روشن است که در جوامع با سیاستهای فرهنگی متمرکز، نیمهمتمرکز تا آزاد، آثار هنری مانند فیلمها، بازنمایی و بازتولید متفاوت با یکدیگر دارند و هرقدر دوره زمانی مورد بررسی سیاستهای فرهنگی نامتمرکز و آزادتر باشد، درجه اعتبار فیلمها در بازنمایی و بازتولید بیشتر است. همین نسبت در میزان تعهد و پیشرو بودن تولیدکنندگان آثار هنری با درجه اعتبار آنها در بازنمایی و بازتولید برقرار است.
فیلم با کارکردی فراتر از سینما، کالایی رسانهای است که اوج روابط متقابل صنعت و هنر را به نمایش میگذارد. فیلم کالای واسطهای فرهنگی است که انواع الگوهای مصرف آن در شاخصهای سنجش فرهنگ عمومی مهم محسوب میشود. اما فارغ از الگوهای مصرف فیلم در سینما، شبکههای نمایش خانگی، جشنوارهها و غیره، کارکرد فیلم در بازتاب و بازتولید مسائل اجتماعی و سیاسی است که نقش فیلم را در سیاستگذاریهای فرهنگی و هدایت فرهنگ عمومی پررنگ میکند.
بههرروی مراد این است که مضامین فیلمهای هر دوره بازتاب شرایط اجتماعی حاکم در آن دوره است. بهویژه در دیدگاه نظریهپردازان بازتاب برای نفوذ به لایههای درون یک جامعه هیچچیز بهاندازه بررسی و تحلیل فیلمهایی که در آن جامعه تولید و نمایش داده میشوند ارزشمند نیست.
شناخت و بررسی گفتمانهای ساختهشده در آثار هنری میتواند نمایشگر مختصات و سخن آن جامعه باشد. درواقع در سیاستهای فرهنگ نیمهمتمرکز و آزاد با هنرمندان و تولیدکنندگانی متعهد، فرهنگ عمومی جوامع فرصت بازنمایی را در آثار هنری مییابند و از سوی دیگر تکرار نمایش این آثار میتواند بازتولید ارزشها و نگرشها در فرهنگ عمومی جامعه باشد. از همین روست که فیلمها با حضور در جشنوارههای بینالمللی معرّف فرهنگها و جوامع میشوند و با نمایش در شبکههای تلویزیون عاملی مؤثر در فرهنگسازی محسوب میشوند.
در بهمن 1361 نخستین دوره جشنواره فیلم فجر زیر نظر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی شروع شد این جشنواره مکانی برای نشان دادن یکساله فعالیت در عرصه سینماست. از سال ۱۳۷۴ جشنواره بهصورت بینالمللی برگزار میشود. «سیمرغ بلورین» جایزه مخصوص بخشهای رقابتی این جشنواره است.
فیلمهای جشنواره فجر محملی هستند برای نفوذ به لایههای جامعه. بررسی فیلمها، از سویی روشـنگر چـگونگی تأثیر نیروهای اجتماعی و ایدئولوژیک بـر فـیلمها است و از سـوی دیگر، نحوه تأثیر این فـیلمها را بـر گفتمان اجتماعی و ایدئولوژیک محیط خود نشان میدهند. فیلمها در ساختن فرهنگ نقش مؤثری دارند و به فرهنگ و سبک زندگی شکل میدهند. بهعبارتدیگر ایدئولوژی غالب جامعه از طریق ایدئولوژی عرضهشده در فیلمها تقویت میشود.
فیلمهای جشنواره بینالمللی فجر که مجموعه فیلمهای مؤثر در سینماهای کشور، شبکههای نمایش خانگی، جشنوارههای بینالمللی را در برمیگیرد، به لحاظ بازنمایی مسائل اجتماعی و بازتولید آنها مهم است.
فیلمها جشنواره فجر میتواند لایههای زیرین اجتماع و گفتمانهای حاکم بر جامعه، روند زندگی و گفتمانها را در جامعه نشان دهد و ابزاری برای بهبود سیاستگذاریهای فرهنگی باشد.
مهدی کاموس