گروه بین‌الملل مشرق- «مصاحبه نمی‌کنم». این تنها جمله‌ای بود که مهاجر افغان در ترکیه به خبرنگار رویترز گفته است چرا که در چند سال اخیر از مصاحبه با خبرگزاری‌ها و آژانس مهاجرت سازمان ملل منع شده‌اند. این مصاحبه می‌توانست اولین قدم برای به‌رسمیت‌شناختن حضور ده‌ها هزار افغان مهاجر در ترکیه و رسیدگی به مشکلات آنان باشد.

از تابستان، مهاجران و مهاجرت به یکی از پرکاردبردترین واژه‌ها در رسانه‌های جهان تبدیل شده و جدا از رسانه‌ها، بسیاری از سیاستمداران را نیز در خاورمیانه و اروپا به خود مشغول داشته است. با این همه شاید کمتر سخنی از مهاجران افغان شنیده باشید، کسانی که حدود یک‌چهارم از سیل کنونی مهاجران به اروپا را تشکیل می‌دهند و عمدتاً از سواحل اروپا و از طریق دریای اژه، عزم یونان می‌کنند.

پایگاه «شبکه همبستگی با مهاجران» اعلام کرده حدود 35% از مهاجران غیرسوری در ترکیه را افغان‌ها تشکیل می‌دهند اما حتی پس از تصویب قانون حمایت از مهاجران در ترکیه، همچنان عمده بار رسیدگی به افغان‌ها بر دوش سمن‌های بین‌المللی (INGO ها) است. افغان‌ها نه شانس زیادی برای به دست‌آوردن شغل و یا حمایت سیاسی در ترکیه دارند و نه می‌توانند امید زیادی به اسکان در اروپا داشته باشند. انتهای داستان آوارگی آنها از کوه‌های هندوکش تا کوهستان آلپ، در دیدرس هیچ‌کس نیست.

اتحادیه اروپا روز دوشنبه و در آستانه برگزاری نشست اضطراری خود، اعلام کرد سه میلیارد یورو معادل با 3.3 میلیارد دلار به ترکیه پرداخت شده تا برنامه مؤثری را برای جلوگیری از خروج آوارگان به سمت اروپا به اجرا گذارد. قرار است باز هم کمک‌های مالی ادامه یاید زیرا برآوردها نشان می‌دهد هنوز حدود 2.7 میلیون نفر از مهاجران سوری در راه اروپا هستند. اما نکته اینجاست که تمرکز اصلی اتحادیه نیز بر همین افراد است. این را «کتی پیری» گزارشگر اتحادیه اروپا در ترکیه گفته و اضافه کرده که «اصلاً حرفی در مورد افغان‌ها در جلسات زده نشده است».

مشکل این نیست که مراکز درمانی و خدماتی که اروپاییان در ترکیه تأسیس کرده‌اند، از پذیرفتن افغان‌‌ها خودداری می‌کنند چرا که دو سال پیش قانونی در این زمینه به تصویب رسید. دغدغه اصلی این است که حتی در همین مرحله نیز فکری به حال زبان متفاوت آنها با عربی که دری و پشتو است، نشده است. پس از این اولین مشکلی که خود را نشان می‌دهد، اشتغال است. ترکیه تازه در ژانویه سال جاری قانونی را برای حل مشکل اشتغال مهاجران تصویب کرد، اما هنوز عملی نشده و تا به حال نمایشی برای جلب تعریفات اتحادیه اروپا بوده است. عمده افغان‌ها کارگرهای غیرقانونی شده و به میوه‌چینی و مانند آن مشغولند.


برنور ایسن روان‌شناس شاغل در سازمان IMECE که وسایل ضروری مانند پوشاک میان مهاجران نجات‌یافته از دریا توزیع می‌کند، تنها راه جلوگیری از تلفات سفرهای مخاطره‌آمیز افغان‌ها را بهترکردن وضعیت آنان در ترکیه می‌داند و اینکه برای آنها وضعیت وخیم مهاجران در اروپا توضیح داده شود. او می‌گوید در تلاش برای اقناع اتحادیه اروپا برای تغییر سیاست‌های آن است.

پولات کیزیلداگ که یک مدیر برنامه در ASAM (سازمان ثبت احوال پناهجویان در ترکیه) است، اذعان می‌کند که به آنها گفته شده از پذیرش افغان‌ها خودداری کنند. سلین اونال، سخنگوی آژانس مهاجرت سازمان ملل می‌گوید در کل سال 2015 میلادی تنها 500 افغان مورد مصاحبه قرار گرفته‌اند (که از این تعداد نیز برخی از آنها دیپورت شده‌اند) در حالی که آمار ورود آنها در همان دوزه زمانی نشان می‌دهد بیش از 63000 افغان یعنی چهار برابر سال 2014 میلادی وارد ترکیه شده‌اند.

دلیلی که عموماً مطرح می‌شود، این است که ترکیه اولین کشوری نیست که آنها به عنوان مهاجر وارد آن شده‌اند. پس باید در مقصد قبلی که برای بیشتر آنها ایران است ثبت نام شوند. از آن سو برخی گروه‌های حقوق بشری مدعی‌اند دولت ایران بسیاری از افغان‌ها را دیپورت می‌کند، بدون اینکه اجازه دهد به عنوان پناهجو ثبت‌نام شوند.

مهاجران افغان نه راهِ پیش دارند، نه راهِ پس و نه می‌‌توانند با این وضعیت در ترکیه بمانند. حکیمه رضایی که کمتر از 40 سال سن دارد،‌ در میان مهاجران افغان در نزدیکی آنکارا زندگی می‌‌کند. او سال پیش، چهار فرزندش را روانه اروپا کرده اما حالا به هر دری می‌زند، کسی او را به فرزندانش نمی‌رساند. حکیمه اتاق کوچک خود را با زغال گرم می‌‌کند. سمن‌های بین‌المللی (INGO ها) به بسیاری از مهاجران سوری کارت اعتباری موقت برای گذران زندگی داده‌‌اند، اما کسی به داد افغان‌ها از جمله حکیمه نرسیده است. او عکس فرزندانش را نشان می‌‌دهد و می‌گوید «هر روز گریه می‌کنم».

شاید کسی بپرسد با این احوالات چرا افغان‌ها شهر و دیار خود را رها می‌‌کنند و دسته دسته به کشورهای دیگر مهاجرت می‌‌کنند؟ اما هر کس چنین بپرسد، حتماً تجربه‌ای از جنگ داخلی ندارد. در همین سال 2015 میلادی، حدود 11 هزار افغان در کشور خود کشته یا مجروح شدند، بسیاری از مسئولان دولتی به اختلاس متهم هستند و فرصت‌های شغلی روزبه‌روز کمیاب‌تر می‌شود. نیروهای حافظ صلح سازمان ملل از سال 2014 میلادی تعدادی از مناطق را خالی کرده‌‌اند و طالبان و حتی داعش در حال پیشروی هستند. دست‌کم یک‌سوم مملکت افغان‌ها در اختیار این گروه‌های تندرو یا در معرض تهدیدهای روزانه آنها است.

ناجب‌الله که با چهار فرزندش از کابل تا سواحل اژه در ترکیه را پیموده است، حالا مانند بسیاری از هموطنانش عازم یونان است. وی گله دارد که «می‌خواهم اینجا در ترکیه بمانم اما هیچ کس از ما حمایت نمی‌کند. خیلی برای ما هزینه دارد». به سلامت ناجب‌الله! سفرت پرمخاطره است اما به هر حال اینجا کسی به داد تو و فرزندانت نمی‌رسد.

منابع: