور با مجوز و بدون مجوز در بازار کار ایران شده که قطعا هزینه هایی برای کشور به همراه خواهد داشت.
نکته دیگر این است که تقریبا تمامی نیروهای کار خارجی حاضر در ایران که قریب به اتفاق آنها را افاغنه تشکیل می دهند، نیروی کار ساده فاقد تخصص، مهارت انجام کار و همچنین بدون دانش آکادمیک تشکیل می دهند. این نیروها قطعا امکان انتقال تکنولوژی، درآمد و مهارت انجام کار را به داخل مرزهای ایران نخواهند داشت و خود در صدد کسب مهارت در بازار کار ایران و درآمد هستند.
بنابراین شاید بتوان گفت طی دو سه دهه اخیر، ایران بیشتر از آنچه که از نیروی کار خارجی حاضر در بازار کار کشور سود برده باشد، هزینه کرده و همواره بخشی از توان پلیس و دستگاه های نظارتی در این بخش صرف شده است.
دلایل جذابیت بازار کار ایران برای خارجی ها
کارشناسان بازار کار معتقدند نگاه انساندوستانه و همراه با اغماض نسبت به حضور بدون مجوز اتباع بیگانه در ایران و به تبع آن در بازار کار کشور با وجود هزاران نیروی متقاضی کار داخلی، گستردگی مرزهای مشترک با کشور افغانستان و فراهم بودن امکان عبور غیرقانونی برخی افاغنه از این طریق برای حضور در ایران، ارزان بودن نیروی کار ساده افغانی، مهیا بودن زمینه های دور زدن قوانین کار در مورد شاغلان خارجی به ویژه بخش غیرمجاز آن و نگاه سودجویانه برخی کارفرمایان ایرانی نسبت به اینکه همواره به مسئله حضور غیرمجاز کارجویان خارجی به عنوان یک فرصت نگاه کرده اند؛ باعث ماندگاری خارجی های زیادی در بازار کار ایران شده است.
اینگونه مسائل باعث شده تا برعکس بسیاری از کارجویان ایرانی، افاغنه همیشه بتوانند در بازار کار ایران برای خود شغلی دست و پا کنند، درآمد داشته باشند و بازار کار ایران را بازاری با فرصت های مناسب شغلی و جذاب بدانند. به صورت کلی، تاکنون مجموعه قوانین موجود و یا آنچه که درباره ساماندهی اشتغال اتباع بیگانه در ایران صورت گرفته کارآمد نبوده و از بازدارندگی کافی برخوردار نبوده است.
طی سال های گذشته آمارهای متفاوتی از میزان حضور اتباع بیگانه غیرمجاز در بازار کار ایران ارائه شده که معمولا بین یک تا ۳ میلیون نفر در نوسان بوده است. در جدیدترین آمار ارائه شده، مدیرکل امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور با تاکید بر برخورد با اتباع افغانی و سایر اتباع خارجی غیرمجاز که کارت آمایش نگیرند خبر داده و تعداد افاغنه غیرمجاز در ایران را یک میلیون نفر برشمرد.
احمد محمدی فر تعداد اتباع افغانی غیرمجاز در کشور را حدود یک میلیون نفر اعلام و گفت: در صورتی که این گروه از اتباع خارجی برای دریافت کارت آمایش خود اقدام نکنند، بلافاصله بازداشت و زمینه بازگشت آنان به افغانستان فراهم می شود.
اخراج ۳ ميليون خارجي غيرمجاز در ۵ سال
وی زمان اجرایی شدن مرحله دهم صدور کارت‌های آمایش را اردیبهشت امسال اعلام کرد و افزود: با توجه به هماهنگی هایی که با دولت افغانستان صورت گرفته، سال گذشته حدود ۴۵۰ هزار تبعه افغانی غیرمجاز دستگیر و روانه کشور مطبوع خود شدند.
محمدی فر تعداد اتباع خارجی غیرمجاز را که از سال ۸۹ تا پایان سال ۹۳ از ایران اخراج شده اند را نزدیک به ۳ میلیون نفر برشمرد. وی همچنین از برخورد قانونی با آن دسته از کارفرمایان ایرانی که از کارگران افغانی غیرمجاز استفاده می کنند خبر داد و از صاحبان مشاغل و حِرَف خواست از به کارگیری این گروه از کارگران خارجی خودداری کنند.
این مقام مسئول در وزارت کشور تعداد اتباع افغانی را که به صورت قانونمند و در قالب پناهنده یا اقامت موقت در ایران زندگی می کنند یک میلیون و ۵۰۰ هزار نفر برشمرد و افزود: از این تعداد برای ۲۷۰ هزار تبعه افغانی که همراه خانواده هایشان جمعیت ۹۵۰ هزار نفری را تشکیل می دهند در قالب اجرای طرح آمایش اتباع خارجی از سال ۸۹ تاکنون مجوز اشتغال صادر شده است.
