عدم توجه به همین مساله یعنی انصاف نورزیدن فروشندگان و وجود سودهای نامتعارف باب جدیدی را در این رابطه باز کرده تحت عنوان چانه زنی بین فروشنده و خریدار. جالب آنکه در بازارهای ما آنچه کمتر مشاهده می شود انصاف در تعیین سود است و آنچه بیشتر مشاهده می شود چانه زنی است!
اما نگاه روایات در خصوص چانه زنی چیست؟ از نظر شرع چانه زدن ممدوحاست یا مذموم؟
در این رابطه دودسته روایات وجود دارند. دسته اول به جواز آن و دسته دیگر به کراهت آن اشاره دارند.
* فروشنده ها چانه بزنند!
امام باقر (ع) فرمود: «برای دریافت مبلغ بیشتر با مشترى چانه بزنید؛ زیرا اگر قیمت بالاتر(اما عرفاً مناسب) به شما پرداخت کند، شیرین‌کام‌تر خواهید بود و هرآن‌که در خرید و فروش دچار ضرر شود، نه کارش پسندیده است نه اجری خواهد برد».( من لا یحضره الفقیه، ج ۳، ص ۱۹۷)
این توصیه حضرت به خریداران نیست بلکه به فروشندگان است که مبادا از ترس گران‌فروشی به مفت‌فروشی روی آورده و در دراز مدت ورشکست شوند و بعد گمان کنند این کارشان مورد رضایت شرع بوده است. علاوه بر اینها، روایات دیگری نیز وجود دارند که چانه‌زدن را مجاز اعلام می‌کند.
از طرفی پیشوایان معصوم علیهم السلام خود در خرید برخی کالاها، چانه می زدند که البته این رویکردی دائمی برای آن بزرگواران نبود.
** در خرید چانه نزنید
در نقطه مقابل، در برخی روایات از چانه زدن در برخی موارد نهی شده است. برای مثال امام حسن (ع) با پای پیاده به سفر حج رفته بودند. در اثر پیاده روی زیاد، پاهای ایشان وَرَم کرد. برخی از خدمتکاران به ایشان پیشنهاد دادند که بر مرکب سوار شوند تا اندکی از ورم پای ایشان بخوابد. امام در جواب فرمود: «هرگز! زمانی که به کاروانسرای بعدی رسیدیم ... روغنی برای این ورم پایم بخرید و در خرید آن چانه مزنید».( طبری، دلائل الامامه، ص ۱۷۳) در برخی روایات نیز دستور داده شده که در موارد خاصی چانه زده نشود از جمله گوسفند براى قربانى عید و کرایه سوارى براى رفتن به مکه.
*** چانه زنی همیشه خوب نیست
از امام صادق (ع) روایتی به دست ما رسیده که به نوعی جمع دو دسته روایات فوق است. از حضرت درباره مردى پرسیدند که کالایى دارد و قیمت مشخصى روى آن می گذارد و اگر کسی چانه نزند، کالا را با همان قیمت اعلام شده به او می فروشد، اما اگر به فردی که چانه زده و از خرید با این قیمت خودداری می کند، کالای بیشتری را در مقابل همان قیمت اعلامی در اختیارش قرار دهد (تا تشویقی برای خرید باشد)، آیا چنین رویکردی اشکال دارد؟ امام (ع) در پاسخ فرمود: «اگر به حسب مورد به دو یا سه نفری که چانه زده اند کالای بیشترى نسبت به دیگران بدهد، اشکالى ندارد، اما این‌که این روش را به عنوان رویکردی ثابت مورد توجه قرار دهد پسندیده نیست» (الکافی، ج ۵، ص ۱۵۲)
در مجموع اینطور به نظر می رسد که انسان مومن نباید بی دلیل خودش را در معرض ضرر و زیان قرار دهد و اگر لازم بود در برخی موارد چانه بزند ایرادی ندارد. لکن نباید این رویه همیشگی او شود. از طرف دیگر آنچه امروز در بازارهای ما مشاهده می شود که فروشنده قیمت غیر واقعی روی جنس خود بگذارد تا با چانه زنی جنسش را به قیمت واقعی بفروشد نیز رویه غلطی است.
منبع:تراز
