گروه بین‌الملل مشرق - وزارت کشور عربستان سعودی روز گذشته با صدور بیانیه‌ ای از اجرای حکم اعدام آیت الله شیخ «نمر باقر النمر»، رهبر شیعیان عربستان خبر داد و این روحانی و مجاهد بزرگ به همراه 46 متهم دیگر که اغلب آنها تروریست معرفی شده ‌اند روز شنبه در 12 منطقه عربستان اعدام شد.

حکم اعدام آیت الله نمر آبان 94 در دادگاه تجدید نظر و دادگاه عالی آل سعود تأیید و برگه‌ ای به همین منظور به وزارت کشور ارسال شد تا امضای «محمد بن نایف»، وزیر کشور عربستان برای انجام این حکم گرفته شود.

بر کسی پوشیده نیست که از زمان بازداشت شیخ نمر در سال 2012 تا زمان شهادت وی، قریب به 3 سال حکومت عربستان هیچ گاه در قضیه شیخ نمر حسن نیت نداشت و تمام داده‌ها حکایت از آن داشت که وضعیت این روحانی بزرگ عربستانی به سمت بدتر شدن پیش می رود تا سرانجام منتهی به اعدام وی شد.

با انتشار خبر اعدام شیخ نمر تحلیل ها و گمانه زنی های بیشماری درباره انگیزه، اهداف و بازتاب این اقدام حکومت سعودی منتشر شد که همگی در یک موضوع اتفاق نظر داشتند، اینکه اعدام شیخ نمر زمینه فروپاشی نظام سعودی در عربستان و تشدید تنش ها و بحران های منطقه ای را درپی خواهد داشت.

برخی گمانه زنی ها نیز اعدام شیخ نمر را اولین رهاورد «رجب طیب اردوغان»، رئیس جمهوری ترکیه به ریاض و دیدار با مسئولان ارشد سعودی از جمله ملک سلمان، پادشاه عربستان عنوان کرده بودند.

در این بین گمانه زنی های دیگری نیز درباره انگیزه‎‌ها و اهداف نهفته در پس اجرای حکم اعدام شیخ نمر مطرح است که پرده از روابط شاهزادگان سعودی و یا همان مسئولان ارشد و صف اول عربستان بر می دارد.

وضعیت حقوق بشر در زمان محمد بن نایف

برای به دست آوردن دیدی روشن تر از قضایا و مسائل مرتبط با حقوق بشر در عربستان لازم است، اندکی به عقب باز گردیم و به وضعیت حقوق بشر در عربستان سعودی از زمان سپردن پرونده حقوق بشر به «محمد بن نایف»، ولی عهد و وزیر کشور عربستان نگاهی بیاندازیم.

با مرگ ملک عبدالله و به قدرت رسیدن سلمان شاهد تغییر و تحولاتی مهمی در ساختار حکومتی عربستان که خاندان سعودی بر آن حاکم است، بودیم، تغییراتی که به موجب آن و براساس عزل و نصب های صورت گرفته توسط ملک سلمان، «محمد بن نایف» به ولی عهدی و «محمد بن سلمان»، پسر ملک سلمان به جانشینی ولی عهد منصوب شدند.

به موازات انتصاب محمد بن نایف به ولی عهدی عربستان، وزارت کشور و به تبع آن پرونده حقوق بشر به شکل تام و کمال به بن نایف، مرد دوم حکومت سپرده شد که پرونده تمام زندانیان کشور، از جمله زندانیان سیاسی و آزادی بیان را نیز شامل می شد.

نگاهی به گزارش های حقوق بشری درباره وضعیت حقوق بشر در عربستان طی سپردن این پرونده به محمد بن نایف و آمارهای رسمی منتشر شده از سوی وزارت کشور عربستان درباره تعداد اعدام های صورت گرفته در این کشور و افرادی که این حکم در خصوص آنها در این برهه زمانی اجرا شده، به این نکته اشاره می کند که وضعیت حقوق بشر در عربستان رو به وخامت گذاشته و تعداد اعدام ها در این کشور به شکل چشمگیری افزایش داشته است.


اعتراض خانواده های زندانیان

درباره وضعیت زندانیان در زندان های حکومت عربستان در برهه زمانی که محمد بن نایف بر پرونده حقوق بشر و زندانیان این کشور نظارت و اشراف داشت، به گزارشی اشاره می کنیم که روزنامه انگلیسی «ایندپندنت» نوامبر 2015 میلادی منتشر و در آن افشا کرد که شیخ نمر در فهرست افرادی است که حکومت عربستان درصدد اعدام آنهاست.

این روزنامه در بخشی از گزارش خود به مادران 5 متهم شیعی در بند حکومت عربستان اشاره می کند که در آن تاکید کرده بودند، فرزندان آنها طی مدت حبس در معرض انواع شکنجه و آزار و اذیت جسمی و روحی و روانی قرار داشتند و با اینکه مرتکب جرم قتل نشده بودند، زیر شکنجه مجبور به پذیرفتن اتهام شده بودند.


