به گزارش مشرق، محمد بن سلمان سند چشم انداز 2030 عربستان سعودی را در حالی رونمایی کرد که به نظر می رسد این اقدم انگیزه های دیگری را دنبال می کند؛ چرا که امید به تحقق این چشم انداز به خاطر عواملی که ذکر خواهد شد، دور از انتظار است. در این نوشتار ابتدا به اهداف پشت پرده این اقدام پرداخته می شود و در بخش دوم عوامل عدم تحقق این سند بیان خواهد شد.
الف) انگیزه ها
1.قدرت نمایی محمد بن سلمان
رونمایی سند چشم انداز 2030 عربستان توسط محمد بن سلمان قبل از هر چیزی قدرت نمایی وی را به نمایش می گذارد. رقابتی که بین محمد بن سلمان و محمد بن نایف بر سر تصاحب قدرت برای بعد از ملک سلمان پیش آمده است، بر بسیاری از سیاست ورزی های طرفین سایه افکنده است. این سند جدای از ماهیت آن به دنبال اثبات شایستگی محمد بن سلمان در نجات عربستان از بحران های داخلی و خارجی است. با این حال چنین حرکات نمایشی نمی تواند به عنوان عامل برتری وی قلمداد شود.
2. پوششی بر ضعف های آل سعود
سند چشم انداز 2030 شامل تغییر ساختار صندوق سرمایه گذاری عربستان است که ادعا شده که با تصمیمات جدید به بزرگ ترین صندوق حاکمیتی سرمایه گذاری در جهان تبدیل خواهد شد. دولت عربستان امیدوار است با خصوصی سازی شرکت های دولتی، چهارصد میلیارد دلار درآمد کسب کند که قرار است این مبلغ در این صندوق سرمایه گذاری شود.[1] اما آیا سیاست آشکار و پنهان این موضوع یکسان است؟
به نظر می رسد که ضعف های متعدد عربستان سعودی و ناتوانی آل سعود از حل آن باعث شده است که فرافکنی های سعودی ها برای انحراف افکار عمومی داخلی روز به روز تشدید شود. این ضعف ها هم در حوزه داخلی و هم در حوزه خارجی بر سیاست این کشور سایه انداخته است.
2-1. داخلی
اعتراضاتی که از سوی قشرهای مختلف مردم عربستان نسبت به کاهش شاخص های معیشتی و رفاهی وجود دارد، از ضعف های فراگیر این کشور است. علاوه بر آن برخوردهای پلیسی حکومت آل سعود با این اعتراضات نیز منجر شده است که مشروعیت سیاسی این خاندان روز به روز کاهش یابد. ناعدالتی ها در حق شیعیان و مخالفان سیاسی نیز بر مشکلات موجود افزوده شده است.
2-2. خارجی
نمونه های شکست سعودی ها در حوزه سیاست خارجی نیز در ادامه معضلات داخلی قابل توجه است. جنگ یمن به عنوان یکی از نقاط تاریک سیاست خارجی عربستان سعودی به شمار می رود که طی این جنگ سعودی ها رکورد کشتار مردم بی دفاع را از رژیم صهیونیستی گرفته اند. همچنین جنایت های سعودی ها در حق مردم مظلوم سوریه و عراق نیز با حمایت های همه جانبه از تروریست های تکفیری داعش، پازل خوی وحشی گری عربستان را تکمیل کرده است. به همین جهت وجهه بین المللی این کشور به شدت تحت تاثیر این جنایت ها قرار گرفته است؛ حال تحرکات نمادین مقامات سعودی در جهت نمایش قدرت در عرصه سیاست داخلی به دنبال پوشش دادن به ضعف ها و بحران های متعدد آل سعود است.
3. نجات اقتصاد نفتی
به عقیده کارشناسان نفتی، وابستگی عربستان به منابع نفتی در بین کشورهای بزرگ صادرکننده نفت، رقم قابل توجهی را نشان می دهد. وابستگی هشتاد درصدی به منابع نفتی رقمی است که هر عاقلی را به فکر علاج می اندازد. سران سعودی به زعم خویش به این عقلانیت دست پیدا کرده اند و در اندیشه نجات اقتصاد این کشور از وابستگی نفتی هستند. بنابراین وابستگی شدید نفتی حقیقت غیر قابل انکاری است که خبر خوبی برای سیاستمداران جوان این کشور نیست. اگر شاهزادگانی چون محمد بن سلمان در اندیشه تداوم بخشی به قدرت نسل فاسد سعودی ها در عربستان باشند، بایستی منابع جدید درآمدی را برای اداره کشور شناسایی کنند. فلذا اگر مقامات سعودی به دنبال دوام قدرت خویش بر عربستان باشند، ناچار هستند که به درآمدهای این کشور تنوع بخشند و وابستگی خویش به منابع نفتی را در میان مدت به حداقل ممکن برسانند.
ب) موانع
1. تشتت نخبگانی
اختلافات موجود بین خاندان پادشاهی عربستان زمینه لازم برای تغییرات گسترده در سیستم حکومتی این کشور را فراهم نمی سازد. در کشوری که بر سر تصاحب قدرت بین نخبگان سیاسی درگیری و نزاع وجود دارد، چگونه می تواند در موضوعات اساسی کشور نظر واحدی داشته باشد. از قضا رقبا در این کشورها برای تخریب همدیگر اقداماتی انجام می دهند که کارنامه طرف مقابل را ناکارآمد جلوه دهند. این در حالی است که برای تصمیم بزرگی که در سند چشم انداز 2030 ادعا شده، به اجماع نخبگانی در سطوح سیاسی و اقتصادی نیاز است. عدم وجود اجماع بین نخبگان سیاسی و اقتصادی یکی از مهم ترین موانع در مقابل تحقق چشم انداز مذکور است.
2- محدودیت منابع
با توجه به کاهش قیمت های نفتی که خود عربستان نقش جدی در این امر داشته، کسری بودجه این کشور کاملا آشکار شده است؛ حال طبق سند مذکور ادعا شده است که بزرگ ترین صندوق حاکمیتی سرمایه گذاری در جهان تشکیل خواهد شد. سرمایه گذاری های خارجی این کشور نیز به راحتی امکان بازگشت به این کشور ندارد؛ چرا که به طور حتم یک سری ملاحظات سیاسی در این گونه سرمایه گذاری ها لحاظ شده است. بنابراین کاهش درآمد نفتی و عدم امکان انتقال سرمایه گذاری های خارجی به داخل کشور مانع جدی در مقابل تحقق این سند خواهد بود.
3. انتظارات فزاینده
در مقابل اعتراضات گسترده ای که در سال های اخیر متوجه سران سعودی شده است، اقدامات رفاهی حکومت افزایش یافته است. در حال حاضر مردم این کشور انتظارات فزاینده ای برای افزایش سطح رفاه و معیشت خویش دارند؛ اما بر اساس سند چشم انداز 2030 بایستی اقتصاد ریاضتی در دستور کار باشد تا این که میزان وابستگی به منابع نفتی کاهش یابد. تضادی که بین انتظارات عمومی با سیاست جدید به وجود می آید، موج اعتراضات علیه حکومت آل سعود را افزایش خواهد داد. بدین ترتیب مقامات سعودی برای حفظ قدرت خویش در این کشور بایستی از سیاست های اقتصاد ریاضتی دست بردارند که این امر نیز منجر به ناