به گزارش مشرق- هفتم ماه مبارک رمضان، به روایتی سالروز وفات حضرت ابوطالب (علیه‏ السلام) عموی بزرگوار رسول اکرم (صلی ‏الله ‏علیه‏ و آله) و پدر امیرالمؤمنین، علی (علیه ‏السلام) است.

تاریخ زندگی او سراسر، پر از افتخارات بی‏ نظیر است. مردی که به حق، پناهگاه دردمندان و محرومان بود. ایثار و اخلاص در وجود او تجسم پیدا کرده بود. ابرمردی که «تاریخ»، فداکاری و استقامت ‏های وی را در کسی جز در فرزندش «امیرالمؤمنین» سراغ ندارد! چنان که دانشمند «اهل سنت»، ابن ابی الحدید، می‏ گوید: «ابوطالب» و پدرش «عبدالمطلب»، بزرگ «قریش» و امیر و سرور «مکه معظمه» بودند و مردم آن سامان و مهاجرین و مسافرین این شهر تاریخی و زائران بیت خدا را پذیرایی و رهبری می‏ کردند.(1)

حضرت ابوطالب (علیه‏ السلام)، فردی با ایمان و مقتدر بود که پیامبر اسلام را از شر کفار قریش تا واپسین لحظات عمر حفظ کرد و از این رهگذر، سهم بسزایی در پیشرفت اسلام داشت؛ اما علی رغم آن همه فداکاری‏ ها و ایثارگری ‏هایش، بعضی از مبغضین و متعصبین، نسبت به آن حضرت اسائه ادب نموده و در ایمان و اعتقادش دچار شک و تردید گردیدند. در این نوشتار، برآنیم به گوشه‏ هایی از فضایل، ایثار و فداکاری، و دلایل ایمان آن بزرگ مرد اسلام، که به حق مظلوم تاریخ است، اشاره نماییم.

تولد حضرت ابوطالب (علیه‏ السلام)
سی و پنج سال قبل از تولد پیامبر (صلی ‏الله‏ علیه ‏و آله)، ابوطالب در خانه عبدالمطلب (شیبة الحمد)(3) به دنیا آمد؛ مادر او «فاطمه» دختر عمروبن عائذبن مخزوم بود.

نام حضرت ابوطالب (علیه‏ السلام)
حضرت ابوطالب (علیه‏ السلام)، (چنان که رسم عرب است که هر فردی دارای کنیه ‏ای، مأخوذ از نام فرزند بزرگ می ‏باشد، با قرار دادن کلمه «اب» در مرد، و «ام» در زن) از لحاظ فرزند بزرگش طالب، مکنی به ابوطالب شد؛ اما نام آن حضرت «عبدمناف» بود. برخی خیال کرده ‏اند که معنی این نام، «بنده بت» است ؛ چنان که صاحب قاموس گفته است: گویا مناف نام بتی از قریشیان بوده است. اما با اعتقاد به طهارت پدران اوصیا و پیشوایان، هرگز پذیرفته نمی ‏شود که نام بنده بت، بر حضرت حضرت ابوطالب (علیه‏ السلام) گذاشته باشند؛ به ویژه آن که بر حسب گفته صحاح اللغه و لغویین دیگر، کلمه «نوف» بر علو و فضیلت دلالت دارد. بنابراین عبد مناف، یعنی عبدالعالی و بنده بلند مرتبه؛ نه بنده بت.

جلوه ‏هایی از ایثار و فداکاری حضرت ابوطالب (علیه‏ السلام)
هنگامی که رسول خدا (صلی‏ الله‏ علیه‏ و آله) به دنیا آمد، پدرش، از دنیا رفته بود؛ از این رو، کفالت او را جدش «عبدالمطلب» به عهده گرفت، و هنوز بیش از هفت سال از عمر وی نگذشته بود که جدش نیز از دنیا رفت. عبدالمطلب در هنگام احتضار در جمع فرزندانش،حضرت ابوطالب (علیه‏ السلام) را به عنوان کفیل پیامبر (صلی ‏الله ‏علیه‏ و آله) معرفی کرد. چنان که در منابع دست اول اسلامی آمده است: «رسول خدا (صلی‏ الله ‏علیه ‏و آله) هشت ساله بود که جد بزرگوارش وفات یافت؛ عبدالمطلب در هنگام وفات، کفالت و نگهداری پیامبر (صلی ‏الله ‏علیه ‏و آله) را به حضرت ابوطالب (علیه‏ السلام) سفارش و توصیه کرد. 4 چنان که این وصیت به زبان شعر نیز بیان شده است:
ای عبد مناف (ابوطالب)! نگهداری و حفاظتِ شخصی را که مانند پدرش یکتاپرست است، بر دوش تو می‏ گذارم. ابوطالب در پاسخ گفت: پدرجان! محمد (صلی ‏الله ‏علیه‏ و آله) هیچ احتیاجی به سفارش ندارد؛ زیرا او فرزند من است و فرزند برادرم. (ابوطالب با عبدالله از یک مادر بودند).(5)

وقتی که جناب عبدالمطلب درگذشت، حضرت ابوطالب (علیه‏ السلام) پیامبر (صلی ‏الله ‏علیه ‏و آله) را پیش خود برد، و با این که ثروتی نداشت، اما بهترین سرپرست برای آن حضرت بود؛ حضرت علی(علیه ‏السلام) می‏ فرماید: «پدرم در عین ناداری، سروری کرد و پیش از او هیچ فقیری سروری نیافت.» (6)

حضرت ابوطالب (علیه‏ السلام) نسبت به پیامبر (صلی‏ الله‏ علیه ‏و آله) چنان دوستی و محبت شدیدی ابراز می ‏داشت که هیچ یک از فرزندان خود را تا آن اندازه دوست نمی ‏داشت. در کنار پیامبر (صلی الله‏ علیه ‏و آله) می‏ خوابید و هر گاه بیرون می ‏رفت، او را نیز همراه خود می برد و چنان دلبستگی شدیدی به پیامبر (صلی ‏الله ‏علیه ‏و آله) داشت که نسبت به هیچ کس چنان نبود و خوراک خوب را مخصوص آن حضرت قرار می ‏داد. (7)

«ابن عباس» و سایر صحابه می‏ گویند: «حضرت ابوطالب رسول خدا را بسیار دوست می ‏داشت؛ به طوری که او را از فرزندانش بیشتر دوست داشته، و بر آنان مقدم می ‏نمود! بنابراین هرگز از وی دورتر نمی ‏خوابید و خود هر جا می ‏رفت، او را نیز با خود می ‏برد.»(8)

علامه مجلسی (ره) نقل می‏ کند: «هرگاه رسول خدا در رختخوابش می خوابید، حضرت ابوطالب پس از آن که همه می ‏خوابیدند، به آرامی او را بیدار می‏ کرد، و رختخواب علی را با وی جابه جا می‏ نمود، و فرزند خود و برادرانش را جهت حفاظت وی مأمور می ‏ساخت.»(9)

یعقوبی می‏ نویسد: از رسول خدا (صلی‏ الله ‏علیه‏ و آله) روایت شده است که پس از وفات «فاطمه بنت اسد»، که زنی مسلمان و بزرگوار بود، فرمود: «الیوم ماتت امی»؛ امروز مادرم وفات کرد. و چون از ایشان پرسیدند: چرا برای فاطمه بنت اسد چنین بی ‏تاب شده ‏ای؟ فرمود: «او به راستی مادرم بود؛ زیرا کودکان خود را گرسنه می‏ گذاشت و مرا سیر می‏ کرد. آنان را گردآلود می‏ گذاشت و مرا تمیز و آراسته می‏ نمود، و راستی که مادرم بود.»(10)

حضرت ابوطالب (علیه‏ السلام) رسول خدا (صلی‏ الله ‏علیه‏ و آله) را از سن هشت سالگی به خانه خویش منتقل ساخت، و تا سن پنجاه سالگی رسول خدا (صلی ‏الله‏ علیه ‏و آله)، لحظه ‏ای از یاری و حمایت او دست برنداشت و او را بر خود و فرزندانش مقدم می‏ داشت! و خطرهای احتمالی را که متوجه رسول خدا می‏ گردید، خود و فرزندانش با جان و دل می‏ خریدند، و آن چنان فداکاری و ایثاری می‏ نمودند که ملائکه و جبرئیل به آن‏ها مباهات می‏ کردند!

در تاریخ آمده است که کفار قریش بارها به (صلی‏ الله ‏علیه‏ و آله) مراجعه نموده و از او خواستند که جلوی تبلیغات پیامبر اسلام (صلی‏ الله ‏علیه‏ و آله) را که به نظر آنان اهانت به آیین و مقدسات بت ‏پرستی بود، بگیرد. پس از چندین بار تذکر، سرانجام با اخطار و هشدار شدیدتر پیش آمدند؛ به گونه‏ ای که جان رسول خدا (صلی ‏الله ‏علیه ‏و آله) و (صلی‏ الله ‏علیه‏ و آله) مورد تهدید جدی قرار گرفت. در چنین موقعیتی (صلی‏ الله ‏علیه‏ و آله) با تمام قوا از رسول‏ خدا حمایت کرد و گفت:
تو نگران نباش و به دنبال مأموریت الهی‏ ات انجام وظیفه کن. به خدا سوگند! به هر قیمتی (ولو جان من در خطر باشد) دست از حمایت تو برنمی‏ دارم!