افشاگری روزنامه انگلیسی درباره بهره برداری از اعدام شیخ نمر

صرف نظر از تاکید این گزارش بر تشدید وضعیت حقوق بشر در عربستان به خصوص در زمان ولی عهدی و وزیری کشور محمد بن نایف، نکته مهمی که روزنامه ایندیپندنت در گزارش خود به آن اشاره کرده بود، زمان و موعد اجرای احکام اعدام بود.

ایندیپندنت در این باره معتقد است که زمان و موعد اجرای احکام اعدام تا حدود بسیار زیادی به نزاع و درگیری برسر به دست گرفتن قدرت بین محمد بن نایف، وزیر کشور و ولی عهد عربستان و محمد بن سلمان، پسر پادشاه و جانشین ولی عهد و وزیر دفاع این کشور مرتبط است.

در ادامه این گزارش به اظهارات «سعد الفقیه»، معارض عربستانی که هم اکنون در لندن اقامت دارد، اشاره می کند که گفته بود، از زمان به قدرت رسیدن سلمان، محمد بن سلمان بر همه امور سیطره یافته و محمد بن نایف خواهان ابراز وجود در برابر بن سلمان است و این اظهار قدرت را اعدام شیخ نمر و 46 نفر دیگری که در لیست اعدام وزارت کشور قرار گرفته و برخی از آنها عضو دو گروه تروریستی القاعده و داعش هستند و به اعدام محکوم شده اند، می داند.

به گفته این معارض برجسته عربستانی محمد بن نایف با اجرای این اعدام ها تلاش دارد، اینگونه القا کند که تصمیم آخر را در این خصوص وی خواهد گرفت، همچنین سعی می کند، اینگونه جلوه دهد که در اجرای این احکام انگیزه های طایفه ای و مذهبی وجود ندارد تا به این ترتیب مانع اعتراض شیعیان عربستان به اعدام شیخ نمر و قیام آنها علیه حکومت خاندان سعودی در عربستان شود.

افشاگری فعال توئیتری عربستانی درباره اعدام شیخ نمر

این تنها روزنامه انگلیسی ایندیپندنت و سعد الفقیه نبودند که پرده از نزاع ولی عهد و جانشینش جهت بهره برداری از قضیه صدور حکم اعدام شیخ نمر بر می دارند، بلکه «جمال بن»، فعال توئیتری معروف عربستانی نیز طی توئیتی در صفحه شخصی خود به نزاع جاری بین محمد بن سلمان و محمد بن نایف در این قضیه اشاره می کند.

جمال بن که به نظر می رسد، یکی از شاهزادگان معارض سعودی است، ابعاد جدیدی از قضیه آیت الله نمر را برملا و تاکید می کند که قضیه شیخ نمر به موضوع اختلاف نظر عمیق بین این دو شاهزاده سعودی تبدیل شده است.

به گفته این فعال توئیتری وقتی حکم اعدام شیخ نمر برای تایید نهایی به ملک سلمان عرضه می شود، بن نایف به عمویش یادآوری می کند که قصد دارد، شیخ نمر را در روز مرگ پدرش اعدام کند، چراکه خصومتی عمیق و شدید بین «نایف بن عبد العزیز»، ولی عهد اسبق سعودی با شیخ نمر وجود داشت و بن نایف به ظن خود انتقام خصومت ورزی های شیخ نمر با پدرش را به این ترتیب خواهد گرفت.

اما این خواسته از بیم اینکه القا شود، انتقام جویی شخصی است و درپی خود اعتراض داخلی و خارجی شیعیان را موجب خواهد شد، از سوی ملک سلمان رد می شود.

به همین دلیل در تمام طول این مدت بن نایف تلاش داشت، ملک سلمان را قانع کند که یک شیعی را به وزارت برساند تا حکومت سعودی را از متهم شدن به تبعیض علیه شیعیان و متهم شدن به اینکه اعدام شیخ نمر اقدامی شخصی و انتقام جویانه بوده، دور کند.

جمال بن در ادامه می افزاید: در حالی که بن نایف برای انتقام جویی درپی اعدام شیخ نمر بود، بن سلمان این اقدام را رد می کرد و درصدد بود، از این موضوع به عنوان اهرم فشاری علیه ایران استفاده کند. بن نایف این دیدگاه بن سلمان را احمقانه و مضحک تلقی می کرد و این موضوع به شدت بن سلمان را خشمگین کرده بود.

وی تاکید می کند که بن نایف برای عملی کردن خواسته خود به بن سلمان خبر می دهد که حکم را شخصا و بدون مهر و تایید ملک سلمان اجرا خواهد کرد. بن سلمان نیز با ارسال نامه ای برای وی تاکید می کند، مهر سلطنتی در دست اوست و از جمله اختیارات پادشاه برکناری ولی عهد است تا آشکارا به وی پیام دهد، در صورت پافشاری بر خواسته اش در انتظار عزل و برکناری از منصبش باشد.


سناریوهای پس از اعدام شیخ نمر

کارشناسان و تحلیلگران از افشاگری های صورت گرفته درباره اختلاف موجود بین بن نایف و بن سلمان درباره پرونده اعدام شیخ نمر و تلاش هریک از طرف ها جهت بهره برداری از این پرونده در جهت منافع خود، دو سناریو را برای مرحله پس از شهادت شیخ نمر در عرصه داخل عربستان مطرح می کنند:

سناریو اول: ابراز قدرت بن نایف و تحکیم پایه‌ های ولی عهدی
به اعتقاد این کارشناسان بن نایف صرف نظر از انتقام جویی شخصی و دشمنی که با شیخ نمر داشت، با اعدام وی به همراه 46 متهم دیگر که اغلب دارای سوابقی مبنی بر عضویت یا همکاری با القاعده و داعش را داشتند، تلاش کرد، خود را همچنان قدرتمند و خارج از دایره نفوذ و سیطره محمد بن سلمان نشان دهد که گفته می شود، زمام اداره امور کشور عملا دست اوست.

در واقع بن نایف با این اعدام ها و قدرتمند جلوه دادن خود، این پیام را به ملک سلمان و محمد بن سلمان داد که در صورت اقتضا می تواند، در برابر خواست و اراده سلطنتی قد علم کند و پادشاه عربستان و پسرش نمی توانند، وی را نادیده یا دست کم بگیرند.

پیام دیگر بن نایف از این اعدام ها به آمریکا و غرب بود که به او به عنوان مرد شماره یک مبارزه با تروریسم در عربستان نگاه می کنند. وی به این طریق تلاش کرد، به آمریکا و حامیان غربیش این پیام را بدهد که همچنان در عرصه مبارزه با تروریسم مورد ادعای سعودی رقیب بلامنازع است و قدرت را در این حوزه در دست دارد.

در چنین شرایطی دور از انتظار نیست، با توجه به نارضایتی های موجود در خاندان سعودی از پادشاهی سلمان، به خصوص عزل و نصب هایش پس از رسیدن به سلطنت و تلاش برای هموار کردن راه به قدرت رسیدن محمد بن سلمان، علیه پادشاه سعودی قیام کرده و با برکناری وی از قدرت، خود بر تخت سلطنت تکیه زند.

این سناریو در صورت همراهی آمریکا و غرب با بن نایف که نگاه مثبتی برای اداره امور عربستان به وی دارند و سوابق مبارزاتیش با تروریسم، خطری که هم اکنون غرب و آمریکا را به شدت تهدید می کند، دور از انتظار نیست که عملی شود.


سناریو دوم: استفاده بن سلمان از حربه اعدام شیخ نمر علیه بن نایف
اما در مقابل سناریو فوق، سناریو دیگری نیز مطرح است. در این سناریو تاکید شده که در صورت تشدید اعتراض های داخلی به خصوص از جانب شیعیان عربستان، بن سلمان حربه اعدام شیخ نمر را علیه بن نایف استفاده کند، به ویژه آنکه در افشاگری های جمال بن تاکید شده بود که بن سلمان مخالف اعدام شیخ نمر بوده است.

در چنین حالتی جانشین ولی عهد عربستان با یک تیر دو نشان خواهد زد. اول آنکه بن نایف را عامل اعدام شیخ نمر معرفی خواهد کرد و تیر خشم و غضب شیعیان عربستان را متوجه وی خواهد کرد و این کار دشواری برای بن سلمان نیست، به ویژه اگر به خاطر داشته باشیم که همه از دشمنی و خصومت بن نایف و پدرش با شیخ نمر و میل به انتقام جویی بن نایف از شیخ نمر مطلع و آگاه هستند.

در گام دوم، پس از آنکه تیرهای خشم و غضب مردم عربستان و شیعیان این کشور بن نایف را نشانه گرفتند، بن سلمان به بهانه آرام کردن افکار عمومی و فرونشاندن خشم مردم بن نایف از وزارت کشور و ولی عهدی برکنار کند و این اقدام بی‌ شک نهایت آرزو و تمنای بن سلمان است که سودای تکیه زدن بر تخت سلطنت را در سر می پروراند.

در واقع با برکناری و عزل بن نایف از منصب ولی عهدی عربستان بن سلمان رسما و قانونا به سمت ولی عهدی عربستان منصوب خواهد شد و در چنین شرایطی دیگر مانعی در مسیر سلطنت وی نخواهد بود.

در این سناریو دور از انتظار نیست که بن سلمان برای تحقق خواسته اش جهت رسیدن به سلطنت به اعتراض های شیعیان دامن بزند و به هر وسیله و ترفندی برای تشدید و گسترش این اعتراض ها متوسل شود.


خلاصه سخن

تحرکاتی و تحولاتی که عرصه داخلی عربستان در روزهای آتی شاهد آن خواهد بود تا حدود زیادی تکلیف جنگ قدرت میان دو شاهزاده سعودی، «محمد بن نایف» و «محمد بن سلمان» را روشن خواهد کرد.