به گزارش مشرق، هفته پیش بود که گزارشی با عنوان «چه کسی حق دارد نوشته‌های کثیرالانتشار آوینی را بازنشر کند: «واحه»یا «روایت فتح»؟» منتشر شد. در این گزارش به این نکته اشاره شده بود که چندی پیش اجازه انتشار آثار شهید آوینی براساس قانون خقوق مالکیت فکری و معنوی به صورت انحصاری در اختیار خانواده او قرار دارد. مسأله‌ای که پیش از این در نمونه‌های مشابه همچون انتشارات صدرا -ناشر خصوصی آثار شهید مطهری- و ... نیز صورت گرفته بود. در روزهای پایانی بیست‌و‌هشتمین دوره نمایشگاه کتاب تهران بود که چند اثر جدید از شهید آوینی توسط انتشارات روایت فتح منتشر شد. این مجموعه 5 جلد از یک بسته 15 جلدی از نوشته‌های او بود که عنوان شده بود پیش از این در رسانه‌های کثیرالانتشار منتشر شده و به همین دلیل درباره تعلق مالکیت این بخش از آثار او به خانواده‌اش یک ابهام جدید شکل گرفته بود.
اما علایی، مدیر انتشارات روایت فتح در پاسخ به این ابهام از موضع مدیران پیش از خود دفاع چندانی نکرد و گفت: «مجموعه پنج جلدی «با من سخن بگو» سال 92 مجوز نشر گرفته و آماده انتشار بود، بنده نیز در جریان واسپاری حقوق نشر نبودم، تا اینکه در ایام نمایشگاه کتاب تهران آثار منتشر شد. مدیریت سابق بر این باور بود که این کتاب‌ها جزو کتاب‌های شهید آوینی محسوب نمی‌شده است، حتی از اداره حقوقی وزارت ارشاد نیز استعلام شفاهی گرفته بودند که جزو حق مولف نبوده است.... انتشارات روایت فتح در تلاش است تا با خانم مریم امینی مدیر انتشارات واحه مذاکره کند و به شکلی خوب و با همکاری و مساعدت ایشان تفاهمی ایجاد شود تا مجموعه پنج‌جلدی «با من سخن بگو» در بازار در دسترس علاقه‌مندان قرار گیرد و به مرحله جمع‌آوری نرسد.»
به هر حال اقدام پیشین روایت فتح در ابتدا با واکنش مثبت خانواده شهید آوینی مواجه نشد و اظهار گلایه آنان را در پی داشت. مریم امینی، همسر شهید آوینی که چند سال است انتشارات «واحه» را با مدیریت مستقیم خود ایجاد کرده و تاکنون تعداد زیادی از آثار شهید آوینی را منتشر کرده است، نسبت به این اقدام انتشارات روایت فتح اعتراض کرد و گفت: «بیش از 12 سال آثار شهید آوینی توسط انتشارات روایت فتح و انتشارات ساقی که مرتبط با روایت فتح است، منتشر می‌شد. این انتشارات برای تک تک کتاب‌های شهید آوینی با من قرار داد بسته است، چه برای چاپ کتاب و چه برای تجدید چاپ کتاب‌ها، بنابراین این نکته که انتشارات روایت فتح بیان کرده که از واسپاری اجازه انتشار آثار شهید به بنده بی‌خبر بوده است، قابل قبول نیست، چرا که می‌دانسته که من مالک آثار شهید آوینی هستم. کلا این موضوع واسپاری یک موضوع تشریفاتی است. طبق قانون، حقوق مؤلف پس از مرگ وی انحصاراً در اختیار ورثه قرار می‌گیرد. این چیزی است که نه هیچ شخص و نهادی می‌تواند به خانواده واسپاری کند یا از خانواده بگیرد. این حقوق از سال 72 در اختیار من بوده است.من به عنوان همسر شهید آوینی و مالک حقوق قانونی آثار می‌توانم اجازه چاپ اثر را به هر انتشاراتی که مناسب بدانم بدهم. کما اینکه پیش از انتشارات روایت فتح و ساقی این آثار توسط کانون فرهنگی هنری ایثارگران منتشر می‌شد.... اکنون سرشناسه این مجموعه 5 جلدی که منتشر شده است، «مرتضی آوینی» است، کلاً هر نوشته‌ای که در کتاب استفاده شده عین نوشته‌های شهید آوینی است، واضح است که این نوشته‌ها مالک دارد و باید حقوق آن رعایت شود. مضافاً اینکه من دو بار در دو سال گذشته برای ارشاد نامه رسمی نوشتم، چون این اتفاق در جریان بود و من می‌دانستم و نمی‌خواستم چنین ماجراهایی پس از چاپ پیش آید.»
البته امینی بر این نکته هم تأکید کرده بود که «اصولاً موضوع چاپ آثار شهید آوینی موضوعی نیست که بشود آن را به رفراندوم گذاشت که نشر واحه چاپ کند یا انتشارات روایت فتح. موضوعی است که قانون تکلیف آن را به صراحت مشخص کرده است، اما در ایران متاسفانه به این مسئله توجه نمی‌شود. اکنون نیز این اتفاق یک مشکل شخصی نیست و همان‌طور که درباره شهید مطهری و شخصیت‌های مشهور دیگر، این یک مسأله قانونی است که حقوق آثار متعلق به خانواده است و بدون اجازه خانواده، اثر نمی‌تواند منتشر شود، درباره شهید آوینی نیز اگر قرار است، کتابی متشکل از نوشته‌های او منتشر شود بدون اجازه خانواده ممکن نیست. اما اگر قرار است درباره ایشان تحقیق و پژوهشی منتشر شود و در آن پژوهش پاراگرافی از نوشته‌های وی درج شود مشکلی نیست. اصولاً بحث بر سر چاپ آثار است وگرنه درباره شهید آوینی هر کس با هر تفکری می‌تواند مطلب یا کتاب بنویسد و به خانواده ارتباطی ندارد.»
در رابطه با این سخن مدیران انتشارات روایت فتح که اعلام کرده بودند به دنبال حل مسالمت‌آمیز این ماجرا هستند، امینی گفت: «باید دید پیشنهاد آقایان چیست. فعلاً که ماجرا در مسیر قانونی است.» چند روز بعد انتشارات روایت فتح در نامه‌ای برای خانواده شهید آوینی که نسخه‌ای از آن را هم برای تسنیم، ارسال کرده بود، پیشنهادات خود را اعلام کرد. در اینجا می‌توانید پیشنهادات انتشارات روایت فتح را ببینید.
در نهایت ماجرا به اینجا رسید که با توجه به عقب‌نشینی انتشارات روایت فتح و توضیحات خانم امینی، همه چیز در انتظار این بود که مالک قانونی آثار شهید آوینی پیشنهادات روایت فتح را قبول می‌کند یا آن‌ها را رد می‌کند؟ این آثار را در واحه منتشر می‌کند یا این کتب خمیر می‌شوند و این پرونده از اساس مختومه می‌شود. اما به موازات خانواده شهید آوینی مرجع قانونی که بایستی این قانون را برای اجرا پیگیری کند، اداره کتاب وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بود که به نوعی تعیین کننده نهایی سرنوشت این ابهام خواهد بود.
ابهامی که محمدحسین نوش‌آبادی معاون حقوقی، پارلمانی و استان‌های وزارت ارشاد به آن، این چنین پاسخ داده است: در مورد شهید آوینی که هم مولف بود و هم اجرا کننده آثارش، حقوق متعلق به فرد است، مگر اینکه در زمان حیات آن اثر را واگذار کرده باشد، هم‌چنین ممکن است، انتشارات یا موسسه‌ای (در اینجا روایت فتح) از قبل با شهید آوینی قراردادی داشته باشد، که باید به آن قراردادها مراجعه شود. در غیر این صورت یعنی زمانی که قراردادی وجود نداشته باشد، حقوق متعلق به پدیدآورنده است و به تبع آن بعد از فوت به وراث و نمایندگان قانونی تعلق می‌گیرد.
وی در پاسخ به این پرسش که شهید آوینی برخی از دست‌نوشته‌ها و مقالات خود را در روزنامه‌های کثیرالانتشار چاپ کرده است، آیا حقوق این مقالات نیز به خانواده او تعلق می‌گیرد، می‌گوید: با توجه به نوع قرارداد باید گفت، طبق قانون حقوق مادی اثرهایی که در نتیجه سفارش پدید می‌آید تا 30 سال از تاریخ پدیدآمدن اثر متعلق به سفارش‌دهنده است، مگر آنکه برای مدت کمتر یا ترتیب محدودتری توافق شده باشد. در قرارداد واگذاری هم، گیرنده حق پدیدآورنده تا 30 سال پس از واگذاری، از این حق می‌تواند استفاده کند، مگر اینکه برای مدت کمتر توافق شده باشد. پس از انقضای این مدت‌ها در صورت حیات حقوق متعلق به خود پدیدآورنده است در غیر اینصورت متعلق به وراث و نمایندگان قانونی است.
حالا باید دید که چه میزان از آثار جدید شهید آوینی که در مجموعه 15 جلدی اخیر روایت فتح قرار است منتشر شود و 5 جلد آن منتشر شده است، حقوقی متعلق به رسانه‌ها داشته و چه میزان متعلق به شخص آوینی بوده است. پواضح است که اگر قراردادی میان آن رسانه و شخص شهید سید مرتضی آوینی وجود نداشته باشد، طبق قانون تصمیم‌گیر نهایی همسر شهید آوینی خواهد بود.
اما علایی، مدیر انتشارات روایت فتح در پاسخ به این ابهام از موضع مدیران پیش از خود دفاع چندانی نکرد و گفت: «مجموعه پنج جلدی «با من سخن بگو» سال 92 مجوز نشر گرفته و آماده انتشار بود، بنده نیز در جریان واسپاری حقوق نشر نبودم، تا اینکه در ایام نمایشگاه کتاب تهران آثار منتشر شد. مدیریت سابق بر این باور بود که این کتاب‌ها جزو کتاب‌های شهید آوینی محسوب نمی‌شده است، حتی از اداره حقوقی وزارت ارشاد نیز استعلام شفاهی گرفته بودند که جزو حق مولف نبوده است.... انتشارات روایت فتح در تلاش است تا با خانم مریم امینی مدیر انتشارات واحه مذاکره کند و به شکلی خوب و با همکاری و مساعدت ایشان تفاهمی ایجاد شود تا مجموعه پنج‌جلدی «با من سخن بگو» در بازار در دسترس علاقه‌مندان قرار گیرد و به مرحله جمع‌آوری نرسد.»
به هر حال اقدام پیشین روایت فتح در ابتدا با واکنش مثبت خانواده شهید آوینی مواجه نشد و اظهار گلایه آنان را در پی داشت. مریم امینی، همسر شهید آوینی که چند سال است انتشارات «واحه» را با مدیریت مستقیم خود ایجاد کرده و تاکنون تعداد زیادی از آثار شهید آوینی را منتشر کرده است، نسبت به این اقدام انتشارات روایت فتح اعتراض کرد و گفت: «بیش از 12 سال آثار شهید آوینی توسط انتشارات روایت فتح و انتشارات ساقی که مرتبط با روایت فتح است، منتشر می‌شد. این انتشارات برای تک تک کتاب‌های شهید آوینی با من قرار داد بسته است، چه برای چاپ کتاب و چه برای تجدید چاپ کتاب‌ها، بنابراین این نکته که انتشارات روایت فتح بیان کرده که از واسپاری اجازه انتشار آثار شهید به بنده بی‌خبر بوده است، قابل قبول نیست، چرا که می‌دانسته که من مالک آثار شهید آوینی هستم. کلا این موضوع واسپاری یک موضوع تشریفاتی است. طبق قانون، حقوق مؤلف پس از مرگ وی انحصاراً در اختیار ورثه قرار می‌گیرد. این چیزی است که نه هیچ شخص و نهادی می‌تواند به خانواده واسپاری کند یا از خانواده بگیرد. این حقوق از سال 72 در اختیار من بوده است.من به عنوان همسر شهید آوینی و مالک حقوق قانونی آثار می‌توانم اجازه چاپ اثر را به هر انتشاراتی که مناسب بدانم بدهم. کما اینکه پیش از انتشارات روایت فتح و ساقی این آثار توسط کانون فرهنگی هنری ایثارگران منتشر می‌شد.... اکنون سرشناسه این مجموعه 5 جلدی که منتشر شده است، «مرتضی آوینی» است، کلاً هر نوشته‌ای که در کتاب استفاده شده عین نوشته‌های شهید آوینی است، واضح است که این نوشته‌ها مالک دارد و باید حقوق آن رعایت شود. مضافاً اینکه من دو بار در دو سال گذشته برای ارشاد نامه رسمی نوشتم، چون این اتفاق در جریان بود و من می‌دانستم و نمی‌خواستم چنین ماجراهایی پس از چاپ پیش آید.»
البته امینی بر این نکته هم تأکید کرده بود که «اصولاً موضوع چاپ آثار شهید آوینی موضوعی نیست که بشود آن را به رفراندوم گذاشت که نشر واحه چاپ کند یا انتشارات روایت فتح. موضوعی است که قانون تکلیف آن را به صراحت مشخص کرده است، اما در ایران متاسفانه به این مسئله توجه نمی‌شود. اکنون نیز این اتفاق یک مشکل شخصی نیست و همان‌طور که درباره شهید مطهری و شخصیت‌های مشهور دیگر، این یک مسأله قانونی است که حقوق آثار متعلق به خانواده است و بدون اجازه خانواده، اثر نمی‌تواند منتشر شود، درباره شهید آوینی نیز اگر قرار است، کتابی متشکل از نوشته‌های او منتشر شود بدون اجازه خانواده ممکن نیست. اما اگر قرار است درباره ایشان تحقیق و پژوهشی منتشر شود و در آن پژوهش پاراگرافی از نوشته‌های وی درج شود مشکلی نیست. اصولاً بحث بر سر چاپ آثار است وگرنه درباره شهید آوینی هر کس با هر تفکری می‌تواند مطلب یا کتاب بنویسد و به خانواده ارتباطی ندارد.»
در رابطه با این سخن مدیران انتشارات روایت فتح که اعلام کرده بودند به دنبال حل مسالمت‌آمیز این ماجرا هستند، امینی گفت: «باید دید پیشنهاد آقایان چیست. فعلاً که ماجرا در مسیر قانونی است.» چند روز بعد انتشارات روایت فتح در نامه‌ای برای خانواده شهید آوینی که نسخه‌ای از آن را هم برای تسنیم، ارسال کرده بود، پیشنهادات خود را اعلام کرد. در اینجا می‌توانید پیشنهادات انتشارات روایت فتح را ببینید.
در نهایت ماجرا به اینجا رسید که با توجه به عقب‌نشینی انتشارات روایت فتح و توضیحات خانم امینی، همه چیز در انتظار این بود که مالک قانونی آثار شهید آوینی پیشنهادات روایت فتح را قبول می‌کند یا آن‌ها را رد می‌کند؟ این آثار را در واحه منتشر می‌کند یا این کتب خمیر می‌شوند و این پرونده از اساس مختومه می‌شود. اما به موازات خانواده شهید آوینی مرجع قانونی که بایستی این قانون را برای اجرا پیگیری کند، اداره کتاب وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بود که به نوعی تعیین کننده نهایی سرنوشت این ابهام خواهد بود.
ابهامی که محمدحسین نوش‌آبادی معاون حقوقی، پارلمانی و استان‌های وزارت ارشاد به آن، این چنین پاسخ داده است: در مورد شهید آوینی که هم مولف بود و هم اجرا کننده آثارش، حقوق متعلق به فرد است، مگر اینکه در زمان حیات آن اثر را واگذار کرده باشد، هم‌چنین ممکن است، انتشارات یا موسسه‌ای (در اینجا روایت فتح) از قبل با شهید آوینی قراردادی داشته باشد، که باید به آن قراردادها مراجعه شود. در غیر این صورت یعنی زمانی که قراردادی وجود نداشته باشد، حقوق متعلق به پدیدآورنده است و به تبع آن بعد از فوت به وراث و نمایندگان قانونی تعلق می‌گیرد.
وی در پاسخ به این پرسش که شهید آوینی برخی از دست‌نوشته‌ها و مقالات خود را در روزنامه‌های کثیرالانتشار چاپ کرده است، آیا حقوق این مقالات نیز به خانواده او تعلق می‌گیرد، می‌گوید: با توجه به نوع قرارداد باید گفت، طبق قانون حقوق مادی اثرهایی که در نتیجه سفارش پدید می‌آید تا 30 سال از تاریخ پدیدآمدن اثر متعلق به سفارش‌دهنده است، مگر آنکه برای مدت کمتر یا ترتیب محدودتری توافق شده باشد. در قرارداد واگذاری هم، گیرنده حق پدیدآورنده تا 30 سال پس از واگذاری، از این حق می‌تواند استفاده کند، مگر اینکه برای مدت کمتر توافق شده باشد. پس از انقضای این مدت‌ها در صورت حیات حقوق متعلق به خود پدیدآورنده است در غیر اینصورت متعلق به وراث و نمایندگان قانونی است.
حالا باید دید که چه میزان از آثار جدید شهید آوینی که در مجموعه 15 جلدی اخیر روایت فتح قرار است منتشر شود و 5 جلد آن منتشر شده است، حقوقی متعلق به رسانه‌ها داشته و چه میزان متعلق به شخص آوینی بوده است. پواضح است که اگر قراردادی میان آن رسانه و شخص شهید سید مرتضی آوینی وجود نداشته باشد، طبق قانون تصمیم‌گیر نهایی همسر شهید آوینی خواهد بود.