ابن ابی الحدید می ‏نویسد: «ابوطالب، کسی است که پیامبر خدا را در دوران کودکی‏ اش کفالت نمود و در بزرگی‏ اش او را مورد حمایت قرار داد، و از شرارت کفار قریش جلوگیری کرد. وی در این راه انواع سختی ‏ها و گرفتاری‏ ها را تحمل نمود، و بلاها را با جان و دل خرید، و در یاری و نصرت پیامبر و تبلیغ آیینش با تمام وجود قیام کرد! آن چنان ایثار نمود که «جبرئیل» در هنگام وفات او بر پیامبر نازل شد و خطاب کرد: دیگر از مکه خارج شو؛ زیرا یاور و کمک تو از دنیا رفته است!»(12)

شایان توجه است که محدثین و مورخین «شیعه و سنی» فداکاری ‏های این رادمرد اسلام را ثبت کرده‏ اند، و احادیث و روایاتی را در این باره نقل نموده ‏اند، از آن جمله آورده ‏اند که: قریش از حضرت ابوطالب (علیه‏ السلام) می‏ ترسیدند و احترامش را نگه می ‏داشتند. تا او زنده بود، خطر جدی رسول خدا را تهدید نمی ‏کرد، اما پس از وفات او جسارت و خلافکاری‏ ها به حدی رسید که خاک و شکمبه حیوانات را بر سر و شانه‏ های مبارک رسول خدا (صلی ‏الله‏ علیه ‏و آله) می‏ ریختند! و در حال نماز و عبادت، به اذیت و آزار او و یارانش می‏ پرداختند؛ تا جایی که رسول خدا (صلی ‏الله‏ علیه ‏و آله) فرمود:
کفار قریش نتوانستند با وجود عمویم «ابوطالب» کارهای ناپسند به من انجام دهند، تا این که او وفات کرد.

پس از وفات حضرت ابوطالب (علیه‏ السلام) آن چنان عرصه را بر پیامبر (صلی‏ الله ‏علیه ‏و آله) تنگ کردند که رسول خدا سال وفات حضرت ابوطالب (علیه‏ السلام) و حضرت خدیجه (علیهاالسلام) را که مدتی بعد از رهایی از شعب ابی طالب رخ داد، «عام الحزن»، سال غم‏ها و اندوه، نامید....(13)

بحث و تحلیلی در ایمان حضرت ابوطالب (علیه‏ السلام)
در فرهنگ قرآن، ایمان و عمل صالح توأمان مطرح است. هر جا سخن از عمل صالح در میان است، ایمان نیز در کنارش طرح می ‏شود و در واقع، عمل صالح، آیینه ایمان و باورهای درونی انسان می ‏باشد:

ایمان، طرح درونی است و اعمال مؤمن، بر مبنای این طرح بنا می‏ شود و شکل شایسته و مطلوب به خود می‏ گیرد: «کُلٌ یَعمَلُ عَلی شاکِلَتِهِ».(15) پس از دیدگاه قرآن، چهره واقعی اشخاص را باید در سیمای اعمال و آیینه ایمان آن‏ها جستجو کرد و بر این اساس، درباره آن‏ها به داوری نشست.

یکی از چهره‏ های نامداری که داوری‏ های متفاوتی را متوجه خود ساخته است، حضرت ابوطالب (علیه‏ السلام)، پدر بزرگوار حضرت علی (علیه ‏السلام) می ‏باشد. پیچیدگی شخصیت و سیاست پیشگی پر رمز و راز او، باعث شده که عده‏ای به انحراف شناخت و لغزش داوری در مورد ایشان دچار گردیده و شبهه و خدشه ‏ای در ایمان حضرت ابوطالب (علیه‏ السلام) ایجاد نمایند و وی را متهم به شرک کنند.

این گروه متعصب و مبغض نه تنها حضرت ابوطالب (علیه‏ السلام) را بی ‏ایمان می ‏دانند، حتی می ‏گویند که پدر و مادر پیامبر خدا (صلی ‏الله ‏علیه و آله) نیز بی ایمان از دنیا رفته و (نعوذ بالله) در دوزخ «جمره» آتشند!(16) و حال آن که به کرّات در منابع اصیل اسلامی وارد شده است که هیچ یک از پدران و مادران معصومین (علیهم ‏السلام) مشرک نبودند؛ چنان که حضرت علی (علیه‏ السلام) می ‏فرمایند: «سوگند به خدا! که نه پدر و نه اجدادم «عبدالمطلب و هشام و عبدمناف» هرگز بت را نپرستیدند؛ بلکه آنان به سوی «کعبه» نماز خواندند، و به آیین حضرت ابراهیم (علیه ‏السلام)، قبل از اسلام، عمل می‏ کردند.»(17)

