گروه گزارش ویژه مشرق- تبعه هر دولت حقوق و تکالیف متقابلی را با دولت متبوع خود دارد. اما رسیدگی به تجاوز از این حقوق و تکالیف در مورد آن دو یکسان نیست. اگر شهروندی از قوانین کشور تخلف کند یا علیه آن دولت دست به جاسوسی و توطئه بزند، سخت‌ترین مجازات برای او درنظر گرفته می‌شود. اما اگر دولتی حق تبعه خود را نقض کند، به این زودی‌ها کسی نمی‌تواند جلودارش باشد. دولت‌ها به اندازه توان و گاهی به اندازه میل خود به وظایف خود در قبال اتباعشان عمل می‌کنند و چون جایگاه یگانه حاکمیت بر یک قلمرو سرزمینی را دارند، معمولاً شهروندان راهی جز پناه‌بردن به خود دولت‌ها را ندارند.

حالا سخن از زندانیان است. نه در داخل کشور، بلکه زندانیانی که شاید هزاران کیلومتر دورتر از مام وطن پشت میله‌های آهنی قرار گرفته‌اند و اگر چه بسیاری از آنها اسیر خطای خود هستند، اما رنج حبس در غربت بر ملال اسارت‌شان افزوده است. سخن از برخورد دولت‌هایی چون ایران و آمریکا است که چگونه به وضعیت زندانیان خود در سرزمین‌های دیگر رسیدگی می‌کنند و کدام سطح از مقامات کشور را برای پیگیری وضعیت آنها مبعوث می‌کنند.

آلن گراس و تلاش موفقیت آمیز اوباما برای آزادی وی

سه سال اخیر شاهد ترک برداشتنِ دیوار دشمنی میان آمریکا و کوبا هستیم. بهانه این مذاکرات، آزادی چند شهروند کوبایی از زندان آمریکا و آزادی آلن گراس از زندان کوبا بود. گراس که 5 سال در زندان‌های هاوانا به سر برد، بعد از 18 ماه مذاکرات محرمانه دو کشور با میانجیگری پاپ فرانسیس، بالاخره به آغوش خانواده خود بازگشت. باراک اوباما و رائول کاسترو به صورت همزمان، این خبر را به مردم دنیا اعلام کردند گر چه پیش از آن نیز در مصاحبه با شبکه آمریکایی ABC، اوباما گفته بود که «از راه‌های متنوع» در حال رایزنی برای آزادی آلن گراس است.

پس از آن باز هم مذاکرات میان دو کشور ادامه پیدا کرد تا اینکه اخیراً تصمیم دو کشور برای بازگشایی سفارتخانه نیز اعلام شد. همان زمان گفته شد که پروژه مشابه بعدی، ایران است اما آیا اوباما می‌تواند در چند ماه باقی مانده از ریاست‌جمهوری‌اش، کاری در مورد زندانیان آمریکایی در ایران انجام دهد؟

درخواست مردم آمریکا از دولت این کشور برای بازگرداندن آلن گراس از زندان کوبا

جیسون رضائیان در ایران و تلاش‌های مکرر در بالاترین سطح سیاسی

حالا که پای توافق ایران و آمریکا به پیش آمده، اوباما می‌خواهد تجربه خود در مورد آزادی زندانی آمریکایی در کوبا را این بار در ایران تکرار کند و از بهبود روابط سیاسی برای دفاع از چند زندانی ایرانی بهره گیرد.

اوباما در پیام‌های مختلف آزادی زندانیان آمریکایی را مطالبه می‌کند. شبکه اسکای‌نیوز گزارش می‌دهد که اوباما در پیام عید نوروز 1394 علاوه بر اشاره به مذاکرات هسته‌ای 1+5 با ایران، نام از سعید عابدینی، امیر حکمتی و جیسون رضائیان برد که در ایران بازداشت یا در حبس هستند. وی گفت:«در این زمانِ تازه شدن، مهربانی و تعمیق فهم، من تعهد خود برای بازگرداندن شهروندانمان به میهن را تکرار می کنم.» او از ایران خواست که «فوراً» سه زندانی یادشده را آزاد کند و همچنین «با ما همکاری کند تا رابرت لوینسون را پیدا کنیم تا آنها همگی بتوانند در امنیت کامل و هر چه زودتر به خانواده های خود ملحق شوند.» لوینسون در سال 2011 میلادی در جزیره کیش ناپدید شده است. ( البته در نسخه منتشر‌شده کاخ سفید از پیام نوروزی اوباما قسمت مورد اشاره اسکای‌نیوز دیده نمی‌شود.)

وی بار دیگر در 24 آوریل در مهمانی شام خبرنگاران در کاخ سفید به جیسون رضائیان اشاره کرد و گفت خبرنگاران به صورتی غیرمنصفانه به خاطر شغلی که دارند در سراسر دنیا به زندان می افتند، از جمله «خبرنگار ما جیسون رضائیان» که رئیس دفتر واشنگتن پست در تهران است. اوباما که دکترای حقوق دارد، تمام قد از رضائیان مثل موکل خود دفاع کرد: «به مدت شش ماه، جیسون در زندان است. جرم او چیزی جز نوشتن در مورد آرزوها و بیم‌های مردم ایران نیست.»

اوباما که در مراسم بزرگداشت روز جهانی آزادی بیان سخن می‌گفت، تأکید کرد: «روزنامه‌نگاران این شانس را به همه ما می‌دهند که واقعیت را در مورد کشورمان و حکومت‌مان بدانیم. این وضعیت ما را بهتر می‌کند و ما را قوی‌تر می‌سازد. این به افرادی که صدایشان به جایی نمی‌رسد، تریبون می‌دهد.»

اوباما که برادر جیسون، یعنی علی رضائیان را به مهمانی کاخ سفید دعوت کرده بود، گفت که با او صحبت کرده است: «من شخصاً به او گفتم که تا زمانی که جیسون را در امنیت و سلامت به میهن و آغوش خانواده‌اش برنگردانیم، از پا نخواهیم نشست.»

کار به جایی رسیده که جان کری در مذاکرات هسته‌ای سخن از مذاکره در مورد جیسون رضائیان آورده است و دکتر محمدجواد ظریف، هر بار بر لزوم محدودبودن مذاکرات به مسأله هسته ای تا حصول نتیجه تأکید کرده است.

ایران و آمریکا چقدر زندانی خارج از کشور دارند؟

آمریکا به جز در ایران و کوبا، زندانیانی در مکزیک، افغانستان و کره شمالی نیز داشت که توانست زندانی خود در مکزیک و افغانستان را آزاد کند.

اندرو طهمورثی، سرباز ایرانی الاصل در آمریکا که به دلیل حمل سلاح در مرز مکزیک دستگیر شد، سال گذشته با تلاش‌های وزارت خارجه آمریکا آزاد شد. وی ادعا کرد مورد ضرب و شتم قرار گرفته و ساعت‌ها برهنه مانده است.

اندرو طهمورثی، آمریکایی ایرانی تبار که سال گذشته از زندان مکزیک خلاصی یافت

بو برگدال نظامی آمریکایی که در زندان افغانستان بازداشت بود نیز سال گذشته میلادی با 5 زندانی طالبان در گوانتانامو مبادله شد. البته این اقدام که با دستور مستقیم اوباما صورت گرفته بود، با اعتراض نمایندگان کنگره روبرو شد. آنها معتقد بودند اوباما باید 30 روز پیش از تبادل زندانیان، کنگره را در جریان قرار می‌داد از این رو با 249 رأی قطعنامه‌ای علیه او صادر کردند.

سه آمریکایی دیگر به نام‌های جفری فاول، کنث بِی و متیو میلر در کره‌شمالی زندانی بودند و گفته می‌شد اتهام اصلی آنها، جاسوسی بوده است. برادر میلر از جمله خلبانان پروازهای آزمایشی جنگنده‌های F-35 نیروی هوایی آمریکا بود و همین مسأله واشنگتن را به دردسر و تکاپو انداخته بود تا جزئیات خانوادگی وی افشا نشود، که در این‌صورت کار آزادسازی برادر کوچکتر با مشکل مواجه می‌شد. 

متیو میلر تفنگدار آمریکایی به اتهام جاسوسی به 6 سال کار اجباری در کره شمالی محکوم شده بود.

اما براساس گزارش‌هایی که منتشر شد، جیمز کلاپر مدیر جامعه اطلاعاتی (اطلاعات ملی) آمریکا در سال 2014 میلادی در سفری که آن زمان محرمانه بود، به کره‌شمالی رفت و از طرف دولت آمریکا با مقامات پیونگ‌یانگ مذاکره کرد و در نهایت توانست در راه بازگشت به واشنگتن، توانست متیو میلر و کنث بِی را نیز با خود به خانه بازگرداند. این خبر را دفتر اطلاعات ملی آمریکا در ماه نوامبر طی اطلاعیه‌ای اعلام کرد.

اما در مورد ایران، اردیبهشت 1393 بود که سجادی مدیر کل امور ایرانیان خارج از کشور در وزارت خارجه اعلام کرد 3130 ایرانی در کشورهای دیگر حبس هستند و عمده جرائم آنها حمل و قاچاق مواد مخدر، عبور غیرمجاز و سرقت و کلاهبرداری است. از این تعداد 2هزار و 684 نفر در آسیا و 552 نفر در آمریکا و اروپا در زندان هستند.

وی گفت از میان زندانیان ایرانی در خارج، 450 نفر در امارات، 243 نفر در ترکمنستان، 229 نفر در مالزی، 236 نفر در عراق، حدود 200 نفر در سلیمانیه و اربیل، 240 نفر در جمهوری آذربایجان، 225 نفر در کویت، 194 نفر در ژاپن و 51 نفر در ایالات متحده آمریکا در زندان به سر می‌برند.

سجادی مدیر کل امور ایرانیان خارج از کشور

سجادی همچنین اعلام کرد که در سال 1392 تعداد 38 نفر از زندانیان ایرانی در راستای موافقتنامه انتقال محکومان برای گذراندن دوران محکومیتشان به ایران منتقل شدند. و با تعدادی از کشورهای دیگر نیز در حال مذاکره برای انعقاد این موافقتنامه هستیم. 4 ایرانی نیز به دلیل نقض تحریم‌های مصوب علیه ایران دستگیر شده بودند که با پیگیری‌ها آزاد شدند. در صورت لغو تحریم‌ها، سایر زندانیان مشابه نیز آزاد خواهند شد. سجادی همچنین اعلام کرد حدود 6 هزار زندانی خارجی در ایران در حبس به سر می برند که 5 هزار از این تعداد، افغانستانی هستند.

ایران برای زندانیان خود در خارج از کشور چه می‌کند؟

وزارت خارجه علاوه بر رایزنی با دولت مربوطه، "روی کاغذ"، اقدامات دیگری برای زندانیان ایرانی در خارج از کشور صورت می‌بخشد؛ البته این به معنای به ثمر نشستن این تلاش‌ها برای آزادی زندانیان نیست! که اگر بود، تعداد زندانیان ایرانی خارج از کشور متجاوز از 3هزار نفر نبود و کشورهایی مانند ترکمنستان و آذربایجان، به دلیل اختلافات سیاسی، شهروندان ایرانی را به گروگان نمی‌گرفتند. رویه و اقدامات مربوطهاز این قرار است:

کنسولگری مسؤول رسیدگی به مشکلات زندانیان ایرانی است و تعطیلی آن موجب اختلال در این روند می‌شود

همچنین به گزارش پایگاه وزارت خارجه جمهوری اسلامی، مأمور کنسولي نمايندگي جمهوري اسلامي ايران در خارج از کشور به محض وصول خبر دستگيري يا بازداشت هر يک از اتباع کشورمان می‌بایست اقدامات زیر را انجام بدهد و تا رسیدن به نتیجه مطلوب پیگیری کند - که اخبار و شواهد نشان می‌دهد در قسمت دوم و رسیدن به نتیجه مطلوب چندان با توفیق همراه نبوده است:

قرارداد استرداد مجرمین میان ایران و ژاپن

علاوه بر اینها، دولت جمهوری اسلامی چند سالی است که قرارداد استرداد مجرمان و همکاری قضایی را با کشورهای متعددی به امضا رسانده و با کشورهای جدیدی نیز وارد گفتگو شده است:

لازم به ذکر است طبق این توافقنامه‌ها، استرداد مجرم به معنای پایان محکومیت وی نیست بلکه باید پس از بازگشت به کشور، مدت باقی مانده از حبس خود را تحمل کند.


چه عواملی زندانیان ایرانی را در خارج از کشور افزایش می‌دهد؟

چرا تعداد زندانیان ایرانی خارج از کشور، بالا است؟ اگر این را بفهمیم، می‌توانیم راه‌های کاهش زندانیان و حمایت از آنها را نیز دریابیم:

قاچاق مواد مخدر به مالزی، مسافران و مهاجران بسیاری را قربانی می‌کند

آمریکا 19 ایرانی را به جرم نقض تحریم‌ها علیه ایران بازداشت کرده است، با این حال دولت اوباما رویکرد مثبتی نسبت به حل مسأله هسته‌ای از طریق مذاکره نشان داد که به آزادی این افراد  نیز می انجامد

جمع بندی:

یکی از عوامل احساس خوشبختی برای هر شهروند، این است که مطمئن باشد هر کجای دنیا که باشد، دولت قدرتمندی پشت سر او خواهد بود و تا جای ممکن برای احقاق حقوق او تلاش می‌کند. دولت و نظام ایران در مسیر اقتدارحرکت می‌کند اما همچنان اقدامات آن در مورد حمایت از اتباع خود در کشورهای دیگر قابل مقایسه با اقدامات دولت‌هایی چون آمریکا نیست. ایران هیچ گاه بالاترین مقامات سیاسی خود را درگیر مسائل اتباع ایران در خارج به ویژه زندانیان ایرانی در خارج نکرده است. هیچ گاه به خاطر حل مشکل شهروندان زندانی خود، مذاکرات صلح به راه نیانداخته است. هیچ گاه به دلیل کشته شدن شهروندان بیگناه خود، اعلام جنگ نکرده است. شاید این وضعیت از آن رو است که اقتصاد نفتی نوعی احساس بی‌نیازی دولت از مردم را در ایران ترویج می‌کند، اما این عذر بدتر از گناه است. به امید روزی که احساس مسؤولیت متقابل هم در میان شهروندان و هم در دولت ایران به حد اعلای خود برسد.

منابع:

http://thehill.com/policy/international/236422-obama-urges-release-of-us-prisoners-in-iran

https://www.washingtonpost.com/world/national-security/obama-vows-to-get-post-reporter-freed-from-iran/2015/04/25/ac8a9988-a190-474b-8c31-6b46db296b0e_story.html

http://www.usatoday.com/story/news/nation/2015/05/01/obama-journalists-iran-jason-rezaian/26711169

https://gma.yahoo.com/u-conversations-releasing-american-cuban-prison-obama-says-190253084.html

http://iranpress.us/

http://www.theatlantic.com/politics/archive/2014/06/president-obamas-fraught-prisoner-swap/372111/

http://freeallthree.com/2014/07/12/americans-imprisoned-abroad-need-a-president-working-for-them

http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13930207001429

http://www.fardanews.com

http://mfa.ir/index.aspx?siteid=1&pageid=24635

http://www.irdiplomacy.ir/fa/page/1915185

http://www.nate-thayer.com/mystery-u-s-prisoner-in-north-korea-emerges-brother-of-matthew-miller-was-u-s-pilot-in-s-korea

http://news.nationalpost.com/news/eight-hours-of-digging-in-the-dirt-american-man-describes-life-as-a-prisoner-in-north-korea

مطالعه بیشتر

http://www.bbc.com/persian/iran/2012/06/120616_l25_iranian_abroad_prisoners.shtml