گروه گزارش ویژه مشرق- آفریقای جنوبی حتی اگر فقط یک ماندلا داشت، ارزش آن را داشت که هر چه بیشتر در مورد مردم این کشور و اوضاع اجتماعی، سیاسی و اقتصادی آنها بدانیم. چه اتفاقی رخ داد که سیاه پوستان و سفیدپوستان توانستند در کنار هم به پایه‌گذاری رشد و پیشرفت کشور خود را بپردازند؟ چه نوعی از نظام سیاسی توانست تفاوت‌های قومی و نژادی را در خود هضم کند؟ رویکرد گروه‌های اجتماعی در این کشور نسبت به جهان خارج چگونه است؟ چه چیزی موجب تفاوت جایگاه اقتصادی و سیاسی این کشور در جهان، نسبت به دولت‌های دیگر در آفریقا شده است؟ راهبردهای امنیتی آفریقای جنوبی برای سال‌های آینده چیست؟ دانستن این مسائل نه تنها بخشی از تجربیات کم نظیر بشر را به ما منتقل می‌کند، بلکه رویکرد درست نسبت به این قدرت منطقه‌ای را به دولت ایران پیشنهاد می‌دهد.

آفریقای جنوبی را به چه می‌شناسند؟

پیش از اینکه جام جهانی 2010 میلادی، آفریقای جنوبی را به جهانیان بشناساند، مؤلفه‌های دیگری نیز بود که با شنیدن نام این کشور در اذهان تداعی می‌شود:

• کسانی که اندکی از دوران استعمار آفریقا شنیده‌اند، می‌دانند که آفریقای جنوبی بزرگترین معدن سنگ‌های قیمتی چون طلا و الماس در جهان است و همین بسیاری از اروپاییان را بدانجا کشاند.

• دماغه "امیدنیک" در سواحل این کشور واقع است. پیش از کشف امکان عبور از شرق و شمال آفریقا برای رفتن از اروپا به هند و به عکس (از تنگه باب المندب تا کانال سوئز و تنگه جبل الطارق) کشتی‌های تجاری و مسافران قاره‌پیما باید از جنوب آفریقا می‌گذشتند. از این رو سلطه بر این قسمت از سواحل جنوبی آفریقا همواره مورد توجه دولت‌های قدرتمند جهان بود. اولین بار در سال 1653 بود که کمپانی هند شرقی هلند، شرکتی را در این محل تأسیس کرد، گر چه پیش‌تر پرتغالی‌ها نیز قدم به ساحل گذاشته بودند. هلند در دوره‌ای از آفریقای جنوبی به عنوان تبعیدگاه مخالفان سیاسی خود نیز استفاده کرده است.

• تبلیغات علیه آپارتاید در آفریقای جنوبی آن چنان در جهان گسترش یافت که شیرازه نظام تبعیض آمیز در این کشور را از هم گسست. سیاه پوستان بومی که از هنگام تولد تا مرگ را در محیطی جدا از سفیدپوستان مهاجر زندگی می‌کردند، به رهبری ماندلا به حقوق برابر دست یافتند. ماندلا پس از آزادی از زندان و همکاری در تدوین قانون اساسی جدید با سفیدپوستان، به یکی از رهبران محبوب در جهان تبدیل شد.
  

قدرت اقتصادی نوظهور در قاره فقیر

آفریقای جنوبی به تنهایی حدود یک ششم از تولید داخلی قاره آفریقا را در سال 2013 میلادی به خود اختصاص داد، در حالی که این قاره 54 عضو سازمان ملل را در اختیار دارد. به گزارش بانک جهانی، تولید داخلی کل آفریقا 2.39 تریلیون دلار بوده که سهم آفریقای جنوبی بیش از 380 میلیارد دلار بوده است. با وجود این،

• اولاً توزیع ثروت در این کشور به صورت نابرابر صورت گرفته است و درآمد سرانه سفیدپوستان با سیاه پوستان قابل مقایسه نیست (در سال 2011 میلادی، 53% از ساکنان این کشور زیر خط فقر قرار داشته‌اند و 21% حتی برای احتیاجات غذایی خود نیز پول نداشته اند).