درباره ایمان آن حضرت کتاب‏ های مستقلی نوشته شده و علمای بزرگ عامه و خاصه نیز این موضوع را مورد توجه قرار داده، و به طور مبسوط از آن بحث نموده ‏اند و بدون اغراق صدها حدیث و نظر مثبت در ایمان آن حضرت در منابع اسلامی ثبت و ضبط است؛ چنان که علامه مجلسی (ره) بیش از یکصد و پانزده صفحه، و با بیان هشتاد و پنج حدیث در این مورد، این مسأله مسلّم تاریخی را مورد امعان نظر قرار داده، و دیدگاه‏ ها و منابع بزرگ اهل سنت را نیز نقل نموده است.(18)

همچنین صاحب الغدیر در جلد هفتم و هشتم کتابش، صدها حدیث را از منابع معتبر (شیعه و سنی)، همراه با اعترافات محققین و مورخین آنان نقل نموده، و در بیش یکصد و ده صفحه، به تحقیق این مطالب پرداخته است و با آن آگاهی و اشراف محققانه خود، از شخصیت مظلوم تاریخ، حضرت ابوطالب (علیه‏ السلام)، دفاع نموده است. (19)

علما و اندیشمندان و محققان اهل «سنت» نیز کم و بیش و به طور پراکنده، در کتاب‏ های خود به ایمان حضرت ابوطالب (علیه‏ السلام) اشاره نموده و معمولا نتیجه مثبت گرفته ‏اند. هر چند بعضی ‏ها نتوانسته ‏اند بغض و دشمنی خود را نسبت به ولایت حضرت علی (علیه‏ السلام) و پدر بزرگوارش نادیده بگیرند.

در این میان، به نظر می ‏رسد که ابن ابی الحدید، بیش از دیگران به این موضوع پرداخته و احادیث و قضایای بسیار جالبی را نقل نموده، که برای افراد حق‏ جو سودمند است؛ اگر چه او نیز جزء افراد «متوقف» و سرگردان می‏ باشد!(20)

گویا بیش از سه هزار شعر حضرت ابوطالب (علیه‏ السلام)، در مدح رسول خدا (صلی‏ الله ‏علیه ‏و آله) و رسالتش، این افراد متعصب و یا گروه مبغض را در مورد ایمان آن حضرت قانع نساخته است! و صدها حدیث از رسول خدا و ائمه اطهار(علیهم ‏السلام) در این مورد کافی نبوده است! و فقط به یک حدیث ضعیف (21) که به اعتراف خود آنان، راوی ‏اش «مغیره بن شعبه»، مردی فاسق و مبغض اهل بیت(علیهم‏ السلام) و به ویژه حضرت علی (علیه ‏السلام) است، تمسک نمودند و حضرت ابوطالب (علیه‏ السلام) را (نعوذبالله) اهل آتش می‏ دانند!

آیا منصفانه است که کسی درباره ایمان حضرت ابوطالب (علیه‏ السلام) شک و تردید کند؟ و یا بالاتر از آن، او را مشرک معرفی نماید؟ حضرت ابوطالب (علیه‏ السلام) کسی است که حضرت محمد (صلی‏ الله ‏علیه ‏و آله) را در خانه خود پرورش داد و در زمان رسالت او، از مال و حیثیت و موقعیت اجتماعی و سیاسی خود، در راه یاری او کوتاهی نکرد. ابن ابی الحدید، مورخ و دانشمند معروف اهل سنت، در ضمن شرح فداکاری ‏های حضرت ابوطالب (علیه‏ السلام)، می‏ گوید: «یک نفر از علمای شیعه درباره ایمان ابوطالب کتابی نوشت و نزد من آورد که من بر آن تقریظ بنویسم. من به جای تقریظ، این اشعار را که شماره آن‏ها به هفت بیت می‏ رسد، در پشت کتابش نوشتم، که مضمون بخشی از آن‏ها چنین است:
«اگر ابوطالب و فرزندش علی (علیه‏السلام) نبودند، هرگز اسلام قد راست نمی‏کرد ؛ پدر در مکه از آن حمایت کرد و فرزند در یثرب (مدینه)، جانش را نثار کرد.»(22)

او در راه حفظ پیامبر (صلی‏ الله ‏علیه‏ و آله) لحظه ‏ای از پا ننشست و سه سال در به دری و زندگی در کوه ‏ها و دره‏ ها را بر ریاست و سیادت مکه ترجیح داد. او راضی بود تمام فرزندانش کشته شوند؛ ولی پیامبر (صلی ‏الله‏ علیه و آله) زنده بماند. در هنگام مرگ به فرزندان خود گفت: من محمد را به شما توصیه می ‏کنم؛ زیرا او امین قریش و راستگوی عرب، و حائز تمام کمالات است؛ آئینی آورد که دل‏ها بدان گرایش پیدا کرد.

