رژیم صدام در جنگ علیه ایران (1359 تا 1367)، برای اولین بار پس از جنگ جهانی اول بصورت وسیع و برخلاف معاهدات بین‌المللی از سلاح‌های شیمیایی استفاده کرد. اولین حملات شیمیایی رسماً از مرداد 62 و در عملیات والفجر 2 آغاز شد و با حملات وسیع و سنگین شیمیایی در جزایر مجنون در عملیات‌های خیبر و بدر به اوج خود رسید و تا روزهای پایانی جنگ در مرداد 67 ادامه داشت.

علاوه بر مناطق جنگی، بسیاری از شهرها و روستاهای ایران نیز در معرض حملات شیمیایی قرار گرفت از جمله شهرهای سردشت و آبادان و نودشه و روستاهای اطراف مریوان، بانه، سرپل ذهاب و ... براساس گزارش رسمی سازمان ملل(UNMOVIC)، رژیم صدام بیش از 1800 تن گاز خردل، 600 تن گاز سارین و 400 تن گاز تابون و بیش از صد هزار گلوله و بمب شیمیایی بر علیه ایران استفاده کرد. گازهای کشنده اعصاب برای اولین‌ بار در تاریخ، در 27 اسفند 62 در جبهه جنوب(عملیات خیبر) علیه ایران مورد استفاده واقع شد. در تمام طول مدت کاربرد سلاح‌های شیمیایی علیه ایران، عملاً هیچ اقدام جدی برای متوقف کردن این حملات و محکوم نمودن رژیم صدام توسط سازمان‌های مسئول بین المللی صورت نگرفت.

آمار قربانیان حملات شیمیایی

در طول جنگ تحمیلی و در اثر بیش از 350 حمله شیمیایی، در مجموع بیش از یک میلیون نفر از رزمندگان و افراد غیر نظامی ایران در معرض آلودگی با این عوامل شیمیایی قرار گرفتند که از این تعداد حدود یکصدهزار نفر دچار مصدومیت شدیدتر شده و تحت مداوا قرار گرفتند. در حال حاضر بیش از 65 هزار نفر تحت عنوان جانباز شیمیایی با عوارض مشخص ناشی از مصدومیت شیمیایی تحت پوشش بنیاد شهید و مور ایثارگران قرار دارند و خدمات پزشکی در یافت می‌کنند.

عوارض دیررس سلاح های شیمیایی حاوی گاز خردل

براساس مطالعات علمی معتبر، مصدومیت با گاز خردل می‌تواند در دراز مدت موجب بروز عوارض دیررس در سیستم تنفسی (ریه و راه‌های هوائی)، چشم (قرنیه، غدد اشکی و...) و پوست شود. در مورد احتمال بروز سایر عوارض دیررس، ‌مطالعات انجام شده کافی نبوده و تا زمان اعلام نتایج مطالعات در دست انجام، اظهار نظر قطعی فعلاً ممکن نیست. هرچند بسیاری از عوارض دیررس ناشی از مصدومیت شیمیایی باانجام مراقبت‌های پزشکی و همکاری فرد مصدوم و خانواده او قابل کنترل و حتی بهبود بوده و فرد می‌تواند از نظر وضعیت سلامت در شرایط مناسبی قرار داشته و زندگی عادی خود را ادامه دهد اما تحقیقات نشان داده است که این عوارض ماهیت پیشرونده و تخریب کننده در بافت‌ها و ارگان‌های مختلف بدن دارند. در مورد عوارض دیررس احتمالی مصدومیت با عوامل اعصاب شواهد زیادی موجود است اما اثبات آن نیازمند تحقیقات بیشتر می‌باشد. آلودگی با عوامل شیمیایی بویژه گار خردل همچنین میتواند آثار مخرّب دراز مدت بر محیط زیست و طبیعت داشته باشد.

کنوانسیون منع سلاح‌های شیمیایی

پس از پایان جنگ عراق علیه ایران و در سال 1993 کنوانسیون منع تولید، توسعه و کاربرد سلاحهای شیمیایی در پاریس به امضای نمایندگان کشورهای مختلف دنیا رسید و این معاهده در سال 1997 لازم الاجرا شد. در همانسال سازمان منع سلاحهای شیمیایی برای نظارت بر اجرای این کنوانسیون در شهر لاهه هلند تاسیس شد. هم اکنون اکثر کشورهای جهان به این کنوانسیون ملحق شده و موظف هستند علاوه بر تعهدات مندرج در این معاهده، کلیه سلاح‌های شیمیایی خود را منهدم کنند.