گروه فرهنگی مشرق- تئاتر شاخه‌ای از هنرهای نمایشی است که به روایت غیرتکراری ماجراها در ارتباط احساسی با مخاطبان مـی‌پردازد. تئاتر مجموعه‌ای از هنرهاست مانند نویسندگی، کارگردانی، بازیگری، صحنه‌آرایی، مجسمه‌سازی موسیقی، سخنوری، نورپردازی، نقاشی، معماری و غیره. ازاین‌رو تئاتر را هنر مادر در هنرهای نمایشی می‌دانند. تئاتر انواع گوناگونی دارد مانند اپرا، باله، کابوکی، خیمه‌شب‌بازی و پانتومیم.
چنین است که می‌بینیم آثار، سوفوکل، شکسپیر، مولیر تا چخوف و ایبسن و حتی برشت و وودی آلن سال‌های پیاپی در کشورهای گوناگون اجرا و باز اجرا می‌شوند و این فرآیند ادامه دارد.
انواع تئاتر به لحاظ اهداف به سه دسته سرگرمی، بازتاب‌دهنده مسائل جامعه و شکل‌دهنده تفکر یا جریان تقسیم می‌شوند. تئاتر باهدف سرگرمی، تئاتری است که بر اساس محتوای آن کارکرد اصلی‌اش تفریح و سرگرمی است. تئاتر باهدف بازتاب‌دهنده مسائل جامعه، کارکرد اصلی‌اش بازنمایی مسائل روزمره جامعه، تئاتر باهدف شکل‌دهنده تفکر یا جریان، تئاتری است که کارکرد اصلی‌اش تبلیغ تفکر یا جریانی فکری، حزبی یا مرامی است. اما فارغ از اهداف، ارتباط احساسی نمایش با تماشاگران مهم است که منجر به هدایت هیجان‌ها و تغییر نگرش‌ها می‌شود.
هر جامعه‌ای ویژگی‌های معنوی دارند که عموماً در احساسات آن جامعه تجلی می‌یابد. طرز بروز احساس در هر جامعه‌ای متفاوت است ازاین‌رو بروز احساس در فرهنگ بسیار مهم است. دین، هنر و ورزش سه خاستگاه پاسخگویی به نیازهای معنوی در دنیای امروز محسوب می‌شوند. با توجه به بحران خلاء معنویت در جهان معاصر؛ عرصه رقابتی فرهنگی در جهان آینده در سه قلمرو دین، هنر و ورزش است. هر نظام و سیاست‌گذاری فرهنگی که بهتر به این نیازهای معنوی پاسخ دهد، آینده را در اختیار دارد. درواقع، آینده در دو اهرم برنامه‌ریزی نظام فرهنگ پذیری و نظام پایش فرهنگ در سه حوزه معنویت و عرفان عملی برخاسته از دین، کالاهای واسطه‌ای فرهنگی هنری، روحیه مشترک و جامعه‌پذیری نهفته در ورزش است.
تئاتر به‌عنوان مجموعه‌ای از هنرها با درون‌مایه‌هایی جهان‌شمول در ارتباط با احساسات جامعه از کالاهای واسطه‌ای فرهنگی مؤثر در جهت‌دهی به نگرشی‌ها و آینده فرهنگ است.
زیرا نگرش؛ شامل نظام ارزیابی ما نسبت به انسان‌ها، مسائل و موضوعات و حتی اشیا، با موتور احساس تغییر می‌کند. هنر و رسانه تئاتر نیز از طریق احساس شناخت نو و نگرش متفاوت ایجاد می‌کنند. از همین روست که شاخص‌های سنجش نظام اجتماعی و فرهنگ عمومی، تماشا و مصرف فرهنگی تئاتر است.
ازاین‌روست در سیاست‌های کلی امور فرهنگی نظام در دوره چشم‌انداز و سیر سیاست‌های کلی امور فرهنگی در برنامه‌های توسعه اول تا ششم "رشد و اعتلای فرهنگ و هنر ایران و اسلام به‌عنوان عناصر هویت ملی" در کنار "رشد فضایل بر اساس اخلاق اسلامی و ارتقای فرهنگ عمومی"(برنامه دوم توسعه)، " تقویت وحدت و هویت ملی مبتنی بر اسلام و انقلاب اسلامی و نظام جمهوری اسلامی و آگاهی کافی درباره تاریخ ایران، فرهنگ، تمدن و هنر ایرانی ـ اسلامی و اهتمام جدی به زبان فارسی"(برنامه چهارم توسعه)، "حمایت مادی و معنوی از هنرمندان، نوآوران، محققان و تولیدکنندگان آثار و محصولات فرهنگی و هنریِ مقوّم اخلاق، فرهنگ و هویت اسلامی – ایرانی" (برنامه ششم توسعه)، "توجه ویژه به توسعه و تجلی مفاهیم، نمادها و شاخص‌های هویت اسلامی – ایرانی در ساختارهای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور"(برنامه ششم توسعه) و در راستای هم آمده‌اند.
تئاتر به‌عنوان کالای فرهنگی و رسانه‌ای، یکی از شاخص‌های اندازه‌گیری و بررسی الگوی مصرف کالاهای فرهنگی در جامعه است. از سویی ماناترین کارکرد تئاتر بازتاب و نمایش مسائل فرهنگ عمومی هر جامعه است.
تئاتر به‌عنوان یک "رسانه" می‌تواند بازتاب‌دهنده مسائل جامعه و به‌عنوان "کالای واسطه‌ای"، جهت دهنده نگرش‌های مخاطبان باشد. ازآنجاکه عموماً قشر فرهیخته با تئاتر در ارتباط هستند، با بررسی بازتاب فرهنگ عمومی در مجموعه تئاتر یک سال می‌توان دغدغه‌ها و لایه‌های پنهان‌تری از مسائل جامعه را درک کرد. از دیگر سو با حرکت کشور به‌سوی توسعه و گسترش فناوری‌های نو، تغییراتی در جامعه و ارزش‌های آن صورت گرفته است که نمود این مسئله را در تئاتر – به‌عنوان هنری پیشرو با مخاطبان فرهیخته و نخبه- می‌توان مشاهده کرد. بررسی روند آثار هنری به‌ویژه آثاری با مخاطبان خاص گامی در جهت سیاست‌گذاری بهتر حوزه فرهنگ و فرهنگی دیدن مسائل عمومی جامعه به‌جای سیاسی دیدن آنان است.
تئاتر تبیین مسائل انسانی و جهان‌شمول در بیان احساسات است. اجراهای متفاوت و متوالی از نمایش‌ها در کشورهای دنیا، نشانی از همین جهان‌شمولی مفاهیم بنیادین تئاتر در بروز احساسات هر جامعه است.
تبیین بن‌مایه‌هایی عشق، مرگ، حسادت، ایثار، مبارزه، ظلم‌ستیزی و غیره بر اساس شناخت فطرت و روان مشترک انسان‌ها در قالب احساسات گوناگون؛ رمز ماندگاری، سازگاری، اقتباس پذیری و از کارکردهای جهان‌شمول تئاتر است.چنین است که می‌بینیم آثار، سوفوکل، شکسپیر، مولیر تا چخوف و ایبسن و حتی برشت و وودی آلن سال‌های پیاپی در کشورهای گوناگون اجرا و باز اجرا می‌شوند و این فرآیند ادامه دارد.
انواع تئاتر به لحاظ اهداف به سه دسته سرگرمی، بازتاب‌دهنده مسائل جامعه و شکل‌دهنده تفکر یا جریان تقسیم می‌شوند. تئاتر باهدف سرگرمی، تئاتری است که بر اساس محتوای آن کارکرد اصلی‌اش تفریح و سرگرمی است. تئاتر باهدف بازتاب‌دهنده مسائل جامعه، کارکرد اصلی‌اش بازنمایی مسائل روزمره جامعه، تئاتر باهدف شکل‌دهنده تفکر یا جریان، تئاتری است که کارکرد اصلی‌اش تبلیغ تفکر یا جریانی فکری، حزبی یا مرامی است. اما فارغ از اهداف، ارتباط احساسی نمایش با تماشاگران مهم است که منجر به هدایت هیجان‌ها و تغییر نگرش‌ها می‌شود.
هر جامعه‌ای ویژگی‌های معنوی دارند که عموماً در احساسات آن جامعه تجلی می‌یابد. طرز بروز احساس در هر جامعه‌ای متفاوت است ازاین‌رو بروز احساس در فرهنگ بسیار مهم است. دین، هنر و ورزش سه خاستگاه پاسخگویی به نیازهای معنوی در دنیای امروز محسوب می‌شوند. با توجه به بحران خلاء معنویت در جهان معاصر؛ عرصه رقابتی فرهنگی در جهان آینده در سه قلمرو دین، هنر و ورزش است. هر نظام و سیاست‌گذاری فرهنگی که بهتر به این نیازهای معنوی پاسخ دهد، آینده را در اختیار دارد. درواقع، آینده در دو اهرم برنامه‌ریزی نظام فرهنگ پذیری و نظام پایش فرهنگ در سه حوزه معنویت و عرفان عملی برخاسته از دین، کالاهای واسطه‌ای فرهنگی هنری، روحیه مشترک و جامعه‌پذیری نهفته در ورزش است.
تئاتر به‌عنوان مجموعه‌ای از هنرها با درون‌مایه‌هایی جهان‌شمول در ارتباط با احساسات جامعه از کالاهای واسطه‌ای فرهنگی مؤثر در جهت‌دهی به نگرشی‌ها و آینده فرهنگ است.
زیرا نگرش؛ شامل نظام ارزیابی ما نسبت به انسان‌ها، مسائل و موضوعات و حتی اشیا، با موتور احساس تغییر می‌کند. هنر و رسانه تئاتر نیز از طریق احساس شناخت نو و نگرش متفاوت ایجاد می‌کنند. از همین روست که شاخص‌های سنجش نظام اجتماعی و فرهنگ عمومی، تماشا و مصرف فرهنگی تئاتر است.
ازاین‌روست در سیاست‌های کلی امور فرهنگی نظام در دوره چشم‌انداز و سیر سیاست‌های کلی امور فرهنگی در برنامه‌های توسعه اول تا ششم "رشد و اعتلای فرهنگ و هنر ایران و اسلام به‌عنوان عناصر هویت ملی" در کنار "رشد فضایل بر اساس اخلاق اسلامی و ارتقای فرهنگ عمومی"(برنامه دوم توسعه)، " تقویت وحدت و هویت ملی مبتنی بر اسلام و انقلاب اسلامی و نظام جمهوری اسلامی و آگاهی کافی درباره تاریخ ایران، فرهنگ، تمدن و هنر ایرانی ـ اسلامی و اهتمام جدی به زبان فارسی"(برنامه چهارم توسعه)، "حمایت مادی و معنوی از هنرمندان، نوآوران، محققان و تولیدکنندگان آثار و محصولات فرهنگی و هنریِ مقوّم اخلاق، فرهنگ و هویت اسلامی – ایرانی" (برنامه ششم توسعه)، "توجه ویژه به توسعه و تجلی مفاهیم، نمادها و شاخص‌های هویت اسلامی – ایرانی در ساختارهای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور"(برنامه ششم توسعه) و در راستای هم آمده‌اند.
تئاتر به‌عنوان کالای فرهنگی و رسانه‌ای، یکی از شاخص‌های اندازه‌گیری و بررسی الگوی مصرف کالاهای فرهنگی در جامعه است. از سویی ماناترین کارکرد تئاتر بازتاب و نمایش مسائل فرهنگ عمومی هر جامعه است.
تئاتر به‌عنوان یک "رسانه" می‌تواند بازتاب‌دهنده مسائل جامعه و به‌عنوان "کالای واسطه‌ای"، جهت دهنده نگرش‌های مخاطبان باشد. ازآنجاکه عموماً قشر فرهیخته با تئاتر در ارتباط هستند، با بررسی بازتاب فرهنگ عمومی در مجموعه تئاتر یک سال می‌توان دغدغه‌ها و لایه‌های پنهان‌تری از مسائل جامعه را درک کرد. از دیگر سو با حرکت کشور به‌سوی توسعه و گسترش فناوری‌های نو، تغییراتی در جامعه و ارزش‌های آن صورت گرفته است که نمود این مسئله را در تئاتر – به‌عنوان هنری پیشرو با مخاطبان فرهیخته و نخبه- می‌توان مشاهده کرد. بررسی روند آثار هنری به‌ویژه آثاری با مخاطبان خاص گامی در جهت سیاست‌گذاری بهتر حوزه فرهنگ و فرهنگی دیدن مسائل عمومی جامعه به‌جای سیاسی دیدن آنان است.
مهدی کاموس
