مسئولان کشورمان در سخنرانی‌ها و همایش‌های مختلف به طور مداوم بر علم و فناوری و ماموریت‌گرایی دانشگاه‌ها تاکید دارند به طوریکه شاید بتوان گفت بیشترین واژه‌ای که وزیر علوم در سخنرانی‌هایش به کار می‌برد «دانشگاه کارآفرین و ماموریت‌گرا» باشد.

ولی آنچه در آمارهای پایگاه‌های استنادی می‌بینیم نشان دهنده رکود علمی کشور ماست که جا دارد مسئولان دیگر حرف و سخنرانی‌هایشان را به صحنه عمل بیاورند و حرف‌های زیبا را در عمل نیز اجرا کنند.

شاید بهتر باشد ابتدا وزیر علوم به سوالی که در دو سال اخیر برای دانشگاهیان کشور به وجود آمده است پاسخ دهد که چرا ایران از سال 2013 با رکود و کندی شتاب علمی مواجه شده است؟

پس از پاسخ به این سوال باید به دنبال راهکار بود و معضل شتاب علمی را برطرف کرد.

همانطور که مقام معظم رهبری بارها تاکید کرده‌اند پیشرفت کشور ما در زمینه‌های مختلف در گرو پیشرفت علم و فناوری است و مسئولان علمی و پژوهشی کشور باید به فکر بهبود آمار شتاب علمی کشورمان باشند.

آماری که روزی باعث افتخار ایران و ایرانیان بود و حالا با رکود مواجه شده و دیگر خبری از پیشرفت سالیانه نیست.

پایگاه اسکوپوس یکی از پایگاه‌های استنادی است که آمارهای این پایگاه معمولا مورد توجه است.

* افت علمی ایران از نظر پایگاه اسکوپوس

اسکوپوس اینگونه اعلام کرده است که در سال 2014 ایران 39 هزار و 573 مقاله در این پایگاه نمایه کرده است.

این در حالی است که در سال 2013 تعداد مقالات نمایه شده ما در این پایگاه، 39 هزار و 564 مقاله بوده است یعنی تعداد مقالات ما در سال 2014 نسبت به سال 2013 تنها 9 مقاله افزایش داشته است و این یعنی رکود در شتاب علمی کشور.

جدول زیر آمار تولیدات علمی ایران را از سال 1996 تا سال 2014 نشان می‌دهد.

در سال 1996، ایران با 829 مقاله رتبه 53 دنیا را داشته است، در سال 2005، مطابق با سال 84، ایران به 8 هزار و 165 مقاله رسیده و در سال 2006 تعداد مقالات ایران در پایگاه اسکوپوس به 11 هزار و 364 مقاله رسیده است.

از همین سال شتاب علمی ایران بسیار زیاد شد به طوریکه در سال 2007 مطابق با سال 86 شمسی تعداد مقالات کشورمان در این پایگاه 14 هزار و 915 مقاله بود و در سال 2008، این تعداد به 19 هزار و 434 مقاله رسید.

در سال 2009 ایران در پایگاه اسکوپوس 24 هزار و 8 مقاله منتشر کرد و در سال 2010 این تعداد به 29 هزار و 588 مقاله رسید.

از سال 2005 تا 2010 رشد مقالات ایران سالانه 3 تا 4 هزار و حتی در سال‌های 2007 تا 2009 سالانه 5 هزار مقاله رشد داشتیم ولی در سال 2010، 29 هزار و 588 مقاله تولید کردیم و در سال 2011 به 39 هزار و 114 مقاله رسیدیم، یعنی رشد کمتر از هزار مقاله داشتیم.

این در حالی است که سال 2012 نیز تعداد مقالات ایران 40 هزار و 180 مقاله بود یعنی تنها کمی بیشتر از هزار مقاله رشد داشتیم.

در سال 2013، اولین سالی بوده است که از سال 1996 ایران هیچ رشدی در تعداد مقالات نداشته و حتی تعداد مقالات ما نسبت به سال 2012 کمتر هم شد یعنی در سال 2013، 39 هزار و 564 مقاله در پایگاه اسکوپوس داشتیم و در سال 2014 به 39 هزار و 573 مقاله رسیدیم، یعنی تنها 9 مقاله بیشتر از سال 2013 منتشر کردیم.

این در حالی است که رتبه جهانی ایران نیز از سال 1996، یعنی سال 75-74 تا سال 2012 هر ساله پیشرفت داشت به طوریکه در سال 1996 در رتبه 53 جهان بودیم و هر سال یک یا 2 رتبه پیشرفت کردیم تا اینکه در سال 2006 مطابق با سال 85-84 به رتبه 30 دنیا رسیدیم و همین پیشرفت ادامه داشت به طوریکه ایران در سال 2007 رتبه 24 دنیا را داشت، سال‌های 2008 و 2009 در رتبه 22 بودیم و در سال 2010 به رتبه 21 رسیدیم و سال 2011 که اوج پیشرفت علمی ایران بود که تعداد مقالاتمان نیز از 29 هزار و 588 مقاله در سال 2010 به 39 هزار و 114 مقاله در سال 2011 رسید رتبه علمی ما نیز از رتبه 21 در سال 2010 با 4 پله پیشرفت به رتبه 17 در سال 2011 مطابق با سال 90-89 شمسی رسید. در سال 2012 هم رتبه 17 را حفظ کردیم ولی سال 2013 نخستین سالی بود که رتبه ایران نه پیشرفت کرد و نه حفظ شد بلکه ما در سال 2013 با یک پله سقوط رتبه 18 را در پایگاه اسکوپوس کسب کردیم.

در سال 2014 با 39 هزار و 573 مقاله به رتبه 16 دنیا رسیدیم.

نمودار زیر رکود علمی ایران در سال‌های اخیر را نشان می‌دهد.

ایران در طول سالیان گذشته با شتاب خوبی به پیشرفت رسید ولی در سال 2013 با افت مواجه بودیم و شتاب علمی کشور کند یا حتی متوقف شد.

* آمار تولید علم ایران در پایگاه‌های اسکوپوس و ISI از سال 1974 تا 2014

در مقایسه پایگاه‌های اسکوپوس با ISI نیز آمار اینگونه است که ایران در سال 1974 مطابق با سال 1352 شمسی 254 مقاله در اسکوپوس و 288 مقاله در ISI داشته است. رشد ایران افزایش می‌یابد تا سال 59 که پس از پیروزی انقلاب ایران 149 مقاله در اسکوپوس و 266 مقاله در ISI منتشر می‌کند.

تا سال 74، همواره تعداد مقالات ایران در این دو پایگاه سه رقمی بوده است ولی در سال 75، تعداد مقالات ایران در اسکوپوس به هزار و 42 مقاله رسید و در ISI، 983 مقاله بود. در سال 84، ایران در اسکوپوس 11 هزار و 364 مقاله و در آی‌اس‌آی، 9 هزار و 212 مقاله رسید.

رشد ایران در سال 87، به جایی رسید که ایران در پایگاه اسکوپوس 24 هزار و 8 مقاله و در پایگاه آی‌اس‌آی 20 هزار و 36 مقاله داشت، در سال 2012 ایران در پایگاه اسکوپوس 40 هزار و 180 مقاله و در آی‌اس‌آی 27 هزار و 151 مقاله داشت ولی در سال 2013 تعداد مقالات ما در اسکوپوس کاهش یافت به طوریکه 39 هزار و 564 مقاله در اسکوپوس نمایه کردیم ولی تعداد مقالات آی‌اس‌آی 28 هزار و 41 مقاله بود یعنی در ISI نیز کمتر از هزار مقاله رشد داشتیم، سال 2014 تعداد مقالات ما 39 هزار و 573 مقاله در اسکوپوس و 29 هزار و 696 در ISI بوده است.

آمار کنونی علم کشورمان پاسخگویی برنامه‌های چشم‌انداز نیست، ایرانی که براساس خواسته مقام معظم رهبری باید به مرجعیت علمی دنیا برسد باید با شتاب علمی بیشتری در راستای پیشرفت حرکت کند.

شاید حالا و در هفته پژوهش فرصت تعمق بیشتری برای چرایی کندی شتاب علمی کشور از سوی مسئولان و کارشناسان باشد تا راه حلی برای این رکود علمی اندیشیده شود و طبق خواسته مقام معظم رهبری ایران به مرجعیت علمی در دنیا برسد.