وضعیت جغرافیایی:
شهر مهران مرکز شهرستان مهران در 100 کیلومتری جنوب غربی ایلام و در مسیر ایلام –دهلران واقع شده و از غرب با عراق هم مرز است و در فاصله 157 کیلومتری بغداد و 290 کیلومتری کربلا قرار دارد. دشت مهران که در جبهه میانی مرزهای ایران و عراق قرار دارد از شمال به ارتفاعات کانی سخت ، از جنوب به ارتفاعات قلاویزان و چکه موسی و از شرق به کوه گره بور ختم می شود . ارتفاعات قلاویزان از جنوب به سمت غرب تا داخل خاک عراق امتداد یافته است . بخشی از این ارتفاعات که در خاک ایران است ، بلندتر از بخش دیگری است که در خاک عراق می باشد و برکل منطقه اشراف و تسلط دارد.
دشت مهران از طرف شمال به وسیله تنگه استراتژیک کنجانچم که در میان کوه های کانی سخت قرار دارد به منطقه عمومی استان ایلام وصل می شود. کوه های زالو آب از سلسله جبانی کانی سخت با ارتفاعات 362،340و 325 متر ، به دلیل تسلط بر شمال دشت مهران و فراهم کردن امکان دید و تیر بر تنگه کنجانچم و جاده مهران- ایلام از جنبه ی نظامی دارای اهمیت بسیاری است . همچنین ارتفاعات قلاویزان به دلیل اینکه تسلط نظامی نیروهای مستقر در آن را بر دشت مهران میسر می کند دارای اهیمت بسزایی است ، طوری که اکثر فرماندهان در بحث های خود ، از قلاویزان به عنوان کلید منطقه یاد می کردند .
این ارتفاعات از یک سمت با شیب ملایم به طرف دشت ادامه پیدا می کند و این شیب به نحوی است که بلندی های 254،225،223،200 ارتفاعات کوتاهی به نظر می آید.
دشت مهران همچنین دارای چند ارتفاع منفرد و پراکنده است که امکان دید مناسب را بر قسمت هایی از منطقه فراهم می کند. برخی از این ارتفاعات از جنبه نظامی اهمیت فوق العاده ای دارند مانند تپه های 273 رضاآباد و 225 و 250 غلامی در شمال منطقه و همچنین تپه 177 که در یک کیلومتری امام زاده حسن قرار گرفته است . دو رودخانه کنجانچم و گاوی از عوارض طبیعی دیگری است که در دشت مهران وجود دارد .
سابقه نظامی منطقه عملیات:
قبل از هجوم سراسری ارتش عراق به سرزمین ایران اسلامی از فرودین 1359 به طور متناوب شهر مهران و حومه آن با خمپاره و توپخانه هدف حمله قرار می گرفت . در آن هنگام شهر مهران و 15 روستای اطراف آن حدود 176 هزار نفر جمعیت داشت ، اما پس از مداومت و شدت نسبی حملات دشمن ، از اردیبهشت 1359 تخلیه شهر به تدریج شروع شد . به مرور زمان به دلیل خالی شدن شهر از سکنه و تحرکات نیروهای دشمن در نقاط مختلف مرز ، واحدهایی از تیپ اسلام آباد(ارتش) برای حفظ و تأمین منطقه اعزام شدند .
پس از استقرار نیروهای تیپ اسلام آباد در خط مرزی این منطقه و اجرای آتش متقابل(هرچند ضعیف) علیه دشمن ،آتش عراق قطع شد و مردم به شهر بازگشتند . بعد از مدتی تیپ 84 خرم آباد جایگزین یگان قبلی در منطقه گردید . مدتی از استقرار این یگان نگذشته بود که آتش دشمن مجدداً آغاز گشت و به تدریج به آتش دوطرفه مبدل شد .
در تاریخ 20/6/1359 ارتش عراق میمک را اشغال کرد و هم زمان شهر مهران را زیر آتش توپخانه قرار داد و به تدریج آتش خود را تشدید کرد . هفت روز بعد دشمن یک درگیری در پاسگاه های زالوآب و رضاآباد ایجاد کرد و نهایتاً عقب رفت اما مجددا در 29/6/1359 یک ستون نظامی از نیروهای دشمن که از طرف شهر زرباطیه به طرف پاسگاه دراجی و ارتفاعات 303 حرکت کرده بودند ، در این منطقه مستقر شدند . هم زمان با هجوم سراسری در 31/6/1359 نیروهای عراق از چند محور به خاک جمهوری اسلامی حمله نمودند و ضمن درگیری و تصرف پاسگاه های بهرام آباد و فرخ آباد به طرف شهر حرکت کردند ، نیروهای نظامی خودی نیزبا به جای گذاشتن تجهیزات خود عقب نشینی کردند .ارتش عراق در ادامه حملات خود ، در تاریخ 12/7/1359 در حالی که تعدادی از مردم هنوز در مهران بودند وارد این شهر شد . سرانجام نیروهای عراقی ارتفاعات شمالی(کوه گچ، زالوآب ، کولک ، زیل) و ارتفاعات جنوبی(قلاویزان ، حمرین) و ارتفاعات شرقی(چکه موسی ، چکه قمر ، گره بور) و شهر مهران را تصرف کردند و در آنجا مستقر شدند.
بعد از آزادی خرمشهر با همت رزمندگان اسلام ، ارتش عراق از اکثر مناطق اشغالی باقی مانده عملیات بیت المقدس از جمله شهر مهران و ارتفاعات مزبور نیز عقب نشینی کرد و روی ارتفاعات شمالی و جنوبی شهر مهران در داخل خاک ایران مستقر شد .
بدین ترتیب اولین اشغال مهران پایان یافت، اما این منطقه همچنان زیر دید و تیر دشمن بود و شهر وضع عادی نداشت و در حالی که تقریباً به طور مداوم آماج آتش خمپاره عراقی ها بود ، از برخی منازل نیمه ویران آن به عنوان پایگاه های تدارکاتی و پشتیبانی و دیگر مقرهای نظامی استفاده می شد.
