گروه بین‌الملل مشرق - روزهای پایانی سال 2015 میلادی شاهد سفر دو روزه «رجب طیب اردوغان»، رئیس جمهوری ترکیه به ریاض به دعوت ملک سلمان، پادشاه عربستان سعودی است.
سفر اردوغان که بعد از ظهر سه شنبه صورت گرفت، سومین سفر رئیس جمهوری ترکیه به ریاض از زمان به قدرت رسیدن ملک سلمان در 23 ژانویه گذشته و دومین سفر وی طی ماه اخیر شمرده می شود.
این سفرها در شرایطی انجام می شود که هر دو کشور با تهدیدات بی سابقه ای مواجه هستند که امنیت ملی و تمامیت ارضی آنها را به ویژه پس از اقدام آنکارا در سرنگونی جنگنده روسی در شمال سوریه و هم پیمانی روسیه و ایران و سوریه در عرصه میدانی سوریه و شرایط نامناسب و نامساعد عربستان در سوریه و یمن و ترکیه در سوریه به خطر انداخته است.
با توجه به شرایطی که ریاض و آنکارا در منطقه با آن مواجه هستند، انجام چنین سفری غیر منتظره نبود، همانگونه که موضوعات و پرونده های مورد بحث در آن نیز کاملا واضح و روشن است.
بر اساس اعلام رسانه های داخلی ترکیه محور اصلی دیدار اردوغان از عربستان گفتگو پیرامون تحولات اخیر خاورمیانه بوده و رهبران دو کشور برآنند تا سطح همکاری های خود را افزایش دهند.
با این حال این سوال مطرح می شود که رهبران دو کشور ترکیه و عربستان در نشست اخیر چه اهدافی را پیگیری می کنند؟ علاوه بر این، مهم ترین محورهای مورد گفتگوی مقامات ریاض و آنکارا چه موضوعاتی را دربر خواهد گرفت؟
تحولات منطقه و سفر اردوغان
سفر اردوغان به عربستان در شرایطی صورت گرفت که طی یک ماه اخیر منطقه شاهد تحولات مهمی بود که از نگاه آنکارا بر پیچیدگی مسائل منطقه افزوده است، تنش ایجاد شده بین مسکو و آنکارا در پی سرنگونی جنگنده روسی در 24 نوامبر گذشته، عادی سازی روابط ترکیه – رژیم صهیونیستی، اعلان عربستان مبنی بر تشکیل ائتلاف اسلامی نظامی علیه تروریسم در 14 دسامبر گذشته، کشته شدن «زهران علوش»، سرکرده گروه تروریستی «جیش الاسلام»، مهره اصلی عربستان در ریف دمشق، شکست های سنگین داعش در پی پیشروی گروه مسلح موسوم به «نیروهای دموکراتیک سوریه» که مورد حمایت مستقیم آمریکا هستند، به سمت غرب رودخانه فرات با آزادسازی سد تشرین در ریف شمالی شرقی حلب، آزادسازی الرمادی در عراق و شکست داعش در این شهر مهمترین این تحولات و رخ دادها هستند.
بر این اساس می توان موضوعات و پرونده های مورد بحث طی دیدار اخیر اردوغان از عربستان را در موارد زیر ملاحظه کرد:
- پرونده سوریه
پرونده سوریه و تحولات اخیر رخ داده در این پرونده که تغییر معادلات میدانی در این کشور به زیان ریاض و آنکارا را به دنبال داشته و آنها را را وادار به بازنگری در راهبردهای اشان در قبال بحران کرده، مهمترین موضوع مورد بحث بین اردوغان و ملک سلمان تلقی می شود.
نگاهی به وضعیت میدانی سوریه تاکید می کند که قدرت نظامی و سیاسی دمشق به لطف ادامه حمایت های هم پیمانانش ایران و روسیه درحال افزایش است تا در قبال آن محور دشمنان سوریه از جمله ترکیه و عربستان بیش از پیش تضعیف شود.
یک: چرخش موضع محافل بین المللی
قطعنامه ها و تصمیمات اخیر شورای امنیت سازمان ملل بر ضرورت اتخاذ رویکردی جدید از سوی بازیگران پرونده سوریه جهت حل سیاسی بحران این کشور تاکید کرده است.
نکته مهمی که در تصمیمات اخیر مهمترین نهاد بین المللی جلب توجه می کند، تصمیم جدی شورای امنیت سازمان ملل برای قطع سرچشمه های مالی و نظامی داعش و مجازات جریان ها و کشورهایی است که به شکل مستقیم و یا غیر مستقیم به داعش کمک می کنند.
صدور قطعنامه ٢٢٥٤ شورای امنیت سازمان ملل به عنوان نقشه راه حل بحران سوریه و الزام تمامی کشورها برای پایبندی به اتفاق نظرهای بین المللی، همگی در تضاد و تعارض با منافع ترکیه و عربستان هستند.
از جهت دیگر، صدور قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل مبنی بر شناسایی و مجازات حامیان داعش می تواند، موضوعی جدی برای ملک سلمان و اردوغان باشد، زیرا آنکارا و ریاض از ابتدای اعلام موجودیت داعش تاکنون مهمترین حامیان داعش بوده اند و اینک شرایط پیش آمده، این دو کشور را ملزم به اتخاذ راهبردی جدید برای دور زدن این قطعنامه می کند.
دو: طرح مبارزه با داعش
به نظر بسیاری از کارشناسان دیدار اردوغان و ملک سلمان دیداری راهبردی برای توافق در خصوص طرح مورد نظر و ادعای آنها در امر مبارزه با تروریسم و از جمله داعش تلقی می شود، به ویژه آنکه اواسط ماه گذشته میلادی آنکارا میزبان ملک سلمان در اجلاس سران گروه 20 بود که در آنتالیا ترکیه برگزار شد.
همچنین این دیدار چند روز پس از اعلام «محمد بن سلمان»، جانشین ولی عهد و وزیر دفاع عربستان مبنی بر تشکیل ائتلاف اسلامی نظامی مبارزه با تروریسم که ترکیه از جمله اعضای فعال و تاثیرگذار آن عنوان شده، صورت می گیرد و بالبطع آنکارا و ریاض انجام هماهنگی های لازم در این قضیه را امری ضروری تلقی می کنند.
سه: منطقه حائل
موضوع منطقه حائل که ترکیه سال هاست، تلاش دارد، آن را در شمال سوریه پیاده کند، از دیگر موضوعات مورد بحث دو طرف خواهد بود، به ویژه آنکه ترکیه از دخالت فزاینده روسیه در بحران سوریه و به خصوص شمال این کشور که دارای مرزهای مشترک با ترکیه است، احساس خطر می کند.
آنکارا بر این باور است، حضور روس ها در شمال سوریه صرفا برای مبارزه با تروریسم و داعش نیست، بلکه ایجاد ناآرامی و هرج و مرج گسترده در این مناطق و تحریک کُردهای ترکیه به تلاش برای تشکیل موجودیت و کیانی مستقل در مرزهای ترکیه است و این موضوعی نیست که آنکارا به آن تن دهد و چنین حضوری از سوی روس ها در نزدیکی مرزهای خویش را تهدیدی برای امنیت ملی خود ارزیابی می کند.
آنچه بر نگرانی های آنکارا در شمال سوریه می افزاید، پیروزی هایی است که ائتلاف مسلح موسوم به «نیروهای دموکراتیک سوریه» که کُردها در آن نقش اصلی را ایفا می کنند، در شمال سوریه در قبال داعش به دست آورده و موفق شدند، با گذر از سد تشرین به سمت کرانه غربی رودخانه فرات پیشروی کنند. پیشروی کُردها از منطقه «عین العرب»، در ریف شمالی حلب به سمت منطقه مرزی «اعزاز»، در «عفرین» می تواند پایانی بر رویای آنکارا برای تشکیل منطقه حائل در شمال سوریه باشد.
چهار: ترسیم خطوط ائتلافی جدید
از سوی دیگر، دیدار اردوغان – سلمان را باید گامی در راستای ترسیم خطوط و چارچوب ائتلافی جدید بین عربستان و ترکیه برای مقابله با روسیه ملاحظه کرد، به ویژه پس از تنش ایجاد شده در روابط مسکو – آنکارا که اردوغان را واداشته صرف نظر از تامل در سناریوهای پیش روی ترکیه در عرصه میدانی و سیاسی، به بُعد اقتصادی این بحران نیز بیاندیشد و درپی تامین نیاز کشورش به انرژی باشد، به همین دلیل سفر وی به عربستان از بُعد اقتصادی و در حوزه تامین انرژی ترکیه توسط عربستان قابل ملاحظه است.
البته این ائتلاف تنها به خاطر ملاحظات عربستان و ترکیه درباره روسیه شکل نمی گیرد، بلکه ایران نیز مد نظر خواهد بود و در این راستا ریاض و آنکارا نحوه مقابله با نفوذ ایران در سوریه و منطقه که تهدید کننده منافع آنهاست، را مورد ارزیابی قرار خواهند داد.
پنج: مذاکرات ژانویه در خصوص بحران سوریه
پس از آنکه عربستان سعودی در کنفرانس ریاض به اذعان خود موفق به متحد و یکپارچه کردن صفوف معارضان شد، انتظار می رود، عربستان و ترکیه درباره تشکیل هیئتی به نمایندگی از معارضان و تعیین ترکیب و انتخاب اعضای این هیئت نیاز به هماهنگی و گفتگو با یکدیگر دارند.
افزون بر آن موضوعات مطرح در مذاکرات، مواضع هیئت معارضان، چارچوب بحث و اختیارات آنها و .. از جمله مسائلی است که نیازمند هماهنگی ریاض و آنکارا دارد و انتظار می رود، از جمله موضوعات مورد بحث در این سفر اردوغان است.
شش: بازنگری در نحوه حمایت از گروه های تروریستی
سفر اردوغان به ریاض دو روز پس از کشته شدن «زهران علوش»، سرکرده گروه تروریستی «جیش الفتح» در ریف دمشق صورت می گیرد، کسی که اولین هم پیمان و مزدور عربستان در سوریه شمرده می شد و دارای روابطی نزدیک و صمیمانه با ترکیه بود و کشته شدن وی ضربه مهلکی به دو کشور و طرح های آنها در سوریه وارد می کند.
کشته شدن علوش که چند روز پس از کنفرانس ریاض و مشارکت علوش در آن و انتخاب وی به عنوان عضو هیئت عالی نظارت بر هیئت مذاکره کننده صورت گرفت، چه در اثر حمله نیروی هوایی سوریه یا جنگنده های روسی صورت گرفته باشد، بیانگر نفوذ دستگاه های امنیتی سوریه در گروه های تروریستی است.
سران سعودی از کشته شدن علوش هم خشمگین و هم متحیر شده بودند و آن را اقدامی برای به شکست کشاندن کنفرانس ریاض و واکنش به بیانیه اختتامیه آن و اظهارات «محمد بن نایف»، ولی عهد عربستان تلقی کردند که آغاز مرحله انتقالی در سوریه را منوط به برکناری بشار اسد، رئیس جمهوری سوریه از قدرت کرده بود.
بنابراین در چنین شرایطی عربستان و ترکیه لازم است، با بررسی شرایط کنونی حاکم بر میدان، نحوه ارسال کمک های نظامی و لجستیکی به گروه های تروریستی مورد حمایت اشان در سوریه هماهنگ کنند.
- پرونده عراق
پرونده عراق از دیگر محورها و موضوعات مورد بحث و تبادل نظر اردوغان و ملک سلمان است. اکنون بعد از آزادسازی شهر «الرمادی»، مرکز استان «الانبار» و پاکسازی آن از عناصر داعش، تدارک برای عملیات آزادسازی شهر «موصل»، مرکز استان «نینوا» که دهم ژوئن 2014 توسط داعش تصرف شد، بیش از پیش شکل جدی به خود گرفته است.
عربستان و ترکیه در این خصوص دارای نگرانی های مشترکی هستند که مهمترین آنها، بیم از قدرت گرفتن هر چه بیشتر شیعیان و به ویژه در قالب نیروهای «حشد الشعبی» و اتخاذ سازوکاری برای تضمین جایگاه اعراب سنی در آینده عراق است.