آیا با این وصف، باز می‏ توان درباره ایمان و اعتقاد او تردید کرد و اعمال او را، گواه و گویای ایمانش ندانست؟ باید دانست که کردار نیک و پسندیده حضرت ابوطالب (علیه‏ السلام)، نشأت یافته از ایمان سرشار و محکم و آهنین او می‏ باشد؛ و به حق باید گفت که حضرت ابوطالب (علیه‏ السلام) شخصیت مظلوم تاریخ است؛ او نه تنها در زمان حیاتش مورد ستم واقع شد، بلکه بعد از وفاتش نیز ستم ‏هایی بر او روا داشتند؛ تا آن جا که گروهی تصور کرده ‏اند که تعصب قومی، او را بر حمایت و یاری و فداکاری درباره پیامبر (صلی ‏الله‏ علیه ‏و آله) واداشته است و اگر رشته خویشاوندی میان او و برادر زاده ‏اش نبود، او هرگز تا این حد از او دفاع نمی‏ کرد، ولی این داوران جاهل تاریخ، از دو مطلب غفلت ورزیده ‏اند:

1ـ درست است که تعصب خویشاوندی گاهی انسان را تا لب پرتگاه می‏ کشاند، ولی رشته خویشاوندی سبب نمی‏ شود که انسان چهل و دو سال تمام از انسانی دفاع کند و پروانه وار گرد وجود او بچرخد و خود و فرزندان و تمام فامیل را قربانی تعصب خویش سازد. از این افراد می ‏پرسیم: مگر ابولهب ارتباط نزدیک نسبی با پیامبر (صلی ‏الله ‏علیه‏ و آله) نداشت؟ مگر ابولهب، عموی پیامبر نبود؟ چرا او بر اساس رابطه نسبی، برادر زاده خویش را یاری نکرد؟ نه تنها یاری نکرد، بلکه مانند مشرکان دیگر و بدتر از آنان، درصدد آزار و شکنجه پیامبر برآمد و موضع خصمانه در برابر دین توحیدی اتخاذ کرد و در برابر رسول خدا با تمام توان ایستاد، تا جایی که کلمات عتاب‏ آمیزی از سوی خدا درباره او و همسرش نازل شد.(23)

پس ایمان است که به انسان، شجاعت، از خودگذشتگی، مقاومت و ایثارگری می‏ بخشد و نقش عوامل دیگر بسیار ضعیف و کمرنگ است و در شرایط حساس هرگز نمی ‏تواند، تأثیرگذاری داشته باشد.

2ـ آنان سخنان و اشعار و سروده ‏های آن حضرت را از نظر دور داشته و داوری بی‏ پایه ‏ای کرده ‏اند؛ در صورتی که اشعار جاودانه او (بیش از سه هزار بیت) حاکی از آن است که محرک او بر این دفاع همان عقیده راسخ او نسبت به فضیلت و کمال و به تعبیر روشن‏ تر، نبوت و رسالت او بود. آیا می‏ توان اشعار فراوان او را که درباره عظمت برادرزاده و فضیلت و کمال و دعوت آسمانی او سروده است، از نظرها دور داشت؟ اشعار و سروده ‏های وی، کاملا بر ایمان و اخلاصش گواهی می ‏دهد که به قسمتی از آن‏ها می‏ پردازیم:
«اشخاص شریف و فهمیده بدانند که محمد (صلی ‏الله ‏علیه ‏و آله) بسان موسی و عیسی، پیامبر و بسان آن‏ها راهنماست و هر فردی از پیامبران به امر پروردگار، منصب هدایت را به عهده می گیرد. شما اوصاف او را در کتاب‏ های آسمانی با کمال درستی می‏ خوانید، و این گفتار صحیح است و رجم به غیب نیست...».(24)

شعر فوق و ده‏ ها شعر دیگر که در دیوان 25وی و در لابه لای تاریخ و نوشته ‏های حدیث و تفسیر موجود است، گواهی است بر این که انگیزه او از دفاع پیامبر (صلی ‏الله ‏علیه ‏و آله)، همان عقیده خالص و اسلام واقعی او بوده، و هیچ محرکی جز عقیده، و ایمان نداشته است.
برای اثبات ایمان این مرد بزرگ اسلام، علاوه بر ایثار و فداکاری‏ های او و اشعار و سروده‏ هایش، که در شأن و عظمت دعوت نبوی و ایمان به حقانیت رسول خدا (صلی ‏الله ‏علیه ‏و آله) و فضائل او... می ‏باشد، شواهد و ادلّه فراوان دیگری نیز در منابع روایی شیعه و سنی وجود دارد، که به جهت رعایت اختصار، به ذکر چند روایت بسنده می‏ کنیم:

1) ابن ابی الحدید معتزلی می‏ گوید: با اسناد بسیاری، برخی از عباس بن عبدالمطلب و بعضی از ابوبکر بن ابی قحافه، نقل کرده ‏اند که ابوطالب رحلت نکرد، مگر این که گفت: «لااله الا الله، محمد (صلی ‏الله‏ علیه‏ و آله) رسول الله».(26) ابوبکر در سال هشتم هجرت، دست پدرش را که نابینا بود، گرفت و به حضور رسول خدا (صلی ‏الله ‏علیه ‏و آله) آورد، و پس از گذشتن بیست و سه سال از رسالت آن حضرت ایمان آورد.(27) ابوبکر از ایمان وی خوشحال شد و گفت: ای پیامبر خدا! سوگند به خدایی که تو را به حق مبعوث کرد، من به اسلام و ایمان عمویت «ابوطالب» بیش از اسلام پدرم خشنود گردیدم. ناگفته نماند که این فراز از سخنان خلیفه اول، در کنار ده‏ ها حدیث دیگر که مبنی بر ایمان حضرت ابوطالب (علیه‏ السلام) است، در منابع اهل سنت آمده است.

2) در تواریخ و سیره ‏های «شیعه و سنی» آمده است که پیامبر اسلام (صلی ‏الله ‏علیه‏ و آله) با حضرت خدیجه و امیرالمؤمنین (علیهم ‏السلام) مشغول خواندن نماز مستحبی بودند،(28) حضرت ابوطالب (علیه‏ السلام) و فرزندش «جعفر» نماز آنان را تماشا می‏ کردند. در این هنگام، حضرت ابوطالب (علیه‏ السلام) به جعفر گفت: «صل جناح ابن عمک»؛ برو در طرف راست پیامبر خدا نماز بگذار، و سپس به حضرت علی (علیه ‏السلام) سفارش کرد: «اما انه لا یدعو الا الی خیر فالزمه»؛ آگاه باش که رسول خدا جز به راه نیک دعوت نمی‏ کند. از او دست برندار. (29)

3) حضرت علی (علیه ‏السلام) می‏ فرماید: «وقتی وفات پدرم، ابوطالب، را به رسول خدا خبر دادند، آن حضرت سخت گریست. سپس دستور داد: برو او را غسل داده و کفنش کن. خداوند او را ببخشد و رحمت کند.»(30) آن گاه آن حضرت خود تشریف آورده و در کنار جسد «ابوطالب» قرار گرفته و فرمود: «ای عموی بزرگوار! تو مرا در یتیمی کفالت نمودی، و در کودکی تربیت فرمودی، و در بزرگی‏ام یاری دادی؛ خداوند به تو پاداش خوبی مرحمت فرماید.»(31)

من در مورد تو آن چنان از خدا طلب مغفرت و شفاعت می‏ نمایم، که جن و انس از عظمت آن تعجب می ‏نمایند.

و در همین مورد جبرئیل به محضر پیامبر (صلی ‏الله‏ علیه ‏و آله) شرف یاب گردید و خطاب کرد: خداوند شفاعت تو را در مورد شش نفر پذیرفته است:
1ـ مادرت «آمنه» که تو را به دنیا آورده است ؛ 2ـ پدر گرامی‏ ات که تو از صلب او متولد گردیده ‏ای؛ 3ـ مرد بزرگواری چون «ابوطالب» که تو را مورد حمایت خویش قرار داد؛ 4ـ جد پدری ات «عبدالمطلب» که سرپرستی ‏ات را عهده دار شد؛ 5ـ «حلیمه بنت ابی ذویب» که دایگی تو را بر عهده گرفت؛ 6ـ دوست دوران جاهلیت تو که مردی سخی و پناهگاه محرومان بود.(33)

4ـ در روایتی از امام صادق (علیه ‏السلام) که چشم بصیرت به حقایق ایمانی حضرت ابوطالب (علیه‏ السلام) دارد (و به تعبیر معروف «اهل البیت ادری بما فی البیت)، آمده است: «مَثَل ابوطالب، مثل اصحاب کهف است که ایمان خود را مکتوم می‏داشتند و خدا به ایشان دو برابر پاداش عطا کرد.»(34)

5ـ از امام باقر(علیه ‏السلام) درباره ایمان حضرت ابوطالب (علیه‏ السلام) سؤال شد، حضرت فرمود: «اگر ایمان ابوطالب در کفه ترازویی قرار گیرد و ایمان این خلق در کفه دیگر نهاده شود، ایمان او برتر خواهد بود».(35) و همین ایمان برتر بود که ابوطالب را واداشت که حمایت‏ های بی دریغ خود را از مقام رسالت و نبوت توحیدی دریغ نکند، وگرنه ارتباط نَسَبی و... نمی‏ توانست چنین انگیزه نیرومندی در ابوطالب ایجاد نماید.

6ـ امام صادق (علیه ‏السلام) فرمود: هنگامی مادر امیرالمؤمنین، علی (علیه‏ السلام)، تولد رسول خدا را به همسرش ابوطالب مژده داد، او نیز متقابلا فرمود: من هم به تو مژده می‏ دهم که بعد از سی سال دیگر تو همانند او را که فقط پیامبر نخواهد بود، به دنیا می‏ آوری.

در حدیث دیگری آمده است:

از این روایات استفاده می‏ شود که حضرت ابوطالب پیش از تولد رسول خدا به رسالت وی ایمان داشته است و از فاصله زمانی او با وصیش باخبر بوده، و بدین گونه امامت فرزندش را نیز تأیید نموده است.

7ـ در روایتی از امام حسین (علیه ‏السلام) وارد شده که پدرش حضرت علی (علیه ‏السلام) نقل می‏ کند که روزی او (امام علی) در کنار خانه‏ اش با جمعی نشسته بود. ناگاه مردی نادان سؤال کرد: یا امیرالمؤمنین! شما همچو مقام والایی دارید، در حالی که پدرتان در آتش است! حضرت فرمود: ساکت شو؛ خدا دهانت را بشکند، این چه سخنی است؟ سوگند به کسی که پیامبر را به حق مبعوث کرد، اگر پدرم در مورد همه گناه کاران روی زمین شفاعت کند، خداوند از او می‏ پذیرد. آیا پدر من در آتش است و حال آن که سرنوشت مردم در بهشت و جهنم به اختیار فرزندش نهاده شده است...؟(37)

بدون شک اگر یک دهم شواهد و دلائلی را که مبنی بر ایمان و اسلام حضرت ابوطالب (علیه‏ السلام) است، درباره فرد دیگری دور از گود سیاست، و کینه و بغض، بیان می‏ کردیم، تمام فرق اسلامی، اعم از سنی و شیعه، به اتفاق، اسلام و ایمان وی را تصدیق می‏ کردند؛ ولی چرا با بودن ده‏ ها گواه محکم بر ایمان بزرگ مردی چون حضرت ابوطالب (علیه‏ السلام)، تشکیک کرده و حتی حکم به کفر او داده ‏اند؟

پاسخ: هدف از طرح این مسأله، جز طعن در فرزندان حضرت ابوطالب (علیه‏ السلام) و بالاخص امیرالمؤمنین (علیه‏ السلام)، چیز دیگری نیست. گروهی متعصب می‏ خواهند با انکار ایمان حضرت ابوطالب (علیه‏ السلام)، فضیلتی را درباره امام علی (علیه ‏السلام) انکار کنند و اگر حضرت ابوطالب (علیه‏ السلام) پدر امام علی (علیه ‏السلام) نبود، هرگز اثبات ایمان او به یک دهم از شواهد و دلائلی که درباره او وجود دارد، نیاز نداشت.

از مجموع مطالب ذکر شده، نتیجه می ‏گیریم که اعمال شایسته و کردار والای حضرت ابوطالب (علیه‏ السلام)، گواه زنده و صادق ایمان اوست. او با تحمل سختی ‏ها و شداید فراوان دست از حمایت و یاری رسول خدا برنداشت. همه امکانات و قوای خویش را در این راه سرمایه گذاری کرد و در برابر فشارهای روزافزون مشرکان با مهارت ایستادگی نمود و با تدبیر نیرومند خویش، راه‏ های مشکل و صعب العبور سیاسی و اجتماعی را هموار کرد و با موقعیت خاص اجتماعی که داشت، در راه حمایت برادرزاده خویش، از آن بهره جسته و هم چنان با ایمان ایستاد و زندگی کرد و با ایمان و شعار توحید، چشم از دنیا فروبست. اما برای مصالح اسلام و مسلمانان و حمایت از آیین حیات بخش اسلام و شخص رسول خدا (صلی ‏الله‏ علیه ‏و آله)، ایمانش را از قریش و دشمنان اسلام مکتوم داشت.

پی نوشت ها:
1ـ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج 1، ص 4.
2ـ اصول کافی، ج 1، ص 452، ج 1و 3، روضة‏المتقین، ج 12، ص 221، بحارانوار، ج 35، ص 77، ج 14.
3ـ از این جهت او را «شیبة الحمد» نامیدند که وقتی متولد شد، در سر او، مقداری موی سفید بود، و به او «شیبه»، که به معنی پیری است، گفتند و به خاطر ویژگی‏های نیک اخلاقی که داشت، واژه «حمد» که در این جا به معنی ستودگی است، به آن افزودند.
4ـ محمدبن جریر طبری، تاریخ الامم و الملوک، قاهره، مطبعة الاستقامه، بی تا، ج 2، ص 32.
5ـ همان.
6ـ احمد بن اسحاق یعقوبی، تاریخ یعقوبی، مترجم: محمد ابراهیم آیتی، انتشارات علمی و فرهنگی، 1371، ج 1، ص 368.
7ـ محمد بن سعد، الطبقات الکبری، قاهره، مطبعة نشر الثقافة اللاسلامیه، 1358 ق، ج 1، ص 101.
8ـ الغدیر، ج 7، ص 376.
9ـ بحارالانوار، ج 35، ص 93.
10ـ احمدبن اسحاق یعقوبی، همان.
11ـ الغدیر، ج 7، ص 359 و 360؛ تاریخ ابن جریر طبری، ج 2، ص 67 ؛ کامل ابن اثیر، ج 2، ص 64.
12ـ ابن ابی الحدید، همان، ج 1، ص 29 و ج 14، ص 70.
13ـ الغدیر، ج 7، ص 376 ـ 373؛ شرح من لا یحضره الفقیه، ج 222؛ تاریخ کامل ابن اثیر، ج 2، ص 91.
14ـ طه/ 75.
15ـ اسرا/ 84.
16ـ ابن ابی الحدید، همان، ج 14، ص 66 و 67 و در حدیث مجعول از پیامبر (صلی ‏الله ‏علیه ‏و آله).
17ـ بحارالانوار، ج 35، ص 81 ، ح 22؛ الغدیر، ج 7، ص 387.
18ـ بحارالانوار، ج 35، ص 183 ـ 68.
19ـ علامه امینی، الغدیر، جلد 7، از ص 413 ـ 331 و جلد 8، ص31 ـ 1.
20ـ ابن ابی الحدید، همان، ج 14، ص 70.
21ـ «و اما حدیث الضحضاح من النار فانما یرویه الناس کلهم عن رجل واحد و هو «المغیرة بن شعبه» و بغضه لبنی هاشم و علی الخصوص لعلی (علیه ‏السلام) مشهور و معلوم و قصته و فسقه امر غیر خاف»، ابن ابی الحدید، ج 14، ص 70.
22ـ ابن ابی الحدید، همان، ج 14، ص 84.
23ـ مسد / 5.
24ـ مجمع البیان، ج 7، ص 37؛ الحجة، ص 57 ـ 56 ؛ سیره ابن هشام، ج 1، ص 352 و 353؛ مستدرک حاکم، ج 2، ص 623.
25ـ ابوهفان عبدی، جامع دیوان ابوطالب که 121 بیت از آن اشعار قصائد را آورده است. ابن هشام در سیره خود، ج 2، ص 286، 94 بیت و ابن کثیر شامی در تاریخ خود، ج 3، ص 57ـ 52، 92 بیت از آن اشعار آورده است.
26ـ سیره صحیح پیامبر اسلام، ج 2، ص 211، از معتزلی ،شرح المنهج، ج 14، ص 71.
27ـ ر.ک: الغدیر، ج 7، ص 312.
28ـ نمازهای واجب پس از هجرت پیامبر (صلی‏ الله ‏علیه ‏و آله) تشریع شده است.
29ـ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج 13، ص 199؛ تاریخ طبری، ج 2، ص 314 ؛ بحارالانوار، ج 35، ص 80 ، ح 20؛ الغدیر، ج 7، ص 396.
30ـ ابن ابی الحدید، همان، ج 14، ص 76 ؛ طبقات ابن سعد، به نقل از الغدیر، ج 7، ص 372.
31ـ بحارالانوار، ج 35، ص 68، ح 1.
32ـ ابن ابی الحدید، همان، ج 16، ص 76.
33ـ همان، ج 14، ص 67؛ بحارالانوار، ج 35، ص 108، ح 35.
34ـ سیره صحیح پیامبر بزرگ اسلام، علامه جعفر مرتضی عاملی، ترجمه: حسین تاج آبادی، ج 2، ص 230، از کتاب امالی صدوق، ص 551.
35ـ همان، ص 217، از الدّرجات الرفیعه، ص 49.
36ـ بحارالانور، ج 35، ص 77، ح 14؛ اصول کافی، ج 1، ص 452، ح 1 و 3؛ روضة‏المتقین، ج 12، ص 221.
37ـ بحارالانوار، ج 35، ص 110، ح 39.

منبع: سبطین