به گزارش گروه جهاد و مقاومت مشرق، عملیات رمضان به تاریخ 22 تیر 1361 با هدف ورود به خاک ایران آغاز شد. این عملیات که در پنج مرحله اجرا شد، از تا تاریخ 7 مرداد 1361 به طول انجامید.       ‌

در مجله نگین ایران مراحل این عملیات را اینگونه شرح داده و می‌نویسد:

در مرحله اول سه قرارگاه از سه محور با دشمن درگیر شدند و در جناح شمالی، دو تیپ به اضافه از سپاه و یک تیپ از ارتش مأموریت داشتند این جناح را تأمین کنند، لیکن به سبب وجود موانع و استحکامات مثلثی شکل و میدان‌های مین، نیروها نتوانستند با سرعت عمل به تمامی اهداف مورد نظر دست یابند، لذا با نزدیک شدن روشنایی هوا، از ادامه‌ی پیش‌روی خودداری شد. در محور میانی (شمال پاسگاه زید) سه تیپ به اضافه از سپاه و یک لشکر از نیروی زمینی ارتش شرکت داشتند، و هر چند که توانستند مقداری پیش‌روی کنند، لیکن به مثلثی‌های دشمن نرسیدند.      ‌

در محور جنوبی (جنوب پاسگاه زید،) چهار تیپ به اضافه از سپاه و دو تیپ از ارتش توانستند با سرعتی تحسین برانگیز همه‌ی مواضع نیروهای دشمن را درهم بکوبند و تا عمق 30 کیلومتری مواضع آن‌ها پیش‌روی کنند و خود را به نهر "کتیبان" در شرق اروند و کانال ماهی‌گیری برسانند. در این جا نیروهای خودی به قرارگاه فرماندهی لشکر 9 زرهی دشمن یورش بردند و پس از انهدام قرارگاه، خودرو بنز فرمانده قرارگاه را به غنیمت گرفته و از آب کانال ماهی‌گیری و نهر کتیبان وضو ساختند.‌

در این محور نیروها به قدری به بصره نزدیک شده بودند که به راحتی چراغ‌های شهر را می‌دیدند. با وجود موفقیت به دست آمده در این محور، جناح راست نیروهای خودی خالی ماند و پاک‌سازی کامل نیروها و موانع دشمن صورت نگرفت، لذا با روشن شدن هوا دشمن با یک لشکر زرهی فشار اصلی را بر این بخش وارد آورد، در نتیجه از تأمین شدن منطقه ممانعت کرد. ‌

بدین ترتیب در مرحله اول عملیات، 85 تانک و نفربر و 12 توپ دشمن منهدم گردید و 71 تانک و نفربر به غنیمت گرفته شد. علاوه بر این ، 2700 تن از عناصر دشمن کشته یا زخمی شدند و 850 تن نیز به اسارت در آمدند. ‌

مرحله‌ی دوم: این مرحله از محور میانی (جنوب پاسگاه زید ) با همان یگان‌های مرحله‌ی اول، به اضافه یک یگان قوی از سپاه با تقویت دو تیپ که تحت امر قرارگاه محور جنوبی بودند، در تاریخ 25 تیر 61، آغاز شد. در این مرحله هدف عمده، استفاده از سرپل به دست آمده (در داخل خاک عراق به وسعت 60 کیلومتر مربع) در مرحله‌ی اول و گسترش و توسعه‌ی آن تا کانال ماهی‌گیری (جلو بصره) بود که در صورت دست‌یابی به آن، فاصله رزمندگان تا بصره از 20 کیلومتر به 12 کیلومتر کاهش می‌یافت. ‌

در این مرحله با توجه به این که دشمن در فاصله‌ی مرحله اول و دوم عملیات میدان‌های مین جدیدی در عمق ایجاد کرده بود و نیز به سبب عدم پاک‌سازی کامل جناح‌ها و نیز عدم الحاق در آن‌ها، تلاش‌های نیروها به سرانجام مطلوبی نیانجامید، اما در مجموع، تلفات و خسارت‌های نسبتاً فراوانی به دشمن وارد آمد: 116 تانک و نفربر و 51 دستگاه خودرو منهدم گردید و 15 تانک و نفربر به غنیمت گرفته شد، 700 تن از نیروهای دشمن نیز کشته یا زخمی شدند. ‌

مرحله‌ی سوم: با توجه به عکس‌های هوایی گرفته شده از منطقه عملیاتی و سایر شواهد و قرائن، احتمال پاتک دشمن وجود داشت، لذا مرحله سوم عملیات با هدف انهدام تجهیزات زرهی دشمن طراحی شد، بنابراین در این مرحله نیروهای زرهی خودی وارد عمل نشدند تا نیروهای پیاده و مجهز با هر زره‌پوشی که مواجه شدند، آن را منهدم کنند.‌

بدین ترتیب عملیات از محور میانی با همان نیروهای مرحله‌ی دوم که با سه تیپ دیگر تقویت شده بودند، آغاز گردید. قوای نظامی خودی در همان ساعات اولیه به صورتی چشم‌گیر خطوط نیروهای دشمن را درهم شکسته و با انهدام بخش عمده‌ای از تجهیزات آن‌ها، در زمینی به وسعت 180 کیلومتر مربع به پیش‌روی ادامه دادند. در این مرحله‌ نزدیک به 700 تانک و نفربر دشمن منهدم گردید، 14 تانک و نفربر به غنیمت گرفته شد 2100 تن از نیروهای دشمن کشته یا زخمی شدند و 259 تن نیز به اسارت درآمدند.

مرحله‌ی چهارم: در این مرحله در محور جنوبی عملیات (شلمچه) دو تیپ از سپاه و یگانی از ارتش به صورت ادغامی وارد عمل شدند، لیکن به سبب هوشیاری دشمن و نیز موانع و استحکامات متعددی که وجود داشت، عبور از خط اول دشمن ممکن نشد.   ‌

مرحله پنجم: تلاش اصلی در این مرحله معطوف به محور شمالی پاسگاه زید در حد فاصل دژ مرزی دشمن و خاک‌ریز‌های مثلثی او بود. در این مرحله ، هفت تیپ از سپاه و دو تیپ از ارتش شرکت داشتند. در آغاز درگیری همه چیز طبق برنامه پیش می‌رفت، در نتیجه نیروهای خودی توانستند علاوه بر پاک‌سازی و الحاق ، خاک‌ریزهای مناسب و دو جداره در جناح شمالی احداث کنند، اما چون دقت کافی در احداث خاک‌ریز نشده بود، دشمن توانست پنج کیلومتر در آن رخنه کند. در این فاصله نیروها نزدیک به 48 ساعت در مواضع به دست آمده مستقر شدند و عقبه امکانات پشتیبانی رزمی و خدماتی به جلو منتقل گردید. دشمن نیز که در مرحله گذشته ضرباتی سنگین متحمل شده بود ، عملاً تحرکی از خود نشان نداد، لیکن به دلایلی با آن که عملیات تا آستانه تثبیت پیش رفته بود، با بررسی‌های انجام شده، ادامه حضور نیروها را به مصلحت ندانستند .

در مرحله‌ی پنجم: 130 تانک و نفربر دشمن منهدم گردید و 11 تانک نیز به غنیمت گرفته شد. هم‌چنین 800 تن از نیروهای دشمن کشته یا زخمی شدند.

آن‌چه در عملیات رمضان قابل توجه بود، گذشته از انهدام عمده‌ی تجهیزات و نفرات دشمن، نفس تهاجم به داخل خاک عراق بود. این امر در واقع به معنی مقابله با همه‌ی فشارهای سیاسی تبلیغاتی قدرت‌های استکباری بود.

علاوه بر این، عملیات رمضان این معنا را به غرب تفهیم کرد که جمهوری اسلامی پس از پشت سرگذاردن مرحله‌ی بیرون راندن متجاوز از سرزمین‌های اشغالی، مصمم به ادامه‌ی نبرد تا تحقق خواسته‌های به حق خود می‌باشد.‌

گذشته از این، عملیات رمضان در بعد نظامی فراتر از توان‌مندی‌های جمهوری اسلامی بود و عمدتاً می‌بایست به عنوان یک تجربه در تبیین مرحله‌ی جدید جنگ، نصب العین می‌شد، به عبارت دیگر، عملیات رمضان خاطر نشان می‌ساخت که با تغییر زمین نبرد و نیز اتخاذ استراتژی دفاع مطلق به وسیله دشمن، استمرار جنگ نیازمند شرایطی جدید است که بدون در نظر گرفتن آن‌ها نتایج مطلوب حاصل نخواهد شد.

اجلاس سران جنبش عدم تعهد

عراق که در عملیات‌های موفق فتح‌المبین و بیت‌المقدس ضربات سخت سیاسی و نظامی متحمل شده بود، در پی تغییر استراتژی خود، از برخی مناطق ایران عقب نشست تا در عرصه سیاست جهانی با صلح خواه معرفی کردن خود هم این شکست‌ها را جبران کند هم با میزبانی هفتمین کنفرانس سران کشورهای غیرمتعهد که قرار بود در شهریور ماه در بغداد برگزار شود علاوه بر کسب وجهه‌ی سیاسی در عرصه‌ی بین‌المللی، با استفاده از امتیاز میزبانی و پشتیبانی کشورهای دوست، شرایط خود را بر ایران تحمیل کند و در اجرای این سیاست ، اغلب کشورهای عرب، یوگسلاوی ، پاکستان ، بنگلادش و ... نیز به یاری صدام برخاستند.‌

یوگسلاوی که از کشورهای اصلی عضو متعهدها به شمار می‌رود اولین کشوری بود که در دوم تیرماه و در زمانی که عراق هنوز عقب‌نشینی‌های ادعایی خود را به طور کامل به‌پایان نرسانده بود، ضمن اعلام حمایت از عقب‌نشینی‌های این کشور، بر برگزاری کنفرانس غیرمتعهدها در بغداد تأکید کرد.‌

چند روز بعد "گاندی" نخست وزیر هند نیز که کشورش یکی از اعضای مهم غیرمتعهدها است برای سفر به بغداد و شرکت در کنفرانس غیرمتعهدها موافقت کرد. ولی پس از اجرای عملیات رمضان در بیست و دوم تیر ماه، خبرگزاری رویتر از اولین تردیدها در میزبانی عراق گزارش داد. این خبرگزاری به نقل از برخی وزیران کشورهای عضو غیرمتعهدها اعلام کرد که "حمله ایران برگزاری کنفرانس را به مخاطره انداخته است."‌

در دوم مرداد ماه نیز روزنامه هندی "استیس من" اعلام کرد که شک و تردید در بین اعضای جنبش عدم تعهد در خصوص میزبانی عراق بالا گرفته است و کشورهای غیرمتعهد به این نکته پی برده‌اند که برگزاری کنفرانس در بغداد به صلاح جنبش نیست.

بنگلادش نیز که از جمله کشورهای طرف‌دار عراق بود، اولین کشوری بود که به طور رسمی اعلام کرد که تشکیل کنفرانس باید از بغداد به کشوری دیگر منتقل شود. با وجود رشد این باور در میان اعضای جنبش، "حبیب شطی" دبیر کل کنفرانس اسلامی، در نهم مرداد ماه قاطعانه اعلام کرد که تا دو هفته‌ی دیگر کنفرانس در بغداد برگزار خواهد شد. ولی انفجار یک بمب قوی در بغداد، تردیدهای موجود در ناامن بودن بغداد را تقویت کرد و سفیران کره‌ی شمالی، اندونزی و چکسلواکی نیز بغداد را برای برگزاری کنفرانس ناامن اعلام کردند. این در حالی بود که عملیات رمضان با دست‌آوردهای نه‌چندان مطلوب نظامی، پایان یافته بود و ایران دیپلماسی فعلی را برای باز داشتن کشورهای عضو جنبش غیرمتعهدها دنبال می‌کرد.

در دوازدهم مرداد ماه هرچند بنگلادش در پی سفر وزیر مشاور عراق به داکا و فشار سایر کشورهای دوست عراق تغییر موضع داد و وزیر خارجه آن اعلام کرد که در کنفرانس بغداد شرکت خواهدکرد، ولی سفر یک هیأت از وزارت خارجه کوبا به یوگسلاوی برای رایزنی جهت تشکیل جلسه‌ی اضطراری وزیران خارجه عضو جنبش غیر متعهدها برای تصمیم‌گیری درباره‌ی محل تشکیل هفتمین کنفرانس سران غیر متعهدها، بر همه تردیدها مهر پایان‌زد. در پی این سفر بود که عراق به ناچار تسلیم شد و سعدون حمادی وزیرخارجه این کشور اعلام کرد که عراق اصراری به برگزاری هفتمین کنفرانس غیر متعهدها ندارد.

صدام حسین نیز چهار روز پس از آن که خبرگزاری فرانسه اعلام کرد که جنبش عدم تعهد از هند خواهد خواست تا برگزاری اجلاس سران غیر متعهدها را برعهده گیرد، در یک اقدام منفعلانه به هند پیشنهاد کرد که برگزاری اجلاس سران غیرمتعهدها را بپذیرد. ولی این پایان کار نبود زیرا دولت عراق در پی آن بود تا اجلاس وزیران خارجه کشورهای عضو غیرمتعهدها را که مأموریت اصلی آن تنظیم موضوعات اصلی نشست سران بود، برگزار کند. خبرگزاری فرانسه درباره‌ی این تصمیم عراق بر این اعتقاد بود که عراق می‌خواهد ثابت کند که بغداد جای امنی برای برگزاری کنفرانس سران عدم تعهد است. ولی تلاش‌های پی‌گیر دیپلماتیک ایران از یک سو و حمله هواپیماهای ارتش جمهوری اسلامی به بغداد و انفجار یک بمب دیگر در این شهر از سوی دیگر، همه کشورهای غیرمتعهد را به این نتیجه رساند که برخلاف اظهارات صدام حسین، هیچ تضمینی برای امنیت اجلاس وزیران خارجه در بغداد وجود ندارد. بدین ترتیب به رغم تلاش عراق، اجلاس وزیران خارجه کشورهای غیرمتعهد در شهریور ماه در نیویورک برگزار شد و آنان در این اجلاس به برگزاری هفتمین اجلاس سران جنبش عدم تعهد در دهلی‌نو، رأی دادند که این یک پیروزی بزرگ سیاسی برای ایران در عرصه بین‌المللی بود.  ‌

روابط ایران و فرانسه

در این دوره هر چند در روابط ایران و فرانسه تحولی ایجاد نشد ولی حوادث قابل توجهی اتفاق افتاد که حاکی از تداوم ناسازگاری حکومت سوسیالیست فرانسه با انقلاب اسلامی بود.

در این راه فرانسه پا را فراتر گذاشت و دست به اقداماتی زد که خارج از عرف سیاسی متعارف یک کشور حتی در مقابل دشمن خود بود، به عنوان مثال پس از ترور آیت‌الله صدوقی در یازدهم تیر ماه 1361 و اعتراف گروه تحت حمایت دولت فرانسه (سازمان مجاهدین خلق که مقر اصلی آن در پاریس بود) به این ترور، مقام‌های ایران به حمایت فرانسه از گروهی که رسماً اقدامات متعدد تروریستی را برعهده گرفته بود، اعتراض کردند، ولی فرانسه به جای پاسخ گویی به این اعتراض به حق و قانونی، دو ایرانی را به فاصله‌ی چهار روز دست‌گیر کرد و مدعی شد که این دو تن قصد داشتند بنی‌صدر را ترور کنند. در پی این حوادث، در یک اقدام بی‌سابقه بانک ملی شعبه پاریس دو بار پی‌درپی مورد سرقت مسلحانه قرار گرفت که مسامحه‌کاری‌های پلیس فرانسه مورد اعتراض سفیر ایران در این کشور قرار گرفت.

هم‌چنین در پی اجرای عملیات رمضان، وزیر خارجه فرانسه آمادگی این کشور را برای هر نوع حمایت از عراق اعلام کرد و از "رشد قدرت نظامی ایران" اظهار نگرانی کرد و پیروزی ایران را عامل برهم زدن توازن سیاسی خاورمیانه خواند. سپس دولت این کشور 60 فروند میراژ در اختیار حکومت عراق قرار داد و وقتی عراق از برگزاری هفتمین کنفرانس سران غیرمتعهدها در بغداد ناامید شد و مقام‌های این کشور تصمیم گرفتند که حملات هوایی علیه ایران را شدت دهند، فرانسه موشک‌های هوا به هوای "اگزوست" و موشک‌های ضدهوایی "کروتای" را در اختیار آن‌ها قرار داد تا هم حملات هوایی عراق دقیق‌تر صورت گیرد و هم آسمان عراق از حملات هوایی ایران در امان باشد، این در حالی بود که فرانسه اعلام کرده بود از بازپرداخت بدهی سر رسید شده‌ی یک میلیارد دلاری "یوریدیف" به ایران خودداری خواهد کرد.