آنکارا از یک سو انتظار حمایت از آنکارا در قضیه حضور نظامیانش در پایگاه نظامی «بعشیقه»، در نزدیکی شهر موصل را دارد و از سوی دیگر، خواهان افزایش فشارهای دیپلماتیک برای انحلال نیروهای حشد الشعبی است.
- پرونده مصر
مصر، محور دیگر دیدار مقامات ترکیه و عربستان است، به خصوص که در این پرونده ریاض و آنکارا دارای اختلاف مواضع و دیدگاه هایی نیز می باشند که مهمترین آنها «جماعت اخوان المسلمین» است.
اوج اختلاف نظر آنکارا و ریاض درباره مصر در قضیه براندازی حکومت «محمد مرسی» به عنوان نماینده اخوانی ها و رئیس جمهوری این کشور و به قدرت رسیدن «عبد الفتاح السیسی» است که از زمان رسیدن به قدرت موجب نزدیکی روابط قاهره – ریاض و در مقابل خشم آنکارا شده است.
در این چارچوب انتظار می رود، اردوغان در دیدار خود با ملک سلمان موضوع کم شدن محدودیت های اعمال شده بر اخوان المسلیمین به عنوان مهم ترین جریان مورد حمایت ترکیه و اپوزیسیون حکومت عبد الفتاح السیسی را مورد بحث قرار دهند.
همچنین به نظر می رسد، عربستان تلاش هایی برای نزدیک کردن دیدگاه های ترکیه و قاهره و سرانجام بهبود روابط دو جانبه شود، اگرچه موضع ترکیه تاکنون در قبال حکومت مصر تغییر نکرده و رابطه به السیسی از اهمیتی برای آن برخوردار نیست.
- پرونده یمن
افزون بر تمام موارد مذکور، پرونده یمن و موضوع تجاوز نظامی عربستان سعودی به این کشور که وارد دهمین ماه خود می شود، از دیگر قضایای مورد بحث بین اردوغان و ملک سلمان خواهد بود و انتظار می رود، عربستان به ترکیه برای نجات از باتلاق یمن نیز متوسل شوند، به ویژه آنکه پس از حدود 10 ماهی که از تجاوز نظامی اشان می گذرد، نتوانسته اند، حتی یک هدف را نیز در یمن محقق کنند.
خلاصه سخن
سفر اردوغان به عربستان سعودی اگرچه از سوی برخی تحلیلگران به عنوان آغاز مرحله ای جدید از روابط آنکارا – ریاض توصیف شده، اما باید توجه داشت که اختلافاتی عمیق در مواضع عربستان و ترکیه در قبال موضوعات منطقه ای وجود دارد که نمونه بارز آن، دیدگاه متفاوت دو کشور در برابر اخوان المسلمین است.
لذا اگر نزدیکی بین دو طرف مشاهده می شود، محدود به همین برهه زمانی و هم پیمانی موقت نشات یافته از مقتضیات و شرایط منطقه ای است و همین نگرش است که موجب می شود، عربستان هیچ گاه از ترکیه درخواست اعزام نیرو یا جنگنده برای پیوستن به عملیات «طوفان قاطعیت» در یمن نکند.
البته حتی اگر هم سعودی ها چنین خواسته ای داشته باشند، به نظر نمی رسد، پاسخ مثبت از آنکارا دریافت کنند، زیرا ترکیه از بحران ها و جنگ هایی که با آغاز بحران سوریه درگیر آنها شده، کلافه شده است.
در عین حال ریاض هیچ گاه فراموش نخواهد کرد که این همان عثمانی ها بودند که حکومت اول سعودی را نابود کردند، بنابراین هیچ گاه نمی تواند، به ترک ها به عنوان دوستی حقیقی نگاه کند.
در واقع سفر اردوغان به عربستان و دیدار با پادشاه سعودی در ریاض دیدار دو فرد نگران است که پس از پنج سال ارائه انواع کمک های تسلیحاتی و مالی به گروه های مسلح در سوریه، نتوانسته حتی یک هدف را هم محقق کند.
حالا باید دید، این دیدارها و سفرها می تواند، نگرانی ها و تشویش خاطر دو طرف را از بین برده و آرام کند.
سفر اردوغان که بعد از ظهر سه شنبه صورت گرفت، سومین سفر رئیس جمهوری ترکیه به ریاض از زمان به قدرت رسیدن ملک سلمان در 23 ژانویه گذشته و دومین سفر وی طی ماه اخیر شمرده می شود.
این سفرها در شرایطی انجام می شود که هر دو کشور با تهدیدات بی سابقه ای مواجه هستند که امنیت ملی و تمامیت ارضی آنها را به ویژه پس از اقدام آنکارا در سرنگونی جنگنده روسی در شمال سوریه و هم پیمانی روسیه و ایران و سوریه در عرصه میدانی سوریه و شرایط نامناسب و نامساعد عربستان در سوریه و یمن و ترکیه در سوریه به خطر انداخته است.
با توجه به شرایطی که ریاض و آنکارا در منطقه با آن مواجه هستند، انجام چنین سفری غیر منتظره نبود، همانگونه که موضوعات و پرونده های مورد بحث در آن نیز کاملا واضح و روشن است.
بر اساس اعلام رسانه های داخلی ترکیه محور اصلی دیدار اردوغان از عربستان گفتگو پیرامون تحولات اخیر خاورمیانه بوده و رهبران دو کشور برآنند تا سطح همکاری های خود را افزایش دهند.
با این حال این سوال مطرح می شود که رهبران دو کشور ترکیه و عربستان در نشست اخیر چه اهدافی را پیگیری می کنند؟ علاوه بر این، مهم ترین محورهای مورد گفتگوی مقامات ریاض و آنکارا چه موضوعاتی را دربر خواهد گرفت؟
سفر اردوغان به عربستان در شرایطی صورت گرفت که طی یک ماه اخیر منطقه شاهد تحولات مهمی بود که از نگاه آنکارا بر پیچیدگی مسائل منطقه افزوده است، تنش ایجاد شده بین مسکو و آنکارا در پی سرنگونی جنگنده روسی در 24 نوامبر گذشته، عادی سازی روابط ترکیه – رژیم صهیونیستی، اعلان عربستان مبنی بر تشکیل ائتلاف اسلامی نظامی علیه تروریسم در 14 دسامبر گذشته، کشته شدن «زهران علوش»، سرکرده گروه تروریستی «جیش الاسلام»، مهره اصلی عربستان در ریف دمشق، شکست های سنگین داعش در پی پیشروی گروه مسلح موسوم به «نیروهای دموکراتیک سوریه» که مورد حمایت مستقیم آمریکا هستند، به سمت غرب رودخانه فرات با آزادسازی سد تشرین در ریف شمالی شرقی حلب، آزادسازی الرمادی در عراق و شکست داعش در این شهر مهمترین این تحولات و رخ دادها هستند.
بر این اساس می توان موضوعات و پرونده های مورد بحث طی دیدار اخیر اردوغان از عربستان را در موارد زیر ملاحظه کرد:
- پرونده سوریه
پرونده سوریه و تحولات اخیر رخ داده در این پرونده که تغییر معادلات میدانی در این کشور به زیان ریاض و آنکارا را به دنبال داشته و آنها را را وادار به بازنگری در راهبردهای اشان در قبال بحران کرده، مهمترین موضوع مورد بحث بین اردوغان و ملک سلمان تلقی می شود.
نگاهی به وضعیت میدانی سوریه تاکید می کند که قدرت نظامی و سیاسی دمشق به لطف ادامه حمایت های هم پیمانانش ایران و روسیه درحال افزایش است تا در قبال آن محور دشمنان سوریه از جمله ترکیه و عربستان بیش از پیش تضعیف شود.
یک: چرخش موضع محافل بین المللی
قطعنامه ها و تصمیمات اخیر شورای امنیت سازمان ملل بر ضرورت اتخاذ رویکردی جدید از سوی بازیگران پرونده سوریه جهت حل سیاسی بحران این کشور تاکید کرده است.
نکته مهمی که در تصمیمات اخیر مهمترین نهاد بین المللی جلب توجه می کند، تصمیم جدی شورای امنیت سازمان ملل برای قطع سرچشمه های مالی و نظامی داعش و مجازات جریان ها و کشورهایی است که به شکل مستقیم و یا غیر مستقیم به داعش کمک می کنند.
صدور قطعنامه ٢٢٥٤ شورای امنیت سازمان ملل به عنوان نقشه راه حل بحران سوریه و الزام تمامی کشورها برای پایبندی به اتفاق نظرهای بین المللی، همگی در تضاد و تعارض با منافع ترکیه و عربستان هستند.
از جهت دیگر، صدور قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل مبنی بر شناسایی و مجازات حامیان داعش می تواند، موضوعی جدی برای ملک سلمان و اردوغان باشد، زیرا آنکارا و ریاض از ابتدای اعلام موجودیت داعش تاکنون مهمترین حامیان داعش بوده اند و اینک شرایط پیش آمده، این دو کشور را ملزم به اتخاذ راهبردی جدید برای دور زدن این قطعنامه می کند.
به نظر بسیاری از کارشناسان دیدار اردوغان و ملک سلمان دیداری راهبردی برای توافق در خصوص طرح مورد نظر و ادعای آنها در امر مبارزه با تروریسم و از جمله داعش تلقی می شود، به ویژه آنکه اواسط ماه گذشته میلادی آنکارا میزبان ملک سلمان در اجلاس سران گروه 20 بود که در آنتالیا ترکیه برگزار شد.
همچنین این دیدار چند روز پس از اعلام «محمد بن سلمان»، جانشین ولی عهد و وزیر دفاع عربستان مبنی بر تشکیل ائتلاف اسلامی نظامی مبارزه با تروریسم که ترکیه از جمله اعضای فعال و تاثیرگذار آن عنوان شده، صورت می گیرد و بالبطع آنکارا و ریاض انجام هماهنگی های لازم در این قضیه را امری ضروری تلقی می کنند.
سه: منطقه حائل
موضوع منطقه حائل که ترکیه سال هاست، تلاش دارد، آن را در شمال سوریه پیاده کند، از دیگر موضوعات مورد بحث دو طرف خواهد بود، به ویژه آنکه ترکیه از دخالت فزاینده روسیه در بحران سوریه و به خصوص شمال این کشور که دارای مرزهای مشترک با ترکیه است، احساس خطر می کند.
آنکارا بر این باور است، حضور روس ها در شمال سوریه صرفا برای مبارزه با تروریسم و داعش نیست، بلکه ایجاد ناآرامی و هرج و مرج گسترده در این مناطق و تحریک کُردهای ترکیه به تلاش برای تشکیل موجودیت و کیانی مستقل در مرزهای ترکیه است و این موضوعی نیست که آنکارا به آن تن دهد و چنین حضوری از سوی روس ها در نزدیکی مرزهای خویش را تهدیدی برای امنیت ملی خود ارزیابی می کند.
آنچه بر نگرانی های آنکارا در شمال سوریه می افزاید، پیروزی هایی است که ائتلاف مسلح موسوم به «نیروهای دموکراتیک سوریه» که کُردها در آن نقش اصلی را ایفا می کنند، در شمال سوریه در قبال داعش به دست آورده و موفق شدند، با گذر از سد تشرین به سمت کرانه غربی رودخانه فرات پیشروی کنند. پیشروی کُردها از منطقه «عین العرب»، در ریف شمالی حلب به سمت منطقه مرزی «اعزاز»، در «عفرین» می تواند پایانی بر رویای آنکارا برای تشکیل منطقه حائل در شمال سوریه باشد.
چهار: ترسیم خطوط ائتلافی جدیداز سوی دیگر، دیدار اردوغان – سلمان را باید گامی در راستای ترسیم خطوط و چارچوب ائتلافی جدید بین عربستان و ترکیه برای مقابله با روسیه ملاحظه کرد، به ویژه پس از تنش ایجاد شده در روابط مسکو – آنکارا که اردوغان را واداشته صرف نظر از تامل در سناریوهای پیش روی ترکیه در عرصه میدانی و سیاسی، به بُعد اقتصادی این بحران نیز بیاندیشد و درپی تامین نیاز کشورش به انرژی باشد، به همین دلیل سفر وی به عربستان از بُعد اقتصادی و در حوزه تامین انرژی ترکیه توسط عربستان قابل ملاحظه است.
