به گزارش مشرق به نقل از مهر، زمين لرزه ژاپن همه را شوک زده کرد و وقوع سونامي مهيب پس از آن، کشته شدن هزاران انسان و ويراني شهرهاي مختلف اين کشور پيشرفته و صنعتي و بدتر از همه تخريب نيروگاه اتمي فوکوشيما دائيچي که نشت مقادير زيادي مواد راديو اکتيو به محيط اطراف و آب دريا را در پي داشت طي يک ماه گذشته به يکي از اصلي ترين نقاط تمرکز رسانه هاي جهان تبديل شده و کشورهاي کمتر توسعه يافته را در نگراني شديدي فروبرده است.
دانشمندان نيز در اين ميان دست از کار نکشيده اند و اين فاجعه طبيعي را از زوايا و ديدگاه هاي مختلف علمي مورد بررسي قرار داده اند تا راهکارهايي براي کنترل نشت مواد سمي و سر و سامان دادن به وضعيت آشفته شهرهاي سونامي زده يافته و به بررسي علل زمين لرزه و احتمال وقوع دوباره چنين زمين لرزه اي در جايي ديگر از جهان بپردازند.
هفته گذشته گروهي از همين دانشمندان سئوالي مهم را مطرح کردند: آيا زمين در دوره اي جديد از وقوع زمين لرزه هاي مهيب قرار گرفته است؟ سئوالي که هنوز پاسخي براي آن يافته نشده است اما "ريچارد استر" محقق و استاد موسسه معدن و تکنولوژي در نيومکزيکو و رئيس انجمن لرزه شناسي آمريکا که خود يکي از طراحان اين سئوال به شمار مي رود در گفتگوي مشروح درباره زواياي مختلفي از اين فاجعه طبيعي سخن گفته است:
* آقاي استر ؛ آيا ما واقعا در عصر وقوع زمين لرزه هاي مهيب زندگي مي کنيم؟ دوره اي خاص که سياره زمين فعاليتهاي شديدتري از خود نشان مي دهد؟
- ريچارد استر - رئيس انجمن لرزه شناسي آمريکا: دليلي بر اثبات وجود چنين دوراني ندارم. مي توانم نتيجه بگيرم که ما در دوراني از وقوع زمين لرزه هاي جهاني قرار گرفته ايم. به اين معني که زمين لرزه هاي بزرگ مي توانند در نواحي مجاور خود پس لرزه هاي شديدي را خلق کنند و بر روي گسلهاي بزرگ نزديک به مرکز زمين لرزه فشار شديدي وارد آورند. از اين رو زمين لرزه ها به طور حتم مي توانند تاثير کوتاه-بردي بر روي گسلهاي اطراف خود داشته باشند اما تاثير دور-برد (براي مثال تاثير زمين لرزه ژاپن بر روي شمال غرب آمريکا) احتمالا امکان پذير نيست. با اين حال زمين لرزه هايي نيز وجود دارند که محاسبه عملکرد آنها در اين زمينه کمي دشوار است.
* وقوع چنين پس لرزه هاي شديدي در ژاپن امري عادي است؟ چنين پس لرزه هاي شديدي مي توانند يک شهر را در کشوري ديگر کاملا ويران کنند، آيا رابطه مستقيمي ميان شدت زمين لرزه اول و پس لرزه هاي پس از آن وجود دارد؟
- بله. زمين لرزه هاي بزرگ پس لرزه هاي بزرگي از خود به جا مي گذارند به طوري که زمين لرزه اخير ? ريشتري ژاپن مي تواند فعاليتهاي لرزه اي زمين را براي يک دهه افزايش دهد، براي مثال امکان دارد وقوع پس لرزه هاي ? ريشتري در اين منطقه افزايش پيدا کند.
* آيا پيش از اين نيز زمين لرزه اي چنين مهيب در اين گسل خاص اقيانوسي رخ داده و اين گسل پيش از اين نيز بر روي زمين آثار تخريبي از خود به جا گذاشته است؟
- زمين لرزه اي که در ? جولاي سال ??? در اين منطقه رخ داد، بسيار مشهور بوده و بارها و بارها بررسي و مطالعه شده است. شدت اين زمين لرزه ?.? ريشتر تخمين زده شد اما امواج سونامي ناشي از اين زمين لرزه بسيار عظيم و مهيب بوده است به شکلي که رسوبات شن به جا مانده از اين سونامي را مي توان تا مسافت ? کيلومتري در ساحل "سنداي" مشاهده کرد.
* زمين لرزه ژاپن نتيجه يک فرايند دوره اي لرزه اي در زمين بوده است؟
- اين زمين لرزه يک رويداد کاملا غافلگير کننده بود. زمين لرزه ها لزوما به صورت دوره اي رخ نمي دهند اما تمامي شواهدي که پيش از اين وجود داشتند نشان مي دادند زمين لرزه بزرگ بعدي در اين منطقه شدتي برابر ? ريشتر خواهد داشت.
* چند گسل در وقوع اين فاجعه طبيعي نقش داشته اند؟
- عامل اصلي اين زمين لرزه بزرگ قرارگيري ژاپن در منطقه اي فرورانشي است. اين به آن معني است که در اين منطقه گسلهاي کم عمق پوسته اي بيشماري وجود دارند که مي توانند در فاجعه ژاپن نقش داشته باشند.
* تا جايي که مي دانم شيوه اي قابل قبول براي پيش بيني زمين لرزه ها وجود ندارد. پس چرا کشوري پيشرفته مانند ژاپن بايد چنين نيروگاه بزرگي را بدون در نظر گرفتن عواقب وقوع پديده هاي طبيعي در کنار اقيانوس بنا کند؟
- سئوال خوبي است. در واقع به نظر مي رسد اين کشور تنها خطر سونامي را دست کم گرفته بوده است زيرا همانطور که ديده شد ژاپن در بناي سازه هاي مختلف خطر وقوع لرزه هاي شديد را به خوبي پيش بيني کرده، در نظر گرفته و محاسبه کرده است.
* فکر مي کنيد زمين لرزه ژاپن پديده اي کاملا طبيعي بوده است؟
- قطعا همين طور است. زمين لرزه ژاپن پديده اي کاملا طبيعي و ناشي از حرکت تکتونيکي صفحه هاي زمين بوده است.
* آيا پس از وقوع زمين لرزه ژاپن احتمال انفجار آتشفشاني تحت تاثير حرکات صفحه هاي زمين در اين منطقه افزايش يافته است؟
- اين احتمال وجود دارد که برخي از سيستمهاي آتشفشاني تحت تاثير لرزه هاي ناشي از زمين لرزه شديد ژاپن و يا تغييرات فشار يا کشش صفحه هاي زمين در اثر اين لرزه ها، قرار بگيرند. با اين همه تا کنون هيچ نشانه اي از وجود چنين تاثيري در ژاپن مشاهده نشده است.
* نظرتان درباره گسل سن آندرياس* چيست؟ آيا اين گسل مي تواند در آينده اي نزديک منجر به وقوع فاجعه اي مشابه ژاپن شود؟
- گسل سن آندرياس خطر وقوع سونامي را به دنبال ندارد اما مي تواند به تدريج زمين لرزه هاي مخربي را در جنوب و شمال کاليفرنيا به وجود آورد. اميدواريم اين تخريبها را بتوان از طريق آماده سازي هاي پيش از وقوع زمين لرزه ها و کار گذاشتن سيستمهاي هشدار پيش از زمين لرزه محدود کرد. اين سيستمها مي توانند نزديک شدن ارتعاشات شديد زميني را احساس کرده و براي مثال ده ها ثانيه پيش از رسيدن اين ارتعاشات به لس آنجلس به آن شهر هشدار بدهد.
* ايران هم شاهد وقوع زمين لرزه هاي بسياري در طول سال است. زلزله مهيب در ايران قابل پيش بيني است؟
- ايران به طور کلي عنوان کشوري زلزله خيز بسيار مشهور است و بيشتر از جانب وقوع زمين لرزه هاي مهيب تهديد مي شود و نه سونامي. از جمله مهمترين اين زمين لرزه ها زلزله اي است که احتمال وقوع آن در نزديکي تهران وجود دارد، از اين رو بهتر است ايرانيها از هر نظر خود را براي اين احتمال آماده کنند.
* تقريبا تمامي متخصصان زمين شناسي و لرزه شناسي درباره وقوع زمين لرزه در تهران هشدار مي دهند. شما اين پديده را چگونه ارزيابي مي کنيد؟
- از ديدگاه علم زمين شناسي وقوع زلزله اي بسيار مخرب در نزديکي تهران امري کاملا قطعي است که در عين حال نمي توان زمان وقوع، شدت و قدرت تخريب آن را پيش بيني کرد. تنها مي توان ميزان خطر و آسيبهاي ناشي از آن را پيش بيني کرده و خود را براي وقوع آن آماده کرد.
* آقاي استر؛ آيا زمين به واکنشي زنجيره اي تن داده است، يعني زمين لرزه ژاپن مي تواند انرژي کافي براي فعال کردن گسلهاي بزرگ ديگر در ديگر نقاط جهان را به زمين تزريق کرده و زمين لرزه هاي زنجيره اي را به وجود آورد؟
- همانطور که گفتم هيچ مدرک و نشانه اي از احتمال وقوع چنين واکنشهاي دور-برد ارتعاشي ميان گسلهاي بزرگ جهان وجود ندارد.
