گروه بین‌الملل مشرق - رهبر انقلاب در دیدار آقای «ایگور ایوانف» دبیر شورای امنیت ملی روسیه در سال 1385 فرمودند: «جمهوری اسلامی ایران از گسترش روابط با روسیه در همه‌ی زمینه‌ها استقبال می‌کند و معتقد است ظرفیت گسترش روابط دو کشور بیش از حد کنونی است.» رهبر انقلاب با اشاره به وجود نیمی از ذخایر گاز جهان در روسیه و ایران افزودند: دو کشور با کمک یکدیگر می‌توانند بنای یک سازمان مربوط به همکاری‌های گازی را همچون اوپک پایه‌گذاری کنند.»

مجمع کشورهای صادرکننده گاز (GECF) یا اصطلاحا «اوپک گازی» به پیشنهاد ایران و با پیگیری روسیه و موافقت کشورهای عمده صادرکننده گاز، در واپسین روزهای سال 2008 تأسیس شد.



اوپک گازی، همتای جوان اوپک نفتی

پس از بازگشت ایگور ایوانف به کشورش، رایزنی با کشورهای صادرکننده گاز آغاز شد. سومین کشوری که با این طرح موافقت کرد، قطر بود. 23 دسامبر سال 2008 «مجمع کشورهای صادرکننده گاز» تأسیس شد و کشورهای نیجریه، گینه استوایی، ونزوئلا، الجزایر، مصر، بولیوی و ترینیداد و توباگو نیز به آن پیوستند. این مجمع عملا از سال 2001 به ابتکار ایران و در سطح وزرای کشورهای عمده صادرکننده گاز برگزار می‌شد اما تا سال 2008 ساختار مشخص سازمانی و اعضای ثابت نداشت. در هفتمین نشست وزیران در مسکو در سال 2008، چارت سازمانی این مجمع تدوین شد. دبیرخانه مجمع در قطر و اولین رئیس دوره‌ای آن نیز وزیر انرژی این کشور شد. پس از آن هر سال وزرای نفت و انرژی دیگر کشورها ریاست مجمع را برعهده داشتند و اجلاس سالانه سران و نشست‌های وزیران نیز غالبا در پایتخت‌هایشان برگزار می‌شد. این سومین نشست سران است که روز دوشنبه در تهران برگزار می‌شود. دبیرکلی این مجمع از سال 2014 به عهده دکتر عادلی رئیس کل اسبق بانک مرکزی است.

اصلی‌ترین هدف تأسیس اوپک گازی هماهنگی بیشتر کشورهای صادرکننده گاز جهان در اجرای سیاست‌های مرتبط با این حوزه است تا ضمن تأمین منافع همه صادرکنندگان گاز، ثبات و امنیت بازار انرژی جهان در بخش گاز نیز تضمین شود. ملاحظات زیست محیطی مانند کاهش گازهای گلخانه‌ای، همکاری در حوزه‌های فنی صنعت گاز و مشارکت در خطوط لوله انتقال گاز و پیشگیری از تضاد منافع، نیز از جمله دیگر اهداف این مجمع است.

مشارکت در موارد زیر از جمله اهداف اعلامی این مجمع است:

- ایجاد روند فراگیر جهانی در اکتشاف و تولید گاز
- حفظ تعادل حال و آینده بازار عرضه و تقاضای گاز
- بکارگیری فناوری‌های اکتشاف، تولید و انتقال گاز در سراسر جهان
- ساخت و توسعه بازارهای بین‌المللی منطقه‌ای و جهانی
- حمل و نقل و انتقال گاز
- رابطه متقابل تولید گاز با دیگر انرژی‌های فسیلی نظیر نفت، زغال سنگ و دیگر انواع آن.

نشریه فوربز مشهورترین نشریه اقتصادی آمریکا درباره اهمیت اوپک گازی می‌نویسد: «گروهی از کشورهای صادرکننده گاز که سال‌ها بصورت غیرسازمان‌یافته و غیررسمی فعالیت‌ می‌کردند، حالا  به سازمانی تأثیرگذار تبدیل شده‌ است. کشورهای مجمع صادرکنندگان گاز بیش از 70 درصد منابع گازی جهان، 38 درصد از خط لوله‌های انتقال گاز و 85 درصد از تولید گاز مایع جهان را در اختیار دارند. ایران، روسیه و قطر به تنهایی 57 درصد ذخایر گاز دنیا را دارا هستند.»



اعضا، ناظرین و میهمانان

به جز 11 کشور عضو که در بالا به آن اشاره شد، کشورهای عراق، قزاقستان، عمان، پرو، هلند، آذربایجان و نروژ نیز اعضای ناظر این سازمان هستند. در هر دوره از اجلاس GCEF، کشورهایی هم به عنوان میهمان شرکت‌ می‌کنند که این نشان‌دهنده درخواست آنان برای عضویت در سازمان است که نیاز به موافقت سه‌چهارم اعضاء دارد. ترکمنستان، برونئی، اندونزی، مالزی و یمن از جمله میهمانان اوپک گازی هستند که در نشست‌های مختلف شرکت می‌کنند. احتمال تصمیم‌گیری در مورد اعضای جدید در این اجلاس برای پیوستن چند کشور به اعضاء، وجود دارد.

سران کدام کشورها راهی تهران شدند؟

طبق برنامه قرار است مقامات 12 کشور جهان وارد تهران شوند. تعدادی از هیئت‌ها روز گذشته آمدند و در نشست وزیران شرکت کردند، و برخی دیگر هم برای اجلاس سران امروز وارد تهران می‌شوند. در مهمترین رفت و آمدها و دیدارها، رئیس جمهور ترکمنستان روز گذشته با رهبر انقلاب دیدار کرد. مهمترین محورهای این دیدار، مبارزه با تروریسم تکفیری بود. (مشاهده خبر و جزئیات بیشتر)


امروز نیز رئیس جمهری ونزوئلا که به کشورمان سفر کرده است، با رهبر معظم انقلاب دیدار کردند. قرار است ولادیمیر پوتین هم در حاشیه حضور در مجمع گازی و پیش از شرکت در اجلاس، با رهبر انقلاب دیدار کند؛ حاشیه‌هایی که بسیار پررنگ‌تر از متن به نظر می‌رسد و انتظار می‌رود مسائل مهم منطقه‌ای در آن مطرح شود.

رؤسای جمهور روسیه، ترکمنستان، ونزوئلا، بولیوی، گینه استوایی، نیجریه و عراق به همراه نخست وزیر الجزایر از جمله سران شرکت‌کننده در اجلاس تهران هستند.  همچنین رئیس جمهوری آذربایجان نیز همانند رئیس جمهوری ترکمنستان میهمان ویژه این اجلاس است. «عبدالله سالم البدری» دبیر کل اوپک و «آلدو فلورس کویرگان» دبیر کل مجمع بین‌المللی انرژی هم دیگر میهمانان این نشست هستند.

دیگر کشورهای عضو و ناظر و میهمانان دیگری نیز در سطح وزرای خارجه و انرژی به همراه هیئت‌های سیاسی و مرتبط با حوزه انرژی، در این اجلاس شرکت می‌کنند.


دستور کار اجلاس تهران

نشست سران در تهران قرار است با شعار «گاز طبیعی، سوخت منتخب برای توسعه پایدار» آغاز شود. این برای نخستین‌ بار از زمان تشکیل مجمع کشورهای صادرکننده گاز است که تهران میزبانی سه اجلاس گازی جهان را بر عهده دارد و سه اجلاس سران، فوق‌العاده و عادی وزیران، با حضور سران 9 کشور در تهران برگزار می‌شود.

با توجه با آغاز روند اجرای برجام، مهمترین بخش این اجلاس که کشورهای بسیاری منتظر نتایج آن هستند، تعیین سیاست‌های راهبردی انرژی بویژه در حوزه صنعت راهبردی گاز است. شبه‌قاره، آسیای مرکزی، اروپا هریک به نوعی - چه به عنوان مشتری و چه به عنوان مشارکت‌کننده در خطوط لوله - برای قراردادهای آتی و سرنوشت تأمین گاز در نقاط مختلف جهان در حال برنامه‌ریزی هستند. سرعت جایگزینی گاز به عنوان رقیب نفت، به حدی است که ایران با دارا بودن بزرگترین ذخیره گاز جهان، از جمله منابع گازی مازاد بر نیاز و قابل صادرات، نقشه آینده انرژی جهان را می‌تواند ترسیم کند و نقاط ضعف ایران در کسب جایگاه تأثیرگذار و هدفمند در صنعت نفت را پوشش دهد.


نشست وزیران و سران/دست برتر ایران

بیژن زنگنه وزیر نفت ایران که ریاست نشست فوق العاده وزارتی را برعهده دارد، محور اصلی سومین نشست سران مجمع کشورهای صادرکننده گاز (GECF) را «گاز و توسعه پایدار» و این نشست را دارای پیام به کنفرانس سران متعاهدین به کنوانسیون بین‌المللی تغییرات آب و هوا یا «کاپ بیست و یکم» در پاریس دانسته است.

به گفته وزیر نفت، احتمال امضای تفاهم‌نامه در حاشیه این اجلاس را مطرح ساخت و دستورکار دیگر نشست‌ عادی را تعیین دبیرکل خواند که روز گذشته این اتفاق افتاد و دکتر عادلی برای دو سال دیگر در این سمت ابقاء شد.

وزیر نفت همچنین در حاشیه نشست وزیران خط و نشان هم کشید و اعلام کرد برای بازگشت ایران به بازار نفت از هیچ کشور و سازمانی اجازه نمی‌گیریم. همچنین از در نظر گرفتن مسیری جایگزین برای انتقال گاز به اروپا هم خبر داد. زنگنه از همکاری‌های مهم ایران با روسیه و همچنین پیشنهادات ترکمنستان برای سوآپ گاز از مسیر ایران هم خبرهایی اعلام کرد.



حاشیه‌های غیرگازی/ سفر پوتین با چند هدف

یکی از مهمترین سران کشورهای عضو، ولادیمیر پوتین است که به تهران سفر می‌کند. پوتین که ظهر امروز وارد تهران شد، قرار است با رهبر انقلاب و رئیس جمهور دیدار کند.

کاخ کرملین مقر ریاست جمهوری روسیه که برای نخستین بار هفته پیش از برنامه این سفر به صورت رسمی و پس از اعلام مذاکره تلفنی رؤسای جمهوری دو کشور خبر داد، مهمترین دستور کار حضور پوتین در تهران را دیدار و مذاکره با حضرت آیت‌الله خامنه‌ای و حسن روحانی اعلام کرد.

«دیمیتری راگوزین» معاون نخست وزیر روسیه نیز پیش از سفر پوتین به تهران خبرنگاران گفت: «در ماه آینده میلادی گروهی از کارشناسان روس برای بازدید از تمامی مراکز صنعتی بزرگ ایران راهی این کشور خواهند شد تا امکان‌سنجی های لازم برای توسعه همکاری‌های دوجانبه انجام گیرد.»

کرملین در بیانیه ویژه‌ای اعلام کرده است: «سفر رئیس جمهوری روسیه به ایران در حالی انجام می‌شود که روابط دو کشور به سطح مشارکت راهبردی ارتقاء یافته است و در عرصه‌های مختلف به سرعت گسترش می‌یابد.»

در این بیانیه آمده است: «رئیس جمهوری روسیه سال 2007 با رهبر انقلاب اسلامی در حاشیه دومین اجلاس سران خزر در تهران دیدار کرد و برای دومین بار با رهبر ایران خود دیدار و مذاکره می‌کند.»

انتظار می‌رود کشورهای حاضر در نشست، در مواردی از جمله همکاری‌های اقتصادی و بازرگانی، سرمایه گذاری، انرژی هسته‌ای، استخراج و بهره‌برداری از میادین نفت و گاز و همکاری‌های فنی-نظامی و نیز مسایل مهم بین‌المللی و نخست حل و فصل سیاسی بحران سوریه، اجرای برجام و مبارزه با تروریسم به ویژه داعش مذاکره و تبادل نظر کنند.

کرملین افزوده است: «ایران و روسیه به عنوان اعضای فعال مجمع صادرکنندگان گاز، در حوزه انرژی با یکدیگر همکاری می‌کنند و همیشه روابط تهران و مسکو بر اصول دوستی و همکاری استوار شده و توام با اعتماد متقابل است. افزایش حجم مبادلات بازرگانی میان ایران و روسیه در اولویت قرار دارد و این شاخص در سال گذشته با 5/1 درصد افزایش به یک میلیارد و 680 میلیون دلار رسید و دو کشور برای توسعه هر چه بیشتر این همکاری‌ها برنامه‌ریزی کرده‌اند.»


سوریه و مبارزه با تروریسم در دستور‌کار

«راه مقابله با جریانهای تروریستی و خنثی کردن نفوذ آنها، مجال دادن به مردم در فعالیتهای صحیح اسلامی و تقویت حرکتهای فکریِ اسلامیِ معتدل و عقلانی است.» این بخشی از فرمایشات رهبر انقلاب در دیدار روز گذشته رئیس جمهوری ترکمنستان است؛  «بر اساس اطلاعات دقیق، در عراق، امریکاییها و برخی کشورهای مرتجع منطقه به طور مستقیم به داعش کمک می‌کنند و نقش مخرّبی دارند» و این فرمایشات در دیدار رئیس جمهوری نیجریه بیان شده است؛ مبارزه با تروریسم تکفیری همچنان روی میز و اولویت اول است، حتی اگر اجلاس با تابلوی انرژی باشد.

دیدار رئیس جمهوری روسیه با رهبر انقلاب و رئیس جمهوری ایران اوج تحولات در زمینه همکاری‌های ائتلاف جدید بر ضد داعش است؛ ائتلافی که با محوریت ایران، روسیه، عراق و سوریه ایجاد شد و حالا با توجه به پیروزی‌های چشمگیر در عرصه میدانی، کشورهای اروپایی هم برای پیوستن به آن ابراز تمایل کرده‌اند. حضور رؤسای جمهور ایران، روسیه و عراق در یک نشست، به عنوان سه ضلع این ائتلاف، زمینه توسعه و تحکیم مبارزه مشترک با تهدیدی مشترک را فراهم خواهد کرد و  بهترین فرصت برای هماهنگی‌های بیشتر در این مسیر خواهد بود. هماهنگی‌هایی که رفته رفته آمریکا و ائتلاف ساختگی و بی‌اثرش را از دور بازی کنار خواهد زد و مجبور به همکاری با موازنه‌گران جدید قدرت در منطقه خواهد کرد.

پوتین بلافاصله پس از ورود به تهران به دیدار مقام معظم رهبری رفت تا تأکیدی بر اهمیت این حضور فراتر از یک اجلاس با محوریت انرژی باشد.