البته این ائتلاف تنها به خاطر ملاحظات عربستان و ترکیه درباره روسیه شکل نمی گیرد، بلکه ایران نیز مد نظر خواهد بود و در این راستا ریاض و آنکارا نحوه مقابله با نفوذ ایران در سوریه و منطقه که تهدید کننده منافع آنهاست، را مورد ارزیابی قرار خواهند داد.
پنج: مذاکرات ژانویه در خصوص بحران سوریه
پس از آنکه عربستان سعودی در کنفرانس ریاض به اذعان خود موفق به متحد و یکپارچه کردن صفوف معارضان شد، انتظار می رود، عربستان و ترکیه درباره تشکیل هیئتی به نمایندگی از معارضان و تعیین ترکیب و انتخاب اعضای این هیئت نیاز به هماهنگی و گفتگو با یکدیگر دارند.
افزون بر آن موضوعات مطرح در مذاکرات، مواضع هیئت معارضان، چارچوب بحث و اختیارات آنها و .. از جمله مسائلی است که نیازمند هماهنگی ریاض و آنکارا دارد و انتظار می رود، از جمله موضوعات مورد بحث در این سفر اردوغان است.
شش: بازنگری در نحوه حمایت از گروه های تروریستی
سفر اردوغان به ریاض دو روز پس از کشته شدن «زهران علوش»، سرکرده گروه تروریستی «جیش الفتح» در ریف دمشق صورت می گیرد، کسی که اولین هم پیمان و مزدور عربستان در سوریه شمرده می شد و دارای روابطی نزدیک و صمیمانه با ترکیه بود و کشته شدن وی ضربه مهلکی به دو کشور و طرح های آنها در سوریه وارد می کند.
کشته شدن علوش که چند روز پس از کنفرانس ریاض و مشارکت علوش در آن و انتخاب وی به عنوان عضو هیئت عالی نظارت بر هیئت مذاکره کننده صورت گرفت، چه در اثر حمله نیروی هوایی سوریه یا جنگنده های روسی صورت گرفته باشد، بیانگر نفوذ دستگاه های امنیتی سوریه در گروه های تروریستی است.
سران سعودی از کشته شدن علوش هم خشمگین و هم متحیر شده بودند و آن را اقدامی برای به شکست کشاندن کنفرانس ریاض و واکنش به بیانیه اختتامیه آن و اظهارات «محمد بن نایف»، ولی عهد عربستان تلقی کردند که آغاز مرحله انتقالی در سوریه را منوط به برکناری بشار اسد، رئیس جمهوری سوریه از قدرت کرده بود.
بنابراین در چنین شرایطی عربستان و ترکیه لازم است، با بررسی شرایط کنونی حاکم بر میدان، نحوه ارسال کمک های نظامی و لجستیکی به گروه های تروریستی مورد حمایت اشان در سوریه هماهنگ کنند.
پرونده عراق از دیگر محورها و موضوعات مورد بحث و تبادل نظر اردوغان و ملک سلمان است. اکنون بعد از آزادسازی شهر «الرمادی»، مرکز استان «الانبار» و پاکسازی آن از عناصر داعش، تدارک برای عملیات آزادسازی شهر «موصل»، مرکز استان «نینوا» که دهم ژوئن 2014 توسط داعش تصرف شد، بیش از پیش شکل جدی به خود گرفته است.
عربستان و ترکیه در این خصوص دارای نگرانی های مشترکی هستند که مهمترین آنها، بیم از قدرت گرفتن هر چه بیشتر شیعیان و به ویژه در قالب نیروهای «حشد الشعبی» و اتخاذ سازوکاری برای تضمین جایگاه اعراب سنی در آینده عراق است.
آنکارا از یک سو انتظار حمایت از آنکارا در قضیه حضور نظامیانش در پایگاه نظامی «بعشیقه»، در نزدیکی شهر موصل را دارد و از سوی دیگر، خواهان افزایش فشارهای دیپلماتیک برای انحلال نیروهای حشد الشعبی است.
- پرونده مصر
مصر، محور دیگر دیدار مقامات ترکیه و عربستان است، به خصوص که در این پرونده ریاض و آنکارا دارای اختلاف مواضع و دیدگاه هایی نیز می باشند که مهمترین آنها «جماعت اخوان المسلمین» است.
اوج اختلاف نظر آنکارا و ریاض درباره مصر در قضیه براندازی حکومت «محمد مرسی» به عنوان نماینده اخوانی ها و رئیس جمهوری این کشور و به قدرت رسیدن «عبد الفتاح السیسی» است که از زمان رسیدن به قدرت موجب نزدیکی روابط قاهره – ریاض و در مقابل خشم آنکارا شده است.
در این چارچوب انتظار می رود، اردوغان در دیدار خود با ملک سلمان موضوع کم شدن محدودیت های اعمال شده بر اخوان المسلیمین به عنوان مهم ترین جریان مورد حمایت ترکیه و اپوزیسیون حکومت عبد الفتاح السیسی را مورد بحث قرار دهند.
همچنین به نظر می رسد، عربستان تلاش هایی برای نزدیک کردن دیدگاه های ترکیه و قاهره و سرانجام بهبود روابط دو جانبه شود، اگرچه موضع ترکیه تاکنون در قبال حکومت مصر تغییر نکرده و رابطه به السیسی از اهمیتی برای آن برخوردار نیست.
- پرونده یمن
افزون بر تمام موارد مذکور، پرونده یمن و موضوع تجاوز نظامی عربستان سعودی به این کشور که وارد دهمین ماه خود می شود، از دیگر قضایای مورد بحث بین اردوغان و ملک سلمان خواهد بود و انتظار می رود، عربستان به ترکیه برای نجات از باتلاق یمن نیز متوسل شوند، به ویژه آنکه پس از حدود 10 ماهی که از تجاوز نظامی اشان می گذرد، نتوانسته اند، حتی یک هدف را نیز در یمن محقق کنند.
سفر اردوغان به عربستان سعودی اگرچه از سوی برخی تحلیلگران به عنوان آغاز مرحله ای جدید از روابط آنکارا – ریاض توصیف شده، اما باید توجه داشت که اختلافاتی عمیق در مواضع عربستان و ترکیه در قبال موضوعات منطقه ای وجود دارد که نمونه بارز آن، دیدگاه متفاوت دو کشور در برابر اخوان المسلمین است.
لذا اگر نزدیکی بین دو طرف مشاهده می شود، محدود به همین برهه زمانی و هم پیمانی موقت نشات یافته از مقتضیات و شرایط منطقه ای است و همین نگرش است که موجب می شود، عربستان هیچ گاه از ترکیه درخواست اعزام نیرو یا جنگنده برای پیوستن به عملیات «طوفان قاطعیت» در یمن نکند.
البته حتی اگر هم سعودی ها چنین خواسته ای داشته باشند، به نظر نمی رسد، پاسخ مثبت از آنکارا دریافت کنند، زیرا ترکیه از بحران ها و جنگ هایی که با آغاز بحران سوریه درگیر آنها شده، کلافه شده است.
در عین حال ریاض هیچ گاه فراموش نخواهد کرد که این همان عثمانی ها بودند که حکومت اول سعودی را نابود کردند، بنابراین هیچ گاه نمی تواند، به ترک ها به عنوان دوستی حقیقی نگاه کند.
در واقع سفر اردوغان به عربستان و دیدار با پادشاه سعودی در ریاض دیدار دو فرد نگران است که پس از پنج سال ارائه انواع کمک های تسلیحاتی و مالی به گروه های مسلح در سوریه، نتوانسته حتی یک هدف را هم محقق کند.
حالا باید دید، این دیدارها و سفرها می تواند، نگرانی ها و تشویش خاطر دو طرف را از بین برده و آرام کند.
