با یحییپور در محل کارش در یکی از روزهای سال که آلودگی هوا در تهران بیداد میکرد، قرار گذاشتیم و او که آشنایان، نامش را با «آهسته و پیوسته» عجین میدانند، به پرسشهایمان درباره تولیدهای کانون، چگونگی اعمال نظرات شورای نظارت بر اسباببازی، طرح رمان نوجوان امروز کانون و... پاسخ گفت. آنچه در زیر می خوانید، حاصل این گفتوگو است.
کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان مسئولیت نظارت بر تولید اسباببازی را بر عهده دارد، فکر میکنید این مرکز تا چه اندازه توانسته است در ایفای این نقش خود موفق بوده باشد؟
کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان دو وظیفهی جدا، اما مرتبط به هم در حوزه سرگرمی و اسباببازی بر عهده دارد؛ یکی فعالیت مرکز سرگرمیهای سازنده که از دههی 60 به تولید اسباببازی، سرگرمی، بازی فکری، عروسک و بازی رایانهای میپردازد و دیگری، فعالیت شورای نظارت بر اسباببازی که براساس مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی تشکیل شده که ریاست شورا را برعهدهی مدیرعامل کانون گذاشته و دبیرخانهی آنرا در کانون مستقر کرده است. اعضای این شورا عبارتند از: مدیرعامل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، نمایندگان وزارتخانههای صنایع، بازرگانی، آموزش و پرورش، فرهنگ و ارشاد اسلامی، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، سازمان صدا و سیما، یک نفر متخصص روانشناسی کودک، دو نفر کارشناس فرهنگی و هنری و نماینده اتحادیه تولیدکنندگان اسباببازی. دبیرخانه شورا در طول نزدیک به 15 سال فعالیت خود تلاش کرده است طبق اساسنامه، مصوبات شورا و همچنین مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی و شورای فرهنگ عمومی وظیفه حمایت و نظارت بر طراحی، تولید، توزیع و واردات اسباببازیها را به صورت جدی دنبال کند و از تولید و ورود اسباببازیهای مضر جلوگیری کند. در این زمینه کانون تلاش کرده است واردات اسباببازی را از مبادی رسمی ورودی کنترل کند، اما در این زمینه، موضوع واردات قاچاقی اسباببازی هم مطرح است که کنترل آن سختیهای خود را دارد.
با توجه به تعدد اسباببازیهای ساخت چین، فعالیت خود را در این زمینه چطور ارزیابی میکنید؟ مشکل کار کجاست؟
دربارهی کنترل واردات و در مبادی ورودی همه گمرکها موظفند برای ترخیص کالا، نظر مثبت نماینده دبیرخانه شورا را لحاظ کنند. در چند استان که اسباببازی بیشتری از آنجا وارد میشود، مثل بوشهر، هرمزگان و خوزستان، نمایندههایی از طرف کانون برای رسیدگی به این امر مستقرند. ولی در بعضی از جاها که واردات کمتر است، رسیدگی به پروندهها به تهران ارجاع میشود و اسباببازیها از جنبههای مختلف چک میشوند و بالاخره براساس مصوبات شورای نظارت بر اسباببازی در مورد این پروندهها نظر داده میشود. اگر نظر این شورا منفی باشد، از ورود اسباببازی جلوگیری میشود. ما در اینجا با دو معضل مواجهیم ؛یکی از آنها ورود اسباببازیهای قاچاقی است که کنترلی بر روی آنها نداریم و دیگری راههای گریز از مبادی رسمی است که اگرچه کم شده است و مدام چک میشود، باز هم ترفندهایی برای وارد کردن اسباببازیهای نامناسب از مبادی رسمی کاملا مسدود نشده است. شاید بتوان گفت که مشکل اصلی، قاچاق اسباببازی است؛ اگرچه که آمار دقیقی در این زمینه نداریم.
ما سعی میکنیم بیشتر با فرهنگسازی به سمت اجرای مقررات در این زمینه حرکت کنیم. بنابراین با برگزاری جشنوارههای اسباببازی، تشویق تولیدکنندگان، بحثهای حمایتی و آموزشی و غیره، به دنبال ساماندهی فعالان این حوزه هستیم. یعنی کانون بنا نداشته و ندارد که صرفا به دنبال مچگیری متخلفان باشد. ما میخواهیم با حمایت از تولیدکنندگان این امر را به صورت درونزا هدایت کنیم. چندی پیش گروهی متشکل از مسئول دبیرخانه شورای نظارت بر اسباببازی –آقای فرجو– همراه نمایندههایی از قوه قضاییه، نیروی انتظامی و اتحادیه تولیدکنندگان، از فروشگاههای عرضه اسباببازی، در سه ماه پیش داشته، متوجه شده که برخی از اسباببازیها غیرقانونی هستند و به دنبال این موضوع اعلام شده است که نیروی انتظامی حق دخالت و جمعآوری اسباببازیهای غیرمجازی را که بر روی آنها هیچ هولوگرامی وجود ندارد، داراست.
موضوع هولوگرام چیست و کار آن چگونه صورت میگیرد؟
این هولوگرامها را تولیدکننده یا واردکنندهای که کالایش از شورا مجوز گرفته است میتواند از دبیرخانهی شورا بگیرد. البته این هولوگرام حکم شناسنامه هر اسباببازی را هم دارد و اگر خریداری بخواهد اطلاعات بیشتری در مورد اسباببازی خود و حتا سازنده آن بهدست آورد. این هولوگرامها مختص به تولیدات خارجی نیست و تولیدات داخلی ما را هم دربر میگیرد. بدین ترتیب بحث تولید و ورود اسباببازی شکل منطقیتری به خود میگیرد.
همان طور که گفته شده، شورا و کانون وظیفه حمایت و هدایت تولیدکنندگان اسباببازی را هم برعهده دارند؛ بنابراین از سال گذشته نمایشگاه، جشنواره و همایش اسباببازی را برپا کردیم و بنا داریم آن را ادامه دهیم. تداوم این ارتباط با طراحان و تولیدکنندگان، متخصصان و دستاندرکاران، به ساماندهی محصولات داخلی باکیفیت میتواند کمک کند. با وجود این اگر اسباببازیای در داخل دیده شود که دارای کیفیت نامناسب است، هموطنان میتوانند آن اسباببازی را به این مرکز ارجاع دهند تا بررسیِ کارشناسی و در صورت نیاز آزمایشهای گوناگون روی آن صورت بگیرد و در صورت لزوم از تولید و عرضه آن جلوگیری شود.
یکی پرچالشترین تولیدهای کانون تولید عروسکهای "دارا" و "سارا" است که اگرچه گفته میشود سه نسل از تولید را پشت سر گذاشته، همچنان نتوانسته است مورد توجه کودکان و نوجوانان ایرانی قرار گیرد. بحث ما این نیست که این اسباببازیها را با عروسکهای باربی مورد قیاس قرار دهیم. موضوع سر پذیرش کودکان و استقبال آنان از این عروسکهای به اصطلاح ملی است؛ یعنی در حوزه تولید داخلی شاید عروسک هایی مثل غضنفر یا کلاه قرمزی در میان بچه ها محبوبیت بیشتری دارند. نظر شما در اینباره چیست؟
می دانیم که این عروسکها ابتدا به شکلی طراحی و تولید شدند که اندازهشان بزرگ و وزنشان زیاد بود و همین انتقادهایی در پی داشت. نسل دوم با تغییرهایی در اندازه و وزن عرضه شد و نسل سوم که تابستان امسال به بازار وارد شده، حرکتهای مفصلی هم دارد. این عروسکها در حال حاضر سبکوزن و به لحاظ حجمی کوچکترند و البته کمابیش مورد استقبال بچهها و خانوادهها قرار گرفتهاند، اگرچه نتوانستند بهطور گسترده تأثیرگذار و جریانساز باشند.
از جمله تلاشهایی که برای تثبیت وضعیت این عروسکها در میان بچهها از دیرباز انجام شده است، تولید لوازم جانبی و نوشتافزار با تصویر عروسکهای دارا و ساراست. ما در صددیم به موازات تولید این عروسکها فعالیتهای دیگری برای مطرح کردن آنها انجام دهیم. بنابراین در کنار تولید دفترچههایی با تصاویر عروسکهای دارا و سارا، بنا داریم به سمت تولید یک مجموعهی تلویزیونی با شخصیتهای محوری عروسکهای دارا و سارا حرکت کنیم. البته این کار هنوز در مرحله مطالعاتی است. ولی اگر در مطالعات خود به این نتیجه برسیم که این موضوع میتواند موفقیت بیشتری برای معرفی این عروسکهای ملی در برداشته باشد، این کار را خواهیم کرد.
پیشتر گفته میشد که در حمایت از عروسک های دارا و سارا، بناست مجموعههای ادبی تالیف و منتشر شود. در همین راستا کتابهایی هم تولید شد؛ کتابهایی که به نظر میرسید بیشتر به منظور رفع تکلیف بوده تا ایجاد یک حرکت فرهنگی بنیادین. بنابراین اگرچه شاکله کتاب به ظاهر مناسب و دوستداشتنی بود اما درونمایه آنها فاقد اعتبار ادبی بود. حالا شما درباره تولید مجموعه تلویزیونی عروسکی با محوریت عروسکهای دارا و سارا صحبت میکنید؟
اینکه قبلاً کتابهایی با این موضوع منتشر شده و حالا داریم از تولید مجموعه تلویزیونی حرف میزنیم به این معنا نیست که فقط میخواهیم نوع کار را تغییر بدهیم، بلکه عرض کردم میخواهیم با مطالعه در این زمینه فعالیت کنیم و طبیعی است برای موفقیت و اثرگذاری، کیفیت تولیدات را در نظر میگیریم و فقط به موضوع بسنده نمیکنیم. یعنی ما نمیخواهیم صرفا کاری را انجام دهیم که حالت بیلان دهی داشته باشد. بنابراین کیفیت کار برایمان بسیار مهم است. بحث تولید مجموعه عروسکی دارا و سارا در حال حاضر در مرحله مطالعاتی قرار دارد. امیدواریم با شروع سال جدید بتوانیم وضعیت این کار را روشن کنیم.
یکی از مباحثی که در حوزه فعالیتهای کانون با روی کار آمدن جناب آقای حاجیانزاده قول محقق شدن مطرح شد، رونق بخش سینما و تئاتر کانون بود. در آن دوره مطرح شد که طرح «رمان نوجوان امروز» حجم زیادی از نقدینگی کانون را به خود اختصاص داده و این منطقی نیست. از این پس بناست کانون در حوزه دیگر فعالیتهای فرهنگی و هنری خود، نیز ورود جدی خواهد داشت. در زمره مباحث مطرح شده در آن دوره این بود که کانون از این پس به صورت سالانه حداقل یک یا دو فیلم سینمایی را راهی سینماهای کودک و نوجوان خواهد کرد اما در عمل وضعیت محقق نشد ؟
فعالیت ما در حوزه امور سینمایی به چند شاخه تقسیم شده است؛ فیلمهای سینمایی یکی از عمدهترین فعالیتهایی است که به زودی شاهد بخشی از تولیدات آن خواهیم بود. در حال حاضر کانون به سمت نگارش چند فیلمنامه سینمایی رفته است و قرارداد نگارش فیلمنامه سینمایی را با چند فیلمنامهنویس مطرح بسته است. «کتیراییها» با قلم محمدرضا گوهری و کارگردانی کمال تبریزی یکی از همین آثار است که قرارداد آن بسته شده است. «پایان رؤیاها» با قلم و کارگردانی محمدعلی طالبی از دیگر آثاری است که بناست راهی بازار شود. فیلمنامه این اثر هم اکنون اصلاحات پایانی خود را پشت سر میگذارد و به زودی تولید آن آغاز میشود. از سوی دیگر فیلمنامه یک فیلم سینمایی پویانمایی هم در دست نگارش است که طرح داستان آن، براساس شخصیتهای داستانهای ایرانی نوشته شده است. این شخصیتها اگرچه از ادبیات فولکلوریک ما نشأت میگیرند اما حوادث متفاوتی برایشان اتفاق میافتد. هنوز عنوان این پروژه نهایی نشده است و گروهی از نویسندگان در حال نگارش آن هستند.
مجموعهای از انیمیشنهای سه دقیقهای از دیگر فعالیتهایی است که در حال تولید است که ماجراهای آن با شخصیتهای ثابت رقم میخورد و در هر قسمت ماجرای تازه ای را کلید میزنند. این مجموعه که هنوز نام آن مشخص نیست به رابطه کودکان و خانواده میپردازد و تا اندازهای نشانگر نوع نگاه بزرگترها به بچههاست. البته دارای ویژگی هایی هم هست که برای مخاطب کودک و نوجوان لذت بخش است. کاراکترهای این مجموعه غیر انسانی و فانتزی هستند، اما ماجراهای آن در فضایی فانتزی و الهام گرفته از شهر کندوان پیش میرود؛ با خانههایی شبیه خانههای قدیمی آن شهر که البته از امکانات زندگی جدید هم بهرهمندند.
همین طور تعدادی فیلم کوتاه زنده هم در حال تولید است. چند کار در این حوزه انجام شده است. بیشتر این فیلمها حدود سه تا پنج دقیقهای هستند و امیدواریم با همکاری و تعاملی که با صداوسیما داریم، بتوانیم از طریق این رسانه آنها را در اختیار خانوادهها و فرزندانشان قرار دهیم. در این فیلمها هم بیشتر موضوعات کودکان و نوجوانان و ارتباط آنها با والدینشان مورد نظر ما بوده است.
از تعامل و همکاری با صداو سیما گفتید، هنوز هیچ یک از کارهای برجسته کانون در حوزه پویا نمایی و انیمیشن مثل «بارون میاد جرجر» بهرغم ارتباط کانون با این رسانه از طریق تلویزیون پخش نشده است؛ در حالی که مدتهاست بحث لزوم ایجاد فضای مفرح برای مخاطبان مطرح است، مشکل کار کجاست؟
یکی از مسائلی که ما داشتهایم،^ نوع عرضه محصولات کانون به طور کلی و محصولات سینمایی و تلویزیونی آن به صورت خاص است. مشکل در این است که حتی پویانمایی موفقی مثل «بارون میاد جر جر» که دیویدی آن دو نوبت توسط کانون عرضه شده، هنوز به صورت شایسته معرفی نشده است. ما، در زمینه عرضه کل تولیدات کانون تلاش میکنیم که ساماندهی بهتری داشته باشیم و بتوانیم امکان عرضه آنها را گسترش دهیم. در حال تعامل با شبکههای تلویزیونی هستیم تا بتوانیم برخی از تولیدات کانون را از طریق تلویزیون در اختیار مخاطبان خود قرار دهیم. البته راههای دیگر را هم داریم دنبال میکنیم از جمله شبکه پخش رایانهای که در ابتدا برای مراکز کانون فعال میشود و ممکن است بتوانیم فعالیت آن را گسترش بدهیم .
یکی از پرچالشترین بحثهایی که با مدیریت جناب آقای حاجیانزاده و به تبع، با معاونت شما در بخش تولید مطرح شد، بحث به تعویق افتادن و بعضا تعطیلی پروژههای نوجوان امروز و بویژه «رمان نوجوان امروز» بود؛ به گونهای که بعضا گفته میشد این پروژه تعطیلی شده است. آثار رسیده چه مقدار بوده و در چه ژانرهایی بوده و در نهایت چه سرنوشتی پیدا خواهد کرد؟
تعداد کارهای پذیرفته شده بیش از توان تولید سالانه کانون بود و هنوز که هنوز است، هرچند دستکم دو سال است که قرارداد جدیدی منعقد نشده، تعدادی از رمانهای آن دوره باقی مانده است. در این مدت برخی از رمانها چاپ شده و برخی زیر چاپ هستند. نکته این است که قبلا نوع بررسی این کتابها متفاوت بود و شاید کمیت اهمیت بیشتری داشت، اما در دوره مدیریت جدید کمیتهای شکل گرفت و بنا شد آثار مجددا در این کمیته بررسی شوند. برخی از آثار در این مرحله پذیرفته نشدند. البته نویسندگان این آثار انتقاداتی داشتند، منتها در گفتوگو و تعامل با نویسندگان بعضی از کارها با اصلاحاتی در دستور کار چاپ قرار گرفتند، بعضی هم که معترض نبودند و نظر کمیته را پذیرفتند و بعضاً قرار شد اثر خود را بازنویسی کنند. بعد که آقای جزینی مسئولیت این کار را پذیرفتند، بنا شد ضمن بررسی مجدد با نویسندگان وارد گفتوگو شویم تا راهحل مناسبی پیدا کنیم که هم نویسندگان راضی باشند و هم کیفیت مد نظر کانون در خد امکان رعایت شود.
کانون به دنبال راهحلهایی برای تعامل با نویسندگان و جلوگیری از ضایع شدن حقوق آنهاست. در عین حال میخواهد کارهای با کیفیت و درخور شأن کانون به مخاطبان عرضه کند. البته اینجا یک تناقض وجود دارد که سوءتفاهم ایجاد میکند. چون تعداد کتابهایی که پذیرفته شده بودند، خیلی زیاد بود، آن تعدادی که در دوره مدیریت جدید منتشر شده گاهی نادیده گرفته میشود. ضمن اینکه بعضی از دوستانی که با آنها قرارداد بسته شده هنوز کتاب خود را تحویل ندادهاند و خوب باید تکلیف این قراردادها هم معلوم شود و بیحساب این قراردادها اضافه نشوند.
به نظر میرسد به دنبال پروژه نوجوان امروزو به ویژه «طرح رمان نوجوان امروز» بحث تألیف کتاب و پذیرش آثار ویژه کودکان و نوجوانان با اختلال توأم شده است؛ به گونهای که داوران یا بررسان سعی میکنند در پذیرش آثار به شدت دست به عصا عمل کنند و عملا فضای باز قبلی با انقباض شدید توأم شده و بسیاری از کارها با توجیهاتی رد میشود که اصلا محل اعتبار و اعتنایی ندارد. در زمره این موارد بحثهایی که در مورد رمان «سایه هیولا»ی عباس جهانگیریان رخ داد، اشاره کرد، اگرچه که این اثر دوباره توسط کانون بررسی و بالاخره چاپ شد؟
مشکل ما در حوزه رمان تعداد زیاد کارهاست و ما با برنامهای که داریم در صدد هستیم تا با ایجاد تنوع ژانرها و موضوعات در گروههای سنی مختلف به این موضوع سامان دهیم. یعنی در حوزه طرح رمان نوجوان کارهای زیادی وجود دارد که هنوز وضعیت آنها به سرانجام نرسیده است. بنابراین تلاش میکنیم که کارهای زیادی بیش از توان انتشارات در مقطع کنونی پذیرش نشود که نمیدانیم چه زمانی میتوانیم آنها را منتشر کنیم و در واقع در این زمینه دست نگه داشتهایم که هم تنوع مخاطبان و تنوع موضوعها را حفظ کنیم و هم متناسب با توان انتشارات و سلیقه مخاطب حرکت کنیم. البته این توجیهکننده این نیست که جوابهایی به افراد داده شود که درست و دقیق نیستند.
