دکتر «حسین کنعانی مقدم» کارشناس با سابقه مسائل آفریقا در گفتگو با مشرق، به تبیین و تشریح شرایط حاکم بر عرصه نیجریه، ریشه‌های اسلامگرایی در این کشور و نفوذ بازیگران خارجی در آن از جمله در دستگاه نظامی نیجریه و احتمالات مطرح درباره دلیل واقعی کشتار شیعیان این کشور پرداخت.
مشرق: پیشینه قدرت‌یابی مسلمانان در نیجریه به چه دورانی بازمی‌گردد؟
- نیجریه یکی از کشورهای بسیار مهم آفریقاست که در غرب این قاره واقع شده و پیشینه اسلامی آن به زمان ورود اسلام به قاره آفریقا و کشور تانزانیا و سواحل غربی آفریقا و نفوذش به جنوب این قاره باز می گردد.
این پیشینه نشان‌دهنده عمق توجه مردم نیجریه به اسلام است و شاهد بودیم، حرکت های اسلامی در نیجریه به صورت مسالمت آمیز و براساس درخواست مردم این کشور برای اجرای احکام اسلامی در ساختار حاکمیتی مطرح بوده و دولت های گذشته نیجریه هم مسلمانان را به عنوان یکی از مهمترین گروه های مطرح در مباحث حکومتی و حاکمیتی این کشور مورد توجه بودند.
جنبش اسلامی نیجریه با توجه به رهبری آیت‌الله شیخ «ابراهیم زکزاکی» طی سال‌های گذشته موفق شده طی فعالیت‌های خود با تکیه بر تعالیم اسلام و ایجاد یک حرکت مسالمت‌آمیز، تبلیغات اسلامی داشته باشد و در مسیر تربیت مردم نیجریه، جایگاه مهمی در جامعه جهانی و کشورهای اسلامی داشته باشد.
در اینجا باید تاکید کرد که جنبش اسلامی و فعالیت هایش تنها مورد حمایت و تقدیر شیعیان این کشور نیست، بلکه از سوی تمام مسلمانان نیجریه مورد احترام است.
این اولین باری نیست که شیخ ابراهیم زکزاکی مورد حمله قرار می گیرد، بلکه در سال گذشته طی راهپیمایی روز جهانی قدس نیز ایشان مورد حمله نیروهای ارتش نیجریه قرار می گیرد و سه فرزندش و تعداد زیادی از راهپیمایان به شهادت رسیدند.
با این حال جنبش اسلامی نیجریه دست به اقدام تلافی‌جویانه نزد و با اینکه شرایط و دستاویزهای لازم برای این جنبش فراهم بود، اما بر اقدامات مسالمت‌جویانه تمرکز کرد و در مقابله با این شرایط، بردباری و صبر پیشه کرد.
شیعیان نیجریه در پیاده روی اربعین
- آماری که مراکز رسمی بین‌المللی درباره جمعیت نیجریه منتشر کرده‌اند، تأکید می‌کنند که جمعیت این کشور 170 میلیون نفر است که حدود 10 درصد آن را شیعیان تشکیل می‌دهند و اگر در برخی گزارش‌ها آمار کمتری داده شده، علتش تقیه‌ای است که بیشتر شیعیان این کشور پیشه می‌کنند.
با این حال باید توجه داشت که با توجه به شرایط حاکم بر این کشور، از جمله فشارهای سیاسی، شیعیان از اعلام تشیع خود امتناع می‌کنند و اگر در برخی گزارش‌ها آمار 5 درصد شیعیان داده شده، علت آن تقیه‌ای است که شیعیان این کشور پیشه می‌کنند.
مشرق: در نیجریه گروه تروریستی تکفیری «بوکو حرام» فعالیت دارد؛ سؤال این است که چرا دولت و ارتش نیجریه برخورد جدی با این گروه انجام نمی‌‌دهند و بعضاً مانند فاجعه اخیر در زاریا، همراستا با آن اقدام می‌کنند؟
- ساختار نظامی ارتش نیجریه در دست افرادی مانند "محمد بخاری" است که رئیس ستاد مشترک ارتش این کشور است که بسیاری از آنها تحت نفوذ و سیطره دستگاه‌های امنیتی و اطلاعاتی رژیم صهیونیستی هستند.
بالطبع، این افراد درصدد مقابله و مبارزه با پروژه اسلام‌هراسی غرب و رژیم صهیونیستی نیستند که یک بخش از آن همین گروه بوکو حرام را دربرمی‌گیرد که در همان قالب داعش و القاعده فعالیت می‌کند و همان طور که مبارزه این سرویس ها القاعده و داعش را در برنمی‌گیرد، در نیجریه نیز این مبارزه شامل بوکو حرام نمی‌شود، بلکه گروه‌ها و جماعت‌هایی را در برمی‌گیرد که در قالب مقاومت تعریف می‌شوند و بالطبع ضد صهیونیستی هستند.
به همین دلیل روند اقدامات ارتش نیجریه نه در گذشته و نه در حال حاضر که به دستاویز قصد جنبش اسلامی برای حمله به رئیس ستاد مشترک ارتش نیجریه نیز متوسل شده، مبارزه با این گروه نبوده، بلکه بالعکس حمله به جنبش اسلامی را همانند سال‌های قبل انجام داد و براساس اطلاعاتی که در دست هست و تأکید کارشناسان، این اقدام از قبل طرحی شده بود و ارتش نیجریه به دنبال دستاویزی برای اقدام علیه شیعیان این کشور بود.
