به گزارش مشرق، 1- در روانشناسی اجتماعی کلیه رفتارهای انسان در طیف وسیعی از رفتارها بین دو نقطه انفعالی و فعال قرار می گیرد. اینکه انسان در کنش خود به طور کامل با اختیار و اراده خود کاری را انجام دهد یا تحت تاثیر اراده دیگران کنشی را از خود بروز دهد نشان دهنده میزان فعال بودن یا انفعالی بودن آن کنش است. این موضوع به رفتارهای گروههای انسانی نیز قابل تسری است. به عبارت دیگر هر کنشی که از جمع های انسانی صادر می شود نیز می تواند لقب انفعالی یا فعال را با خود به همراه داشته باشد. رویکردها، رفتارها و عملکرد گروههای انسانی می تواند بر پایه اختیار انسانهای شکل دهنده آن گروه شکل بگیرد و یا تحت تاثیر فعالیتهای افرادی باشد که در آن گروه نیستند و یا به عبارتی دیگر از خارج از گروه می توانند اراده خود را به آن گروه تحمیل نمایند.
2- به طور قطع در مقام ارزش گذاری رفتارهای فعال چه برای انسان و چه برای گروههای انسانی از ارزش بالاتری برخوردارند چرا که نشان دهنده میزان استقلال و قدرت تصمیم گیری آن فرد یا آن مجموعه می باشند. هرچه عمل انجام شده بیشتر جنبه انفعالی داشته باشد آن فرد یا آن مجموعه نفوذ پذیرتر است و لذا از استقلال کمتری در تصمیم گیریها برخوردار خواهد بود.
3- دیپلماسی در عرصه سیاسی و بین الملل به عنوان یک کنش جمعی انسانی محسوب می شود که می تواند جنبه انفعالی یا فعال داشته باشد. در ادبیات روابط بین الملل دیپلماسی اینگونه تعریف می شود: «تکنیکها و تدابیر عملی و اجرایی که یک دولت با توسل به آنها منافعش را در خارج از قلمرو ارضی خود دنبال می کند.» (پلینو، 1375، ص 326) در این زمینه دیپلماسی با سیاست خارجی تفاوت دارد؛ دیپلماسی عبارت از وسایل و روشهاست و سیاست خارجی عبارت از اهداف و مقاصد، لذا دیپلماسی بیشتر جنبه عملی دارد تا نظری.
4- در ادبیات روابط بین الملل به دیپلماسی انفعالی، «دیپلماسی عمل انجام شده» (Fait Accompli) گفته می شود که عملی است انجام شده به وسیله یک کشور که کشور دیگر یا گروهی از کشورها را در شرایط نامطلوبی قرار می دهد تا طرف مقابل قدرت تصمیم گیری خود را از دست بدهد و چاره ای جز تمکین به خواست طرف مقابل نداشته باشد. (پلینو، 1375، ص 329) نمونه های زیادی از این نوع دیپلماسی در طول تاریخ وجود داشته است که تجدید تسلیحات راینلد توسط هیتلر در سال 1936 و کشید شدن دیوار برلین توسط آلمان شرقی در 1961 دو نمونه از آن اند.
5- در سال گذشته میلادی دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران به طور طبیعی با مسائل متعددی مواجه شد که البته در برخی موارد به علت اینکه در «عمل انجام شده» قرار گرفت عملکرد مطلوبی از خود به نمایش نگذاشت؛ سه مورد از این حوادث عبارتند از :
الف- مهرماه 1394، بازداشت تعدادی از معلمان کشورمان در امارات؛ ۹ معلم ایرانی که در مدارس ایرانی در امارات تدریس می‌کردند به دلیل نداشتن ویزای العین بازداشت شدند. این معلمان تا روز دادگاه آنان که یکشنبه هفته بعد بود در بازداشت به سر بردند و مقامات ایرانی به دلیل سختگیری های قاضی مربوطه نتوانستند مدارک مورد نیاز جهت کفالت معلمان را فراهم نمایند.
ب- مهرماه 1394 ، اخراج کاردار ایران از بحرین؛ بحرین مدعی شد که به دلیل اقدامات تخریبی ایران و تلاش در جهت بر هم زدن آرامش کشور، دولت بحرین چنین تصمیمی گرفته است. دولت این کشور به کاردار ایران در منامه اعلام کرد که 72 ساعت فرصت دارد خاک این کشور را ترک کند و سفیرش در تهران را فراخواند. پس از این ماجرا وزارت خارجه ایران نیز در اطلاعیه ای اعلام کرد نفر دوم سفارت بحرین در تهران را به عنوان عنصر نامطلوب شناخته و به او 72 ساعت برای ترک ایران فرصت داده است.
ج- دی ماه 1394 ، اخراج سفیر ایران از عربستان به همراه اتهامات بسیار؛ در پی اعدام شیخ نمر، صدها نفر از مردم طی تظاهراتی مقابل سفارت و کنسولگریهای عربستان در ایران اقدام این کشور را در سرکوب شیعیان محکوم کردند. بعد از اتفاقات مقابل سفارت عربستان در تهران، وزیر خارجه عربستان قطع رابطه سیاسی با ایران را اعلام کرد. عادل الجبیر اعلام کرد کارکنان سفارت ایران در ریاض باید ظرف مدت 48 ساعت خاک عربستان را ترک کنند. وزیر خارجه عربستان سعودی همچنین از قطع روابط دیپلماتیک با ایران خبر داد. وی حمله به سفارت عربستان را نقض آشکار قوانین بین المللی دانست و مدعی شد ایران با این کار از تروریسم حمایت کرد.
این در حالی بود که شواهد حاکی از برخورد شدید نیروهای انتظامی با مردم معترض در تهران و مشهد و دستگیری تعداد زیادی از آنها بوده است. در عین حال وزیر خارجه عربستان در کنفرانس خبری مدعی شد ایران پناهگاهی امن برای سرکرده‌های القاعده از سال 2011 فراهم می‌کند و سلاح و مواد منفجر به منطقه قاچاق می‌کند. الجبیر همچنین گفت همه طیف‌های مردمی عراق مخالف نفوذ ایران هستند و تهران در آفریقا محدود می‌شود و نمی‌تواند بشار اسد، رئیس‌جمهوری سوریه را نجات دهد.
نتیجه:
تیم دیپلماسی ایران در حال حاضر از نظر علمی و تئوریک از پتانسیل بالایی در پی گیری منافع جمهوری اسلامی ایران برخودار است اما به نظر می آید فضای عملیاتی کردن این دانسته ها و مباحث نظری به دلیل فروررفتن در تئوریهای لیبرالیستی روابط بین الملل ذهن تحلیل گر و قوه تصمیم ساز دستگاه سیاست خارجی ما را تک بعدنگر کرده و به دلیل حاکمیت روح خوش بینانه لیبرالیسم بر اندیشه مجریان سیاست خارجی مانع از شناخت دقیق مسائل بین المللی و تصمیم گیری به موقع شده است.
پی نوشت:
پلینو. جک. سی (1375)، فرهنگ روابط بین الملل، ترجمه حسن پستا، تهران، فرهنگ معاصر
* محمود بابایی