• ثانیا ً چند سالی است که میزان رشد سالانه تولید داخلی، از میانگین تولید کشورهای در حال توسعه در نیمه جنوبی قاره آفریقا پایین‌تر قرار گرفته است (با فاصله 2-3 درصدی) و این یعنی به مرور زمان، سهم کشور آفریقای جنوبی از تولید داخلی قاره آفریقا در حال کاهش است.
  

آفریقای جنوبی با مساحت بیش از 1.2 میلیون کیلومتر مربع، کشور کم جمعیتی نیست. جمعیت این کشور از سال 1996 که حدود 40 میلیون بود، به حدود 52 میلیون رسیده است یعنی یک بیستم از جمعیت قاره آفریقا. ولی این به معنای نیروی انسانی ماهر نیست. زیرا اگر بیش از 90% سفیدپوستان در این کشور باسواد هستند، اما این نژاد تنها حدود 9% از این 52 میلیون را تشکیل می‌دهد در حالی که اکثریت سیاه پوستان، تنها اندکی بیش از 30% باسواد دارند. سیاه پوستان از دو گروه تشکیل می‌شوند: بومیان (عمدتاً از قبیله خویسان) و بردگانی که از مرکز و شرق آفریقا توسط اروپاییان مهاجر به این سرزمین آورده شدند.

قبایل «خوی» که گله‌داری می‌کردند، عمدتاً نابود شدند اما «سان»‌ها که شکارچی بودند، تا کنون نیز به صورت محدود باقی مانده‌اند. آسیایی‌ها (هندی‌ها و چینی‌هایی که توسط انگلیسی‌ها برای کار به ویژه در مزارع شکر به آفریقای جنوبی آورده شدند) نیز اگر چه وضع بهتری از سیاه پوستان دارند و بیش از 70% باسواد دارند، ولی تنها 2.5% از جمعیت آفریقای جنوبی را تشکیل می‌دهند.

به دلیل قابلیت‌های بالای اقتصادی در این کشور، چندین دوره مهاجرت اروپاییان در تاریخ به ثبت رسیده است: پرتغالی‌ها و هلندی‌ها که در عبور از راه‌های تجاری دماغه امیدنیک، پا به مناطق ساحلی گذاشتند، هوگونات‌های آلمانی و فرانسوی از قرن 17 میلادی، انگلیسی‌ها از اواخر قرن 18 میلادی و گروه‌هایی از مردم یونان، پرتغال و یهودیان شرق اروپا که پس از آن قدم به این سرزمین گذاشتند.

آفریقای جنوبی بزرگترین صادرکننده پلاتین و کروم در جهان و دومین تولید کننده منگنز است. حجم منابع طلا نیز در آفریقای جنوبی بسیار بالا است اما مالکیت بسیاری از آنها از آنِ شهروندان کشورهای اروپایی است از این رو انگلیس به عنوان بزرگترین تولیدکننده طلا (با 32% از کل تولیدات در جهان) شناخته می‌شود. آفریقای جنوبی همچنین پس از کشورهای معدودی چون اندونزی، روسیه، آمریکا و کلمبیا، یکی از بزرگترین صادرکنندگان زغال سنگ در جهان است با اینکه حدود 70% از تولیدات زغال سنگ را در داخل مصرف می‌کند. علاوه بر اینها الماس، نقره، تیتانیوم، اورانیوم، آلومینوم، مس، سنگ آهن، فسفات و ... نیز به غنای منابع طبیعی در این سرزمین افزوده است. میوه جات، ذرت و پشم از دیگر صادرات آفریقای جنوبی است.

آفریقای جنوبی تسهیلات مناسبی را برای سرمایه گذاری اقتصادی و همکاری تجاری فراهم کرده است. هم اکنون بزرگترین شرکای تجاری آفریقای جنوبی عبارت اند از: چین، ایالات متحد آمریکا، ژاپن، بوتسوانا، آلمان، نامیبیا، هلند و بریتانیا.

از سال 1993 تا کنون، آفریقای جنوبی با میانگین رشد 4% در تولید داخلی روبرو بوده است، گر چه نوسان‌هایی را نیز تجربه کرده است. برای مثال در اواسط دهه 1990 و همچنین اواسط دهه اول 2000 رشدهای حدود 7 درصدی را تجربه کرده است اما پس از بروز بحران مالی در جهان با رشد منفی 6 درصد مواجه شد. بالاترین میزان تولید داخلی آفریقای جنوبی طی تاریخ این کشور، در سال 2011 میلادی به ثبت رسید: 403 میلیارد دلار.

راهبردهای امنیتی آفریقا

• سند صنایع دفاعی که به ظرفیت این صنایع، فناوری‌های مورد نیاز، ساختارهای مدیریتی و رابطه آنها با دولت می‌پردازد و در سال 1998 منتشر شده است.
• نقشه استراتژیک برای سال‌های 2010-2013  که به چگونگی تقویت ارگان‌های حاکمیتی در حوزه نظامی، حمایت از کهنه سربازان، گسترش عملکردهای ملی و فراملی ارتش در قالب 8 برنامه عملیاتی مشخص اشاره دارد.
• طرح عملیاتی برای بودجه‌های سالانه وزارت دفاع در سال‌های 2011 تا 2016  که به مسائل مالی در ارگان‌های مختلف نظامی و نقش نهادهای مختلف در فرآیند ورود بودجه تا ارائه گزارش از هزینه‌کرد آن می‌پردازد.

در این اسناد، اهداف میان مدت و بلندمدت نیروهای نظامی به شرح زیر تعیین شده است:

• دفاع و حفاظت از آفریقای جنوبی، حاکمیت و تمامیت ارضی آن، منافع ملی و مردم آن بر طبق قانون اساسی و اصول قوانین بین‌المللی که چگونگی کاربرد قوه قهریه را فرموله می‌کند.

• مساهمت در آزادی از ترس و نیاز، شامل تقویت امنیت بشری در سطح ملی و فراملی.

• مساهمت در زندگی بهتر برای مردم آفریقای جنوبی. نیروهای نظامی در کنار وظایف خود، از اولویت ها و طرح های دولتی برای کاهش بار فقر و توسعه نیافتگی استقبال می کنند.

چمدان گردشگران جهان در هتل‌های ژوهانسبورگ

آفریقای جنوبی از شمال غرب و شمال شرق با سوازیلند، موزامبیک، زیمبابوه، بوتسوانا و نامیبیا هم مرز است، ساحل شرقی و جوب شرقی آن به اقیانوس هند متصل است و ساحل جنوب غربی آن به اقیانوس اطلس. ساحل این کشور، 2798 کیلومتر طول دارد.

از آنجا که زبان انگیسی در این کشور مرسوم است و اروپاییان چند قرن است در آنجا زندگی می‌کنند، گردشگران خارجی با مشکل چندانی روبرو نیستند. ضمن اینکه زبان اصلی در مراکز سیاسی و سازمان‌های اقتصادی آفریقای جنوبی، انگلیسی است. البته قانون اساسی آفریقای جنوبی، 10 زبان دیگر را نیز به رسمیت شناخته است و این یعنی مسافران به این کشور، با فرهنگ‌های مختلفی روبرو می‌شوند. این شاید به دلیل ساحلی بودنِ این کشور و موقعیت‌های مناسب اقتصادی نسبت به کشورهای اطراف باشد که منجر به حضور گروه‌های مختلف فرهنگی در آفریقای جنوبی شده است. دو زبان بومی ایسیزولو و ایسیژوسا بیش از زبان آفریقایی و انگلیسی، در آفریقای جنوبی متکلم دارد.



آفریقای جنوبی سرزمین چهار فصل است و این به دلیل وجود سواحل سرسبز در کنار کوه‌های بلند و مناطق کویری است. فلات وسیعی در مرکز آفریقای جنوبی واقع است که در شرق این کشور به بیش از 2400 متر ارتفاع می‌رسد اما در غرب، حالت نیمه کویری دارد. در حالی که سواحل این کشور، در ارتفاع دریا قرار دارند، بلندترین نقطه آفریقای جنوبی 3408 متر از سواحل بلندتر است. از آنجا که آفریقای جنوبی در نیم کره جنوبی زمین واقع است، گرمترین زمان را در دسامبر تا فوریه (همزمان با آذر تا بهمن در سال شمسی) تجربه می‌کند. بنابراین مسیحیان این کشور نیز کریسمس را برخلاف تصور رایج در برف جشن نمی‌گیرند. عمده خط ساحلی آفریقای جنوبی، آب و هوای گرم و نیمه مرطوب دارد.

منازعات سیاسی داخلی

با به قدرت رسیدن حزب ملی در 1948، تفکیک نژادی و محروم‌سازی سیاهان از برخی حقوق مدنی، به صورت قانونی رسمیت یافت و این راهی بود برای جلوگیری از رشد نهضت‌های استقلال‌طلبانه. در سال 1953، حتی قانونی در مورد جدایی محل زندگی نژادهای مختلف به تصویب رسید. این اقدامات به تدریج مورد توجه جامعه جهانی و کشورهای مشترک المنافع آفریقا انجامید. حزب کنگره ملی که از اوایل قرن توسط سیاهان برای احیای حقوق خود تأسیس شده بود، در 1960 میلادی از طرف دولت ممنوع اعلام شد و بسیاری از اعضای آن از جمله نلسون ماندلا زندانی شدند. آنها در 1964 به جرم خیانت به حبس ابد محکوم شدند.


در 1969 میلادی، حرکت سیاهان رنگ دیگری به خود می‌گیرد و جنبش‌های دانشجویی وارد منازعه با دولت می‌شوند. این حرکت چنان گسترش یافته و دولت را به مقابله‌های خونین مجبور می‌سازد که در 1977 میلادی، شورای امنیت قطعنامه‌ای را علیه وضعیت آپارتاید در آفریقای جنوبی تصویب کرده و هرگونه کمک نظامی به دولت این کشور را تحریم می‌کند.

در همین چنددهه، دولت آفریقای جنوبی با مشکلات متعددی در سیاست خارجی خود مواجه است و این فشارهای خارجی و داخلی در کنار هم، به استعفای "بوتا" و روی کارآمدن "دوکلرک" می‌انجامد. وی ماندلا و تعدادی دیگر از زندانیان سیاسی را در سال 1990 میلادی از زندان آزاد ‌می‌کند، در عوض حزب کنگره ملی آفریقا نیز دست از مبارزه مسلحانه برمی‌دارد و با دولتمردان در مورد چگونگی تشکیل یک دولت انتقالی مذاکره می‌کند. البته کریس هانی رئیس حزب کنگره در آوریل 1993 کشته می‌شود و همین موجب بروز مشکلاتی در جریان مذاکره می‌گردد. در طی این دو سه سال، دولت به لغو قوانین نژادپرستانه اقدام کرده و حتی سفیدپوستان در رفراندومی رفع آپارتاید را تأیید کردند.

برنامه‌ریزی‌ها به برگزاری نخستین انتخابات دموکراتیک رسید و ماندلا توانست در 1994 به ریاست جمهوری برسد. در همان سال، آفریقا دوباره به عضویت کشورهای مشترک المنافع در می‌آید. سال 1996، قانون اساسی جدید به امضای ماندلا می‌رسد. تغییرات به قدری قابل ملاحظه است که در سال 2006 و 2007، آفریقای جنوبی به عضویت شورای حقوق بشر سازمان ملل و شورای امنیت درمی‌آید.

سال 1999 میلادی در دومین انتخابات کاملا دموکراتیک، ماندلا با وجود محبوبیت، نامزدی حزب کنگره ملی آفریقا را به "تابو امبکی" می‌دهد و وی با پیروزی در دو انتخابات، تا سال 2008 میلادی این سمت را در اختیار می‌گیرد. آفریقای جنوبی سال 2009 میلادی شاهد روی کارآمدن عضو دیگری از حزب کنگره ملی آفریقا یعنی "زوما" بود که با پیروزی در انتخابات 2014، همچنان در این سمت مشغول به کار است.

ماندلا در سال 2004 میلادی به دلیل کهولت سن و دست و پنجه نرم کردن با بیماری از زندگی سیاسی خداحافظی کرد و 9 سال بعد از دنیا رفت. وی با رفتارهای هوشمندانه خود نقش مهمی در ترویج همزیستی مسالمت‌آمیز سیاهان در کنار سفیدپوستان و کاهش کینه‌های نژادی داشت. با این حال، حمله آفریقای جنوبی به لسوتو در دوره حاکمیت ماندلا با انتقادات زیادی روبرو شد. لسوتو کشوری کوچک در دل آفریقای جنوبی است، دقیقاً مانند واتیکان در ایتالیا.

به نظر می‌رسد به دلیل سابقه مبارزاتی حزب کنگره ملی آفریقا، سیاهان اتحاد خود را در پشتیبانی از نامزدهای این حزب، حفظ کرده‌اند اما با دست یافتن سیاهان به حقوق خود و افزایش تدریجی سواد در میان آنان، اختلاف عقاید و سلایق در میان سیاهان منجر به انشعاب درون حزب کنگره و یا ظهور رقبای سرسخت سیاسی در برابر آن خواهد شد.

نظام سیاسی آفریقای جنوبی

پایتخت اداری و مراکز دولتی آفریقای جنوبی در پرتوریا ولی پارلمان آن در کیپ تاون واقع است. آفریقای جنوبی از معدود کشورهایی است که پایتخت قضایی آن نیز از دو نهاد دیگر جدا شده است (در بلوم فونتین). آفریقای جنوبی 9 استان دارد و این سه شهر، در سه استان جداگانه قرار دارند. استان گوتنگ با وجود اینکه کوچکترین استان در این کشور است، اما به دلیل اشتمال بر دو شهر مهم پرتوریا و ژوهانسبورگ، به تنهایی 23% از جمعیت کل کشور را به خود اختصاص داده است. با این حال رشد جمعیت در استان وسترن کیپ به دلیل اشتمال بر شهر کیپ تاون، دو برابر استان گوتنگ است (31% افزایش جمعیت در طول 5 سال!). فقط 56% از جمعیت استان گوتنگ، زاده آن هستند و این به معنای جذابیت‌های بالای این استان و شهرهای آن برای مهاجران است.

نظامی که نهایتاً گروه‌های مختلف قومی و سیاسی در دهه 1990 بر آن توافق کردند، از یک قوه قضائیه مستقل و سه سطح حکومتی برخوردار است. هر کدام از سه سطح ملی، استانی و محلی دارای قوه اجرائی و پارلمان قانون‌گذار است. رابطه این سه سطح در قانون اساسی به «متمایز ولی دارای وابستگی و روابط متقابل» تعبیر شده و از آن به عنوان حکومت مشارکتی نام برده است. پارلمان ملی در کیپ تاون واقع است و دو شاخه «مجمع ملی» و «شورای ملی استان‌ها» دارد. مجمع ملی باید بین 300 تا 400 نماینده داشته باشد که هر یک برای مدت پنج سال بر کرسی آن می‌نشینند.



نظام انتخاباتی برای مجمع ملی، تناسبی است یعنی هر حزبی به میزان سهم خود از آرای مردم، کرسی‌های مجمع را اشغال می‌کند. برای مثال در انتخابات 1999 میلادی با توجه به نتیجه شمارش آراء، حزب کنگره ملی آفریقا توانست 266 کرسی را از آن خود کند و پس از آن، حزب دموکرات با 38 کرسی، حزب آزادی با 34 کرسی، حزب ملی جدید با 28 کرسی و اتحاد جنبش دموکراتیک با 14 کرسی در جایگاه بعدی قرار گرفتند.

شورای ملی استان‌ها از 54 عضو دائم و 36 عضو موقت تشکیل شده است به این صورت که هر کدام از 9 استان آفریقای جنوبی، شش عضو دائم و چهار عضو موقت را به این شورای ملی می‌فرستد. این چهار عضو از پارلمان استانی انتخاب می‌شوند. همچنین تعدادی از اعضای شوراهای قانون‌گذاری محلی/شهری در قالب «انجمن حکومت‌های محلی» نیز در شورای ملی استان‌ها حضور دارند گر چه حق رأی ندارند. 

مصوبات مجمع ملی، به شورای ملی استان‌ها می‌رود تا مورد تأیید، اصلاح یا رد قرار بگیرد که در دو مورد اخیر، دوباره به مجمع ملی بازگردانده می‌شود. عکس همین فرآیند نیز برای مصوبات شورای ملی استان‌ها طراحی شده است. بنابر این یک شورای میانجی تشکیل شده است تا اختلافات احتمالی پیرامون مصوبات را حل کند. هر کدام از دو پارلمان ملی دارای 9 عضو در شورای میانجی هستند.

اصلاحیه‌های قانون اساسی باید به تصویب دو سوم از اعضای مجمع ملی و نمایندگان شش استان در شورای ملی استان‌ها برسد. البته اصلاحیه‌های مرتبط با فصل یک از قانون اساسی (شامل ارزش‌های بنیادین آفریقای جنوبی) باید مورد موافقت سه چهارم از مجمع ملی قرار گیرد.

رئیس جمهور توسط مجمع ملی انتخاب می‌شود و علاوه بر ریاست کشور، رئیس کابینه نیز هست. هیچ فردی نمی‌تواند بیش از دو دوره پنج ساله، این سمت را در اختیار داشته باشد. کابینه آفریقای جنوبی شامل معاون اول و 25 وزیر است که حق نصب و عزل آنها با رئیس جمهور است ولی باید آنها (به جز دو تن) و قائم مقام آنها را از میان نمایندگان مجمع ملی انتخاب کند. این افراد در برابر مجمع ملی نیز پاسخگو هستند. در صورت نقض مداوم قانون اساسی توسط رئیس جمهور، وی با رأی دو سوم از مجمع ملی برکنار می‌شود.

علاوه بر موارد یادشده، نهادهایی تحت عنوان «ارگان‌های دولتی» در قانون اساسی پیش بینی شده است تا از حقوق مردم حفاظت کند. این نهادها عبارت است از: کمیسیون حقوق بشر، کمیسیون حمایت و ترویج حقوق جمعیت‌های فرهنگی، مذهبی و زبانی، کمیسیون برابری جنسیتی، سازمان بازرسی کشور و کمیسیون انتخابات.

با توجه به آنچه گفته شد، سه ویژگی مهم قانون اساسی آفریقای جنوبی عبارت است از:

• ایجاد ائتلاف میان گروه‌های مختلف قومی و سیاسی

• اعطای اختیارات وسیع به قلمروهای فرهنگی و قومی

• حمایت از حقوق اقلیت‌ها و تأکید بر حقوق اولیه شهروندان از هر قوم و گروه و جنسیت
  

 
روابط ایران و آفریقای جنوبی

رژیم پهلوی تمایل زبادی برای افزایش روابط سیاسی و اقتصادی با رژیم آپارتاید در آفریقای جنوبی داشت. این دلایل عبارت اند از: همسو بودن در گرايش به جهان غرب، نقش ايران در خليج فارس به عنوان ژاندارم غرب در منطقه و نقش آفريقاي جنوبي در جنوب آفريقا، ضرورت برقراري ارتباط مثلثي شكل بين ایران، آفریقای جنوبی و اسرائیل بنا به نظر آمريكا و دنياي غرب و علاقه خاص خانواده پهلوي به آفريقاي جنوبي با توجه به آن كه رضا شاه پس از تبعيد از ايران در شهريور 1320 به موريس و سپس به ژوهانسبورگ تبعيد شده و در همان جا درگذشت.

ازين رو مقامات دو كشور طي توافقي در سال 1349 نسبت به برقراري رابطه اقدام و سركنسول‌هاي دو كشور در تهران و ژوهانسبورگ تعیین شدند، ضمن اینکه مقامات به کشورهای یکدیگر سفر کردند. مهمترین رابطه اقتصادی میان دو کشور که به ویژه در دهه 1350 میلادی به اوج خود رسید، فروش نفت ایران به آفریقای جنوبی در شرایطی بود که این کشور توسط شورای امنیت مورد تحریم قرار گرفته بود. این رابطه نفتی در دوره تحریم اسرائیل توسط اعراب نیز برقرار شد.


 
یکی از تحولات سیاست خارجی ایران در کنار خروج از قرارداد بغداد و قطع رابطه با رژیم صهیونیستی، این بود که جمهوري اسلامي به دستور حضرت امام (ره) به نفع مردم سياه پوست آفريقاي جنوبي به روابط خود در كليه زمينه‌ها با آفريقاي جنوبي پايان داد و از صدور نفت خود به آفريقاي جنوبي جلوگيري كرد. بنابر این دفتر حفاظت منافع جمهوري اسلامي ايران در ژوهانسبورگ زير نظر نمايندگي سوئيس در آفريقاي جنوبي مشغول به كار شد. در همين راستا، در سال 1369 مك وتو رهبر كنگره پان آفريقايي به تهران سفر کرد.

پس از لغو آپارتاید هيأت دولت ایران در 1372 وزارت امور خارجه را نسبت به برقراري روابط دو کشور و لغو تحريم‌هاي برقرارشده مأمور کرد و برخی کارشناسان دولت آفریقای جنوبی برای تنظیم روابط مالی و اقتصادی به ایران سفر کردند. پرچم ایران در آفریقای جنوبی به اهتزاز درآمد و چهار دیپلمات از وزارت خارجه ایران برای نظارت بر انتخابات آفریقای جنوبی در 1994 میلادی عازم این کشور شدند.

دو قرارداد نفتی میان ایران و آفریقای جنوبی در زمینه تأسیس پالایشگاه در آفریقای جنوبی و صادرات نفت خام ایران به این کشور منعقد شد. همچنین با توجه به اینکه اسخراج معادن بخش مهمی از بودجه دولت‌های دو کشور را تشکیل می‌دهد، دو مدرسه معدن در شاهرود ایران و ایرن آفریقای جنوبی تأسیس شد. تجارت دریایی میان دو کشور نیز از سر گرفته شد. لوازم خانگي، پلاستيكي، كاشي، سنگ مرمر، پسته، پودر رختشويي، فرش، صنايع دستي، كفش، ميگو، گردو، خرما و ... به آفریقای جنوبی صادر می‌شد و در عوض، پنبه نسوز، پوست، قطعات اتومبيل، اورانيوم و فولاد به ایران می‌آمد. برگزاری جشنواره‌های هنری، رشد گردشگری و اعطای بورس تحصیلی از دیگر زمینه‌هایی بود که دو کشور در آن به همکاری اقدام نمودند.

با این حال در طول بیست سال گذشته، سطح روابط تجاری و سیاسی میان ایران و آفریقای جنوبی محدود بوده است، به ویژه اینکه آفریقای جنوبی پس از اعلام تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران در ده سال اخیر، روابط سیاسی خود را کاهش داد و حتی در چند سال اخیر از خرید نفت ایران برای پالایشگاه‌های خود خودداری کرد. مصطفی قمری‌وفا خبرنگار سابق ایران در آفریقای جنوبی در یادداشتی از عدم مطلوبیت حجم روابط اقتصادی ایران و آفریقای جنوبی خبر داد. در یادداشت وی آمده در سال 92 حجم مبادلات ایران و افریقای جنوبی 86 میلیون دلار بوده که 59 میلیون دلار مربوط به صادرات ایران به این کشور و 27 میلیون دلار واردات بوده است. این یعنی سهم ایران از واردات 110 میلیارددلاری آفریقای جنوبی تنها 6 صدم درصد در سال 2012 بوده است.

علی طیب نیا نیز در سفر اخیر خود به آفریقای جنوبی از لازم الاجرایی شدن موافقتنامه‌های پایه‌ای اقتصادی سه گانه شامل تشویق و حمایت از سرمایه‌گذاری و اجتناب از اخذ مالیات مضاعف و همکاری‌های گمرکی تاکید کرد. لازم به ذکر است در گروه «سادک» یا همان جامعه توسعه اقتصادی جنوب آفریقا 13 کشور آفریقایی عضو هستند و تمام سرمایه‌گذاران خارجی در آفریقای جنوبی می‌توانند محصولات تولیدی خود را بدون پرداخت عوارض گمرکی به تمام کشورهای عضو این جامعه صادر کنند.

با توجه به آنچه گفته شد، به نظر می‌رسد دور جدیدی در روابط دو کشور آغاز شده که شامل گسترش همکاری‌های اقتصادی و هماهنگی‌های سیاسی است.


جمع بندی

آفریقای جنوبی کشوری با استعداد بالای اقتصادی و جایگاه مساعد سیاسی در آفریقا و جهان است. جمهوری اسلامی به دلیل احساس همدردی با وضعیت استعماری این کشور، بلافاصله پس از لغو آپارتاید به همکاری با این کشور به ویژه در زمینه‌های اقتصادی اقدام کرد. آفریقای جنوبی که بر اثر فشارهای داخلی و خارجی و تلاش‌های آگاهی‌بخش نخبگان علمی و سیاسی، حقوق رنگین پوستان را به رسمیت شناخته و گروه‌های قومی و سیاسی گوناگون در آن بدون کینه‌جویی و تلافی‌خواهی از گذشته بر سر یک نظام سیاسی مشارکتی به توافق رسیدند، بلافاصله از پیامدهای مثبت این اقدام در عرصه اقتصادی و فرهنگی، در داخل و خارج، برخوردار شدند. ایران نیز می‌تواند در صورت عدم وجود موانع بین‌المللی مانند تحریم، از این فضای بالقوه و تسهیلات تجاری آفریقای جنوبی، برای رشد سرمایه اقتصادی خود و گسترش صنایع خود در قاره فراموش شده بهره گیرد.

با این حال یکی از موانع رشد این کشور، نیروی انسانی غیرماهر، بیسواد و فقیر است. اقلیتی از سیاه پوستان، عرصه سیاسی را در اختیار دارند و اکثریتی از سفیدپوستان و عمده آسیایی‌تباران، شرکت‌های بزرگ اقتصادی را. بسیاری از این شرکت‌ها نیز صرفاً در حوزه استخراج مواد معدنی و سنگ‌های قیمتی فعال‌اند. بنابر این اولاً در عرصه اقتصادی هنوز از ظرفیت عظیم نیروی انسانی به ویژه سیاهان استفاده نشده است. ثانیاً در عرصه فرهنگی و سیاسی، همزیستی نژادها به ترکیب و اختلاط آنها نیانجامیده است بلکه بیشتر نوعی سهم بندی میان آنها انجام شده است و چنین جامعه‌ای در صورت بروز مشکلات اقتصادی و کمبود منابع، بلافاصله با تقویت شکاف‌های بجامانده از دوره آپارتاید مواجه خواهد شد. سیاهان به امید بهبود وضعیت اقتصادی با سفیدپوستان ائتلاف کرده‌اند و اگر بهبودی نبینند، بازی را به هم خواهند زد، حتی اگر رهبران حزبی با این امر موافق نباشند.


منابع:

http://www.southafrica.info/
http://en.wikipedia.org/wiki/President_of_South_Africa
https://21nogluten.wordpress.com/travel-tidbits/akubekuhle-gluten-free-in-south-africa
http://www.statssa.gov.za
http://www.tradingeconomics.com/south-africa
http://data.worldbank.org/country/south-africa
http://www.hunteasterncape.com/page/animal_species
http://www.mfa.gov.ir/index.aspx?siteid=1&fkeyid=&siteid=1&pageid=176&newsview=339976
http://isna.ir/fa/news/94022112557/
http://www.afran.ir/modules/publisher/item.php?itemid=301
http://www.worldsrichestcountries.com/top_gold_exporters.html
http://www.eia.gov/cfapps/ipdbproject/IEDIndex3.cfm?tid=1&pid=1&aid=4
http://www.energy.gov.za/files/coal_frame.html
http://www.dailymaverick.co.za/article/2015-02-03-south-africa-where-12-million-live-in-extreme-poverty/#.VYAXj4Uznxw

https://freedomhouse.org/report/twenty-years-south-african-democracy/section-3-political-system-leaders-and-institutions#.VX1C0IUznxw
http://www.worldbank.org/en/region/afr/overview
https://en.wikipedia.org/wiki/Economy_of_Africa
http://www.quazoo.com/q/Parliament_of_South_Africa
http://ensani.ir/fa/content/74774/default.aspx
http://www.gov.za/documents/constitution-republic-south-africa-1996
http://www.bashgah.net/fa/content/show/30908
http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?ParagraphID=osh