به طور کلی، چه تعداد رمان ویژه طرح «رمان نوجوان امروز» به کانون رسیده و در حال حاضر وضعیت هر کدام از آنها چگونه است؟
کلا قرارداد تألیف بیش از 150 رمان بسته شده بود که حدود 50 عنوان از آنها تا سال 92 به چاپ رسیده بود. برخی هم بهرغم اینکه قرارداد آنها منعقد شده هنوز نوشته نشدهاند و برخی نوشته شده و به تدریج در سالهای 93 و 94 منتشر شدهاند. چند تایی هم انصرافی داشتیم که کتابهایشان را پس گرفتند که بعضا کتابهای خوبی بودند و این دوستان توانستند کارهایشان را در جای دیگری به چاپ برسانند. بعضی از دوستان از ادامه قرارداد و نگارش رمان منصرف شدند.
بسیاری از کسانی که کتابهایشان در این پروژه رد شده معتقدند علت رد شدن آثاشان، این است که نویسنده شهرستانی هستند و به اصطلاح زیاد دیده نمیشوند. همین موضوع یعنی شهرستانی بودن آنها به زعمشان باعث شده تا آثارشان با تأخیر در معرض بررسی و چاپ قرار گیرند. نظر شما در این مورد چیست؟
اصلا در رمان و دیگر کارهای کانون بحث شهرستانی و تهرانی بودن مطرح نیست. اینکه یک دوستی کتابش خوانده شود و نظری در مورد آن داده شود چه تأثیری بر روی مکان حضور یک نویسنده میتواند داشته باشد. کارهای زیادی از شهرستانها همین الان زیر چاپ هستند یا چاپ شدهاند. البته این واقعیتی است که بیشتر نویسندگان در تهران ساکناند. شاید علت اصلی این سو تفاهم همین موضوع باشد.
درباره تئاتر و بویژه تئاتر سیار کانون توضیحی دارید که بخواهید رسانهای کنید؟
بله، در حوزه تئاتر تلاشهای خوبی انجام شده است. از اواخر سال گذشته و در طول سال جاری پیوسته سالنهای تئاتر کانون نمایشهایی به اجرا درآمده و همکاران ما تعامل خوبی با مخاطبان خود داشتهاند. تئاتر سیار کانون با برنامهریزیهایی توانست امسال به اقصا نقاط کشور سفر کند و تقریبا در تمامی استانها حضور داشته باشد. در مناطق محروم و حاشیهای اجرای تئاتر سیار کانون با استقبال خوبی مواجه بود؛ به گونهای که در برخی از مناطق محروم استانها همچون سیستان و بلوچستان دوستان ما مجبور میشدند چند اجرای اضافه تدارک ببینند. جمعیت تماشاگران بعضا از دو هزار نفر تجاوز میکرد. طرحهای جدیدی هم برای تئاتر در نظر گرفته شده است که از جمله آنها به پروژه «کتاب-تئاتر» میتوان اشاره کرد که براساس محتوای کتابهای کانون نمایشنامههایی نوشته و اجرا میشود و همچنین طرح «تئاتر-مدرسه» که نمایشنامه براساس ماجرا یا داستانی که در یکی از کتب درسی امده نگارش میشود. این تئاترها هم در مدارس و هم در مراکز کانون قابل اجرا هستند. این طرح به منظور ایجاد ارتباط بیشتر دانشآموزان با مقوله تئاتر در نظر گرفته شده است. به هر حال ما تلاش داریم با طرحهای تازهای که در صدد اجرای آن هستیم کانون بتواند همچنان مؤثر و موفق با مخاطبان خود ارتباط برقرار کند.