به گزارش مشرق، متن زیر پاسخ به سوالاتی درباره شب قدر است که مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی در اختیار ما گذاشته است:
تعیین مقدّرات در شب قدر با اختیار انسان چگونه سازگاری دارد؟
شب قدر به اين جهت "قدر" ناميده شده كه جميع مقدّرات بندگان در تمام سال در آن شب تعيين مى شود، شاهد اين معنى سوره دخان است كه مى فرمايد: « إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةٍ مُّبَارَكَةٍ إِنَّا كُنَّا مُنذِرِينَ * فِيهَا يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ » "ما اين كتاب مبين را در شبى پر بركت نازل كرديم، و ما همواره انذار كننده بوده ايم، در آن شب كه هر امرى بر طبق حكمت خداوند تنظيم و تعيين مى گردد. "(1)
اين بيان هماهنگ با روايات متعددى است كه مى گويد: در آن شب، مقدّرات يك سال انسان ها تعيين مى گردد، و ارزاق و سرآمد عمرها، و امور ديگر، در آن ليله مباركه تفريق و تبيين مى شود.
البته اين امر هيچگونه تضادى با آزادى اراده انسان و مسئله اختيار ندارد، چرا كه تقدير الهى به وسيله فرشتگان بر طبق شايستگي ها و لياقت هاى افراد و ميزان ايمان و تقوى و پاكى نيّت و اعمال آنها است.
يعنى براى هر كس آن چیزی را مقدر مى كنند كه لايق آن است، يا به تعبير ديگر زمينه هايش از ناحيه خود او فراهم شده، و اين نه تنها منافاتى با اختيار ندارد، بلكه تأكيدى بر آن است.(2)
با توجه به اختلاف ساعت در کره زمین، آیا شب قدر در جاهای مختلف می تواند متفاوت باشد؟ اگر اینگونه باشد پس با آیات قرآن تناقض دارد؟
در خصوص این امر پاسخ های گوناگونی داده شده، مثلا می توان گفت از آن جا که شب عبارت است از تاریکی و نرسیدن نور خورشید به آن قسمت از کره زمین که رو به روی خورشید قرار ندارد. و چون تاریکی همراه با گردش زمین در حرکت است و یک دوره کامل آن در بیست و چهار ساعت انجام می شود، ممکن است شب قدر یک دوره کامل شب در تمام نقاط کره زمین باشد؛ یعنی مدت بیست و چهار ساعت تاریکی که تمام نقاط زمین را زیر پوشش قرار می دهد، که آغاز آن از یک نقطه فرضی روی کره زمین شروع میشود و در همان نقطه پایان می گیرد.(3)
بنابراین هیچ اشکالی وجود ندارد که شب قدر در دو منطقه با یک روز یا یک شب متفاوت باشد. اتفاقا این امر با روایاتی که تاکید می کند. فضیلت روز قدر (روزی که بعد از شب می آید) هم مانند شب قدر است تا حدودی تأیید می شود، زیرا وقتی برای ما شب قدر پایان یافته، هنوز برای مردم منطقه دیگری از زمین شب قدر پایان نیافته است.
علامه مجلسی در همین رابطه می نویسد: «البته عمل و عبادت كه در روز قدر واقع مى شود با اينكه تقدير در شب قدر است منافات با ارزش آن ندارد چون در اخبار وارد شده كه روز قدر هم در ارزش مانند شب قدر است». (4)
پی نوشت ها:
۱-دخان (44) ٰ آیات 3 و 4.
۲-ناصر مکارم شیرازی، تفسير نمونه، قم، دفتر انتشارات جامعه مدرسین، 1374ه.ش، جلد 27 صفحه 188.
۳- ناصر مکارم شیرازى، تفسیر نمونه، دار الکتب الإسلامیه، تهران، چاپ اول، 1374 ش، ج 27، ص 192، با اندکی تصرف.
۴- علامه مجلسى، بحار الأنوار، مؤسسة الوفاء بيروت - لبنان، 1404 ه ق ، ج 68، ص 219.