در این حمله وحشیانه و براساس آمارهای موجود بیش 500 تا 1000 نفر به شهادت رسیده‌اند که باید گفت ارتش نیجریه دست به یک نسل‌کشی علیه شیعیان این کشور زده که متأسفانه با سکوت سازمان‌های بین‌المللی همراه بوده و اقدامی در این زمینه انجام ندادند، در حالی که ابعاد و گستره این کشتار بسیار وسیع‌تر از آن چیزی است که در حملات تروریستی پاریس شاهد آن بودیم و موجب شد تا غرب علیه داعش صف‌آرایی کند و آماده عملیات نظامی علیه این گروه شود.
مشرق: بعد از سال‌ها شاهد به قدرت رسیدن یک مسلمان به عنوان رئیس جمهور در نیجریه هستیم، سؤال این است که آیا شخص رئیس جمهور در نیجریه دارای اختیارات یا قدرت برای مقابله با ارتش نیست؟ تا به حال مشخص نشده که موضع دولت نیجریه در قبال این اقدام چه بوده، آیا از این اقدام ارتش حمایت کرده یا آن را محکوم کرده است، چگونه می‌توان این تناقضات را حل کرد؟
- ایران روابط بسیار خوبی با نیجریه دارد و سال جاری بود که شاهد سفر رئیس جمهوری این کشور به تهران بودیم و بعید به نظر نمی‌رسد که ایشون به شخصه در پرونده نسل‌کشی شیعیان دست داشته باشد اما ساختار ارتش نیجریه با توجه به حضور مستشاران صهیونیستی در آن، عمدتا تحت کنترل و نظارت رئیس جمهوری این کشور نیست و در مقابل، ارتش در امور داخلی این کشور قدرت دارد و سرکوبگر نشان داده و بر این اساس خود به صورت مستقیم عملیات را هدایت و مدیریت می‌کند.
به همین دلیل از آنجا که این قصد وجود دارد، شیعیان را نه تنها در نیجریه که در آفریقا هدف قرار دهند، ملاحظه می‌کنیم که یک اقدام وسیع علیه شیعیان درحال شکل‌گیری است که مشابه آن در آسیا در کشور آذربایجان مشاهده شده که در واقع پروژه شیعه‌هراسی است که در راستای پروژه اسلام‌هراسی است که صهیونیست‌ها آن را کلید زدند و می‌توان گفت که دارد ابعاد وسیع‌تری به خود در عرصه بین‌المللی می‌گیرد.
- وزارت خارجه باید این موضوع را به صورت جدی در دستور کار دیپلماسی خود قرار دهد و در این راستا با احضار سفیر نیجریه، از وی در این باره خواستار توضیح شود.
همچنین وزارت خارجه می تواند، درخواست تشکیل کمیته‌ای حقیقت یاب از میان کشورهای اسلامی شود یا سازمان کنفرانس اسلامی چنین کمیته ای تشکیل دهد.
این کمیته باید یکی از وظایفش بررسی دلایل و علل این حمله است و بررسی کند که اگر واقعاً جنایت جنگی در مناطق شیعه‌نشین نیجریه رخ داده، باید علیه فرماندهان ارشد این کشور در دادگاه‌های کیفری بین المللی اقامه دعوا شود، چون دیوان بین‌المللی کیفری از این اختیار برخوردار است که اگر طرف‌ها، دولت ها و یا افرادی علیه پیروان دینی خاص اقدام به قتل و کشتار بزند، به عنوان جنایتکار جنگی آنها را مورد محاکمه قرار دهد.
مشرق: نقش عربستان سعودی و فرانسه را در این کشتار را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ حسن العمری، پژوهشگر عربستانی در مطلبی نوشته بود که رئیس جمهوری کنونی نیجریه با سیاست های عربستان و فرانسه و رژیم صهیونیستی، همسویی ندارد و این نشان میدهد که در پس این اقدام، ریاض، پاریس و تل‌آویو قرار دارند. این نظرات، تا چه اندازه صحت دارد و آیا شواهدی وجود دارد که نشان دهد، ارتش نیجریه با این دولت‌ها در ارتباط بوده است؟- واقعیت امر این است که فرانسه و عربستان سعودی در بحث حضور و نفوذ در آفریقا تفاهم و اشتراک منافع بسیار جدی دارند. فرانسه به عنوان یک کشور استعمارگر با توانایی نظامی و مالی، نفوذ خود را در آفریقا دنبال می‌کند و در صدد توسعه و گسترش آن است و از طرف دیگر عربستان سعودی به عنوان یک قدرت مالی و ایدئولوژیک که در فرقه وهابیت نمود پیدا می‌کند، تلاش دارد در میان مسلمانان آفریقا چهره‌ای از اسلام را ارائه دهد که مورد نظرش هست و مانع ارائه تصویری واقعی از اسلام می‌شود.
بنابراین عربستان و فرانسه دو لبه یک قیچی هستند که تلاش می‌کنند، اسلام ناب محمدی در آفریقا ریشه بدواند. تردیدی نیست که فرانسه و عربستان سعودی، در مسائل داخلی نیجریه دخالت دارند. این دو کشور قطعاً در ارتش نیجریه، نفوذ دارند و بعید نیست که این حمله به نوعی انتقام‌گیری از حملات تروریستی پاریس باشد.
باتشکر از وقتی که در اختیار مشرق قرار دادید.
