اما کارشناسان ضعف این طرح را در طرحی با نام «طرح تفصیلی تهران» می‌دانند، پروژه‌ای که خط آسمان، اصالت بافت تاریخی، کوریدورهای ارزشمند شهر و آنچه تهران را به گذشته‌اش متصل می‌کند، از بین می‌برد و شاید باعث بیشتر معضلات فرهنگی و هویتی تهران شده است.

و حالا این طرح در قالبی کوچکتر نام «انضباط شهری» گرفته است، انضباطی که انگار فقط در منطقه‌ 12 تهران نمره‌ی 20 نمی‌گیرد و مدیریت‌شهری این‌بار با فشار، زور و حتی تخریب می‌خواهد این منطقه را شاگرد نمونه کند! اما زورش به کوچکترها و مظلوم‌های منطقه می‌رسد، نه سرمایه‌دارانی که شهر را داخل و زیرساختی می‌جوند و نابود می‌کنند.

بنیانگذار سازمان میراث فرهنگی هم نگران است، برای بافتی تاریخی که اگر تخریب شود، بخش بزرگی از پیکره‌ی شهر را با خود آوار می‌کند!

مهدی حجت معتقد است: برای مواجه شدن با بافت قدیم شهر تهران باید یک کار اصولی انجام داد،‌ باید نخست توجه داشت که وقتی درباره‌ی این بافت صحبت می‌کنیم، درباره‌ی یکی از اندام‌های یک پیکره صحبت می‌کنیم. پیکره‌ای به نام «شهر» که اندام‌های متعددی دارد و با پیوستگی به یکدیگر، شهر را ایجاد کرده‌ است.

رئیس ایکوموس ایران با تاکید بر اینکه‌ نباید هر منطقه از تهران مانند تجریش را با محلات دیگر مانند راه‌آهن مقایسه کرد، ادامه داد:‌ زمانی‌که این موضوع را درست متوجه شدیم باید اول مشخص کنیم که توقع شهر از اندام و بافت قدیمی خود چیست؟ این اتفاق مانند خواسته‌ی بدن از ریه برای تنفس، کلیه برای تصفیه و پا برای راه رفتن است؛ پس از آن دومین راهکار این است‌ که ببینیم در بافت قدیم چه استعدادهایی وجود دارد؟ برخی استعدادها می‌تواند پاسخگوی خاطرات گذشته‌ ما، مکان مبادلات اقتصادی یا محلی برای آموزش کودکان و نوجوانان باشد؟ در واقع باید دید این منطقه از شهر چه ظرفیتی دارد و مردم ساکن در آن منطقه چه توقعی دارند؟

او با تاکید بر این‌که اگر می‌خواهیم سابقه‌ی 200 ساله شهر تهران را به رخ بازدیدکنندگان خارجی و داخلی آن بکشیم باید این بافت را به همان صورتی که بوده حفظ و تمیز کنیم، بیان کرد: این اقدام، بر نوع درخواست‌مان بستگی دارد، باید رفتارمان را با این شهر تغییر دهیم.

خانه‌های تاریخی اول متهم می‌شوند، بعد تخریب!

حجت اظهار کرد: در گذشته این رفتار مرسوم بود که اگر قصد داشتند بلایی سر کسی بیاورند، اول او را متهم می‌کردند، پس از آن کاری که تمایل داشتند را با آن شخص می‌کردند. اکنون نیز ساختمان‌ها را به مراکز فساد متهم می‌کنیم و پس از آن تخریب‌شان می‌کنیم، این اقدام راه‌حل مساله نیست. این بناها گناه نکرده‌اند که محل رفت‌وآمد معتادان شده‌اند، بلکه معتادان بودند که این بناها را اشغال کردند، در واقع همه‌ی دنیا حضور معتادان را تجربه کرده‌اند.

وی با بیان این‌که می‌توان فضایی را درست کرد که معتادان دیگر به این نوع از مکان‌ها نروند، افزود: باید با خارج کردن معتادان از این محوطه‌ها، این بناها را مرمت کرد و از آن‌ها هر نوع بهره‌برداری که تمایل داریم، داشته باشیم. متاسفانه چون نمی‌دانیم که چه بهره‌برداری از بافت قدیم می‌توانیم داشته باشیم، یا ظرفیت این نوع مکان‌ها را نمی‌شناسیم، یا اگر می‌شناسیم آن‌ها برای ما اهمیتی ندارند، چون به ظرفیت‌ این بناها توجهی نداریم و بیشتر سراغ ظرفیت‌های دیگر می‌رویم.

حجت با بیان این مثال که یک ساختمان قدیمی ظرفیت‌های فوق‌العاده‌ای از نظر استثنائی بودن و مورد توجه قرار گرفتن دارد، افزود:‌ چنین بنایی به خاطر نادر بودن یک ارزش است، هر چند آن ارزش شاید زیاد مورد توجه جامعه نباشد، به همین دلیل برخی از زوایا در این زمینه‌ها ممکن است تغییر کند و سرمایه‌گذار با توجه به ارزش اقتصادی بنا، بگوید می‌توان آن را تخریب کرده و به جای آن ساختمانی چند طبقه ساخت، با این وجود نیز ارزش اقتصادی این بنا، نسبت به ارزش نادر بودن آن که باز هم می‌تواند یک ارزش اقتصادی باشد (چون امکان تبدیل آن به عملکردی که می‌تواند مورد بهره‌برداری قرار بگیرد، است) وجود دارد.

او ادامه داد: کسانی که فقط نوک دماغ‌شان را می‌بینند، این کار بیشتر به چشم‌شان می‌آید که یک ساختمان را تخریب کنند و جای آن بنایی چند طبقه بسازند، تا این‌که آن را مرمت کنند، کاربری جدید دهند و استفاده‌ا‌ی منطقی داشته باشند.

قائم‌مقام سابق سازمان میراث فرهنگی و گردشگری با بیان این که تجربه‌ی دنیا این را نمی‌گوید، تاکید می‌کند: دنیا می‌گوید آن‌چه که نادر، محدود و تکرار ناشدنی است و ارزش‌های انسانی و خاطرات انسانی دارد، ‌عملا تکرار ناشدنی‌اند، ‌اما آنچه جدید ساخته می‌شود بار دیگر هم می‌تواند به وجود بیاید، اما آن‌چه 100 سال پیش ساخته شده، دیگر قابل تکرار نیست، بنابراین به دلیل نادر بودن این بناها، باید حفظ شوند و کاربری‌هایی که به آن‌ها داده می‌شود باعث رضایت باشد.

نباید به راه‌حل‌های ساده‌ی زودرس اکتفا کرد

حجت در بیان مقایسه‌ای میان رفتاری که شهرهای بزرگ دنیا با بناهای تاریخی خود دارد، افزود: چنین رفتاری در آن نقاط برنامه‌ریزی و انجام شده است،‌ به همین دلیل اگر این‌گونه فکر کنیم که چون تعدادی معتاد به داخل خانه‌های قدیمی رفته‌اند، پس باید آن را تخریب کنیم، پاک کردن صورت مساله است. در واقع این بی‌فکری‌ها از آن نشات می‌گیرد که امروز دیگر هیچ‌کس حاضر نیست کتاب و سماور کهنه‌اش را با کالای نو مبادله کند، اما در مقابل بناهای قدیمی هنوز این عکس‌العمل را ندارند و متوجه نمی‌شوند که این جایگزینی خطاست.

او ادامه داد: امروزه هر بنای قدیمی در هر جای اروپا که به رستوران و هر چیز دیگری تبدیل شده باشد، ارزش افزوده‌ی بیشتری از بناهای قدیمی دارد. اما در ایران کسی اطلاع دقیقی ندارد که بهره‌برداری از این بناها ارزش اقتصادی بیشتری برایشان دارد. هر چند این نوع بهره‌برداری قطعا تا 10 سال آینده میان مردم جا می‌افتد، زمانی‌که شاید تعداد محدودی بنای قدیمی و ارزشمند باقی مانده باشد و تخریب‌کنندگان این بناها، در آن زمان حکم کسانی را پیدا می‌کنند که تاسف می‌خورند چرا قرآن قدیمی خود را با کتابی جدید و تمیز و چاپی عوض کرده‌اند.

وی تاکید کرد: این بنا‌ها ارزشمند و نادر هستند، محوطه‌هایی نیستند که اگر درباره‌ی آن‌ها اشتباه کردیم، فقط ضررهای مالی ببینیم، بلکه ضررهای فرهنگی و اجتماعی زیادی نیز متوجه ما

می‌شوند. بنابراین نباید به راه‌حل‌های ساده‌ی زودرس اکتفا کرد.

«ثابت پاسال» را حالا تخریب کنید، 10 سال دیگر افسوس بخورید

«کاخ ثابت پاسال» هنوز درگیر حضور لودرها و فعالیت احتمالی آن‌ها در نیمه‌شب است، بزرگترین خانه‌ی تهران که می‌توان از آن استفاده‌های فرهنگی زیادی کرد.

مهدی حجت در این زمینه به خبرنگار ایسنا می‌گوید: با مجموعه‌ مشخصاتی که «ثابت‌ پاسال» دارد و با توجه به پیشنیه‌اش در حافظه‌ی تاریخی کشور و ساختمان بزرگ و امکانات مناسب‌اش، می‌توان بهره‌برداری‌های بهتری از آن داشت.

رئیس ایکوموس ایران افزود:‌ اگر بهره‌برداری را منحصرا پول نبینیم و بهره‌برداری اقتصادی را با بهره‌برداری فرهنگی، حیثیتی و تاریخی توام کرده و برای این بنا ارزش قائل باشیم،‌ آن را به صورت کنونی حفظ می‌کنیم و حتی پولی که قصد داریم برای تخریب و ساخت مجتمعی تجاری خرج کنیم، برای تغییر کاربری‌اش اختصاص دهیم.

او این بنا را یک سرمایه برای تهران و حتی برای کشور دانست و اظهار کرد: این ساختمان در زمانی ایجاد شده و هنوز سرپاست و می‌تواند سابقه‌ی شهر را نشان دهد، زمانی‌که چنین بناهایی را می‌سازند، هیچ‌چیز ارزشمندی به جای آن بالا نمی‌رود، ‌چون چیزی بهتر به معنای کیفی ساخته نمی‌شود، تا غصه نخوریم که چرا قبلی تخریب شد.

حجت گفت: اکنون وضعیت معماری کشور ما به گونه‌ای نیست که بتوان به جای آن‌ها چیز بهتری ساخت، به همین دلیل ‌ترجیح می‌دهیم باقی بمانند.

او همچنین خطاب به کسانی که نگران بهره‌برداری اقتصادی خود هستند، فکر نکنند تنها راه بهره‌برداری خوب اقتصادی فقط تخریب یک بنا و ساخت یک مال به جای آن است، قبل از هر کاری بهتر است مقایسه با دیگر شهرهای تاریخی در کشورهای دیگر داشته باشیم و ببینیم آیا پول درآوردن از راه درست کردن مال است؟ هرکس یک زمین دارد آن را به مال تبدیل می‌کند؟ این یک دیدگاه اشتباه است که تا 10 سال دیگر نتیجه آن را می‌بینیم.

بنیانگذار سازمان میراث فرهنگی با اشاره به بنای تاریخی «تالار وحدت» گفت:‌ با وجود هزینه‌هایی که برای ساخت و تجهیز این بنا شده است، اگر بخواهیم استفاده‌ی مناسبی از آن داشته باشیم، شبی دو ساعت است، دو ساعتی که خرج فرهنگ کشور می‌شود، یا یک مسجد را با هزینه‌ای زیاد می‌سازیم تا فقط در زمان برگزاری نماز و احیانا مراسم‌های مذهبی دیگر از آن استفاده کنیم.

او در ادامه با طرح این پرسش که چرا نمی‌گوئیم تالار وحدت یا مسجد را خراب کنیم تا به جایش مال بسازیم؟ افزود:‌ باید به این قضیه فکر کنیم که هر بنایی برای یک منظور ساخته می‌شود. اگر آن پاساژ با توجه به کیفیت‌اش به یک مرکز فرهنگی بزرگ تبدیل شود، ممکن است بازده اقتصادی زودرسی مانند مال نداشته باشد، اما شهرداری هر شهر باید هزینه‌هایی را نیز برای تالار، سینما و کتابخانه هزینه کند و به فکر بهبود شرایط زندگی مردم حتی از نظر فرهنگی باشد.

وی تاکید کرد: اگر با این عقل و فکر به این قضیه نگاه کنیم که مگر چند ساختمان برای فروش موبایل یا مال نیاز داریم، به ایجاد یک مرکز فرهنگی بزرگ با همه امکانات و تجهیزات داخل آن نیز توجه می‌کنیم.