تعیین مقدّرات در شب قدر با اختیار انسان چگونه سازگاری دارد؟
شب قدر به اين جهت "قدر" ناميده شده كه جميع مقدّرات بندگان در تمام سال در آن شب تعيين مى شود، شاهد اين معنى سوره دخان است كه مى فرمايد: « إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةٍ مُّبَارَكَةٍ إِنَّا كُنَّا مُنذِرِينَ * فِيهَا يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ » "ما اين كتاب مبين را در شبى پر بركت نازل كرديم، و ما همواره انذار كننده بوده ايم، در آن شب كه هر امرى بر طبق حكمت خداوند تنظيم و تعيين مى گردد. "(1)
اين بيان هماهنگ با روايات متعددى است كه مى گويد: در آن شب، مقدّرات يك سال انسان ها تعيين مى گردد، و ارزاق و سرآمد عمرها، و امور ديگر، در آن ليله مباركه تفريق و تبيين مى شود.
البته اين امر هيچگونه تضادى با آزادى اراده انسان و مسئله اختيار ندارد، چرا كه تقدير الهى به وسيله فرشتگان بر طبق شايستگي ها و لياقت هاى افراد و ميزان ايمان و تقوى و پاكى نيّت و اعمال آنها است.
يعنى براى هر كس آن چیزی را مقدر مى كنند كه لايق آن است، يا به تعبير ديگر زمينه هايش از ناحيه خود او فراهم شده، و اين نه تنها منافاتى با اختيار ندارد، بلكه تأكيدى بر آن است.(2)
با توجه به اختلاف ساعت در کره زمین، آیا شب قدر در جاهای مختلف می تواند متفاوت باشد؟ اگر اینگونه باشد پس با آیات قرآن تناقض دارد؟
در خصوص این امر پاسخ های گوناگونی داده شده، مثلا می توان گفت از آن جا که شب عبارت است از تاریکی و نرسیدن نور خورشید به آن قسمت از کره زمین که رو به روی خورشید قرار ندارد. و چون تاریکی همراه با گردش زمین در حرکت است و یک دوره کامل آن در بیست و چهار ساعت انجام می شود، ممکن است شب قدر یک دوره کامل شب در تمام نقاط کره زمین باشد؛ یعنی مدت بیست و چهار ساعت تاریکی که تمام نقاط زمین را زیر پوشش قرار می دهد، که آغاز آن از یک نقطه فرضی روی کره زمین شروع میشود و در همان نقطه پایان می گیرد.(3)
بنابراین هیچ اشکالی وجود ندارد که شب قدر در دو منطقه با یک روز یا یک شب متفاوت باشد. اتفاقا این امر با روایاتی که تاکید می کند. فضیلت روز قدر (روزی که بعد از شب می آید) هم مانند شب قدر است تا حدودی تأیید می شود، زیرا وقتی برای ما شب قدر پایان یافته، هنوز برای مردم منطقه دیگری از زمین شب قدر پایان نیافته است.
علامه مجلسی در همین رابطه می نویسد: «البته عمل و عبادت كه در روز قدر واقع مى شود با اينكه تقدير در شب قدر است منافات با ارزش آن ندارد چون در اخبار وارد شده كه روز قدر هم در ارزش مانند شب قدر است». (4)
پی نوشت ها:
۱-دخان (44) ٰ آیات 3 و 4.
۲-ناصر مکارم شیرازی، تفسير نمونه، قم، دفتر انتشارات جامعه مدرسین، 1374ه.ش، جلد 27 صفحه 188.
۳- ناصر مکارم شیرازى، تفسیر نمونه، دار الکتب الإسلامیه، تهران، چاپ اول، 1374 ش، ج 27، ص 192، با اندکی تصرف.
۴- علامه مجلسى، بحار الأنوار، مؤسسة الوفاء بيروت - لبنان، 1404 ه ق ، ج 68، ص 219.
