گروه بین‌الملل مشرق- مقامات ارشد رژیم اسرائیل و ترکیه چهارشنبه گذشته در سوئیس گردهم آمدند تا طی مذاکرات محرمانه،‌ بر تجدید روابط کامل سیاسی توافق کنند. یوسی کوهن مشاور امنیت ملی اسرائیل که اخیراً به ریاست موساد انتخاب شده است، یوسف تسیخانوور نماینده ویژه نتانیاهو و فریدون سینیرلی‌اوغلو معاون وزیر خارجه ترکیه در این مذاکرات حضور داشتند. دیروز جمعه هم دو طرف از پیشرفت مذاکرات خبر دادند با این حال تأکید کردند ممکن است مانند فوریه 2014 میلادی که چیزی به نهایی‌کردن توافق باقی نمانده بود، بار دیگر مذاکرات در مراحل پایانی به شکست بیانجامد.

از مفاد دقیق مذاکرات، خبری در دست نیست با این حال رسانه‌های اسرائیلی به مواردی چون لغو دعاوی ترکیه علیه افسران اسرائیلی در ماجرای حمله به کشتی مرمره، تأسیس صندوقی توسط اسرائیل برای پرداخت خسارت به خانواده قربانیان مرمره، ممانعت ترکیه از ورود صالح العاوری از مقامات حماس به خاک این کشور و سخت‌گیری ترکیه بر فعالیت جنبش‌های فلسطینی در خاک این کشور، تعیین سفیر توسط دو طرف و همچنین احداث خط لوله گاز میان آن‌ها اشاره کرده‌اند.


از کشتی مرمره تا سفرهای محرمانه

ترکیه پس از حمله کماندوهای اسرائیلی به کشتی مرمره در سال 2010 میلادی که برای شکستن محاصره نوار غزه توسط رژیم صهیونیستی عازم سواحل فلسطین شده بود،‌ سطح روابط خود را با تل‌آویو کاهش داده بود گر چه سفارتش را در آن شهر باز نگه داشته بود. در آن حمله 10 نفر از جمله 9 ترکیه‌ای و یک ترکیه‌ای-آمریکایی کشته شدند. از آن پس گفتگوهای دوجانبه محدود شد و در سطح رهبران، مواضع صریحی نسبت به یکدیگر اعلام شد،‌ با این حال رشد روابط تجاری و گسترش توریسم به ویژه حضور گردشگران اسرائیلی در ترکیه رو به افزایش بوده است.

پس از شکست مذاکرات در اوایل سال گذشته میلادی، در سال جاری نیز دیدارهای دوجانبه رو به افزایش گذاشت. در ژوئن، مدیر کل وزارت خارجه کابینه رژیم صهیونیستی، «دور گلد» با همتای ترکیه‌ای خود «فریدون سینیرلی‌اوغلو» در رم دیدار داشتند. ماه سپتامبر نیز یک هیأت ترکیه‌ای به ریاست «گووِن سَک» مدیر پژوهشگاه دولتی صنعتگران و تاجران ترکیه‌ای (TEPAV) از اسرائیل بازدید کرد. نهایتاً سوم دسامبر بود که پایگاه خبری اسرائیلی NRG گزارشی از سفر مدیر کل اروپای وزارت خارجه کابینه صهیونیستی، «آویو شیرون» از آنکارا و استانبول ارائه داد.

اوایل هفته گذشته سفر شیرون نتایج خود را نشان داد. اردوغان گفت روابط حسنه میان دو طرف، به نفع منطقه است. او 30 نوامبر نیز اظهار کرده بود قادر است پیوندهای دوجانبه با اسرائیل را بازسازی کند. دور گلد مدیر کل وزارت خارجه رژیم صهیونیستی در جواب او گفت اسرائیل نیز به دنبال عادی‌سازی روابط با ترکیه است.

منافع تجدید روابط دوجانبه

تلاش مجدد ترکیه و اسرائیل برای تجدید روابط نشان از اهمیت این مسأله برای هر دو و منافعی دارد که آنکارا و تل‌آویو در رفع این مانع سیاسی از پیش‌ِروی خود می‌بینند.

درگیری ترکیه در دو کشور همسایه‌اش یعنی عراق و سوریه که گاهی به نعل و گاهی به میخ می‌کوبد، فرصت مناسبی برای این کشور فراهم آورده تا تغییراتی به زعم خود در سیاست خارجی و جایگاه خود در منطقه بدهد. حضور مخرب داعش از سویی و تأکید مستمر جبهه مقاومت در منطقه بر لزوم تداوم حکومت اسد در صورت تمایل اکثریت‌ سوری‌ها به وی، برخی کشورها را از هم دور کرد و برخی را به هم نزدیک. ماه گذشته روسیه و ترکیه بر اثر سقوط جنگنده روسی در آسمان سوریه از هم دور شدند و حالا ترکیه و اسرائیل خود را در یک جبهه احساس می‌کنند و به هم نزدیک می‌شوند.

ترکیه منافع کوتاه‌‌مدت، میان‌مدت و بلندمدتی در تجدید روابط با کابینه نتانیاهو دارد:

* اسرائیل می‌تواند منبع راهبردی گاز برای ترکیه در صورت تحریم گازی از سوی روسیه باشد. احداث خط لوله گاز که در مذاکرات گنجانده شده است، نشان از اهمیت این موضوع به عنوان یکی از پیش‌شرط‌های تجدید روابط دارد. پایگاه بروکینز با اعلام این مطلب افزوده است اسقاط سوخو 24 امنیت انرژی در ترکیه را با چالش روبرو ساخته است. این در حالی است که مذاکرات دوجانبه میان این کشور و روسیه برای احداث خط لوله گاز به ترکیه و از آنجا به دریای سیاه و اروپا انجام شده بود تا این‌گونه اوکراین را دور بزنند و یک خط لوله جایگزین در صورت تشدید چالش‌های داخلی در اوکراین وجود داشته باشد. اما پس از تنش در روابط در ماجرای سوخو 24،  الکسی اولوکایوف وزیر توسعه اقتصادی روسیه از لغو این پروژه خبر داد. ترکیه مذاکراتی را در خصوص واردات گاز با قطر و آذربایجان نیز صورت داده است.

از طرف اسرائیلی نیز شواهد حاکی از نیاز این کشور به یافتن بازار برای صادرات گاز است. اسرائیل تا به حال از کشورهای صادرکننده گاز به شمار نمی‌آمده است اما وقتی در اواخر 2010 میلادی، یک منبع بزرگ گاز در 150 کیلومتری غرب بندر حیفا و در عمق بیش از 5 کیلومتری دریا کشف شد، اوضاع به نفع تل‌آویو تغییر کرد. پیش از آن فقط یک حوزه گازی با نام «تَمَر» در همان منطقه یعنی غرب حیفا کشف و استخراج می‌شد. صدها میلیارد متر مکعب گاز در این حوزه گازی جدید با نام «لویاتان»، به هزینه ده‌ها میلیون دلاری حفاری آن می‌ارزید. با این حال هنوز تأسیسات استخراج آن تکمیل نشده است و نتانیاهو شدیداً در مورد کاربرد این پروژه زیر فشار افکار عمومی بود. او و وزیر انرژی اسرائیل، «اشتاینیتز» حتی به پارلمان این کشور فراخوانده شدند تا در مورد مزایای اقتصادی و امنیتی پروژه لویاتان توضیح دهند. در آنجا نتانیاهو گفته بود که ترکیه یکی از اهداف اصلی صدور گاز اسرائیل است. یک ماه پیش نیز اعلام شده بود قرارداد مصر برای خرید 10 میلیارد دلاری از این حوزه گازی نهایی شده است.

* دو طرف در میان مدت موضع مشترکی برای حفظ منافع خود در سوریه و عراق خواهند داشت. هر دو ادعا می‌کنند که توان خود را برای مبارزه با این جریانات به کار گرفته‌اند. با این حال به نظر می‌رسد این موضع مشترک، چیزی غیر از مبارزه تمام‌عیار باشد زیرا دو طرف در تداوم این وضعیت منافعی دارند: ترکیه به بهانه داعش در حال بمباران و تضعیف گروه‌های کردنشین در مرزهای عراق و سوریه است و اسرائیل از تکفیری‌ها به مثابه ابزاری برای تخریب وحدت مسلمانان استفاده می‌کند. همین چند روز پیش بود که برخوردها میان ارتش ترکیه و نظامیان کرد، 24 کشته برجای گذاشت. ترکیه به ویژه از همکاری‌های امنیتی اسرائیل برای پیشبرد امور خود در مرزهای عراق و سوریه سود  می‌بَرد.

ضمن اینکه هر دو به زعم خود «اسلام سیاسی» را مولد تروریسم تکفیری نشان می‌دهند و لزوم لیبرالیزه‌کردن سیاست در کشورهای اسلامی را به عنوان تنها راه خروج از بن‌بست‌ ناآرامی‌های مستمر در خاورمیانه مطرح می‌‌کنند. این توافق، احتمالاً بر مذاکرات چندجانبه ماه آینده در مورد آینده سوریه اثرگذار خواهد بود.

* دو طرف در بلندمدت، منافع مشترک نظامی در ارتباط با ناتو دارند. اوباما سال‌ها است خواهان تقویت روابط میان این دو متحد منطقه‌ای آمریکا است. همزمان با مذاکرات دوجانبه هفته گذشته، خبرها حاکی از اقدامات جدید ناتو برای تحکیم امنیت در مرزهای ترکیه است. متحدان ترکیه در ناتو سامانه‌‌های دفاع هوایی ترکیه را تقویت می‌‌کنند و جنگنده‌‌های بیشتری را به پایگاه اینسیرلیک در خاک ترکیه می‌فرستند. ایالات متحده همزمان با مذاکرات ارتقای روابط میان اسرائیل و ترکیه، بسته‌‌های سلاح خود را برای «ائتلاف نیروهای دموکراتیک سوریه» متشکل از گروه‌های مسلحی که غرب آنان را میانه‌رو می‌داند، فرستاد. گفته شده ارسال این سلاح‌ها برای مبارزه با داعش است.


با توجه به آنچه گفته شد، روابط دوجانبه میان اسرائیل و ترکیه بیش از پیش دوستانه خواهد شد. هر دو طرف اگر تا کنون منتظر تغییر حزب حاکم در کشور مقابل بوده‌اند، بعد از برگزاری دو انتخاباتِ سال جاری در ترکیه و اسرائیل، ناامید شده‌اند. بنابر این ترجیح می‌دهند بیش از این فرصت را از دست ندهند. اما از سمت ترکیه، تحکیم روابط با رژیم صهیونیستی در شرایطی که اغلب کشورهای اسلامی در برابر پذیرش حضور اسرائیل در منطقه، مقاومت می‌‌کنند، تقویت روابط به کاهش محبوبیت اردوغان و تضعیف رؤیای تجدید خلافت عثمانی خواهد شد. در عرصه داخلی نیز توجیه این تغییر مواضع برای مسلمانانِ حامی حزب عدالت و توسعه، چالش دشوار داووداوغلو و اردوغان در سال‌های آتی خواهد بود.

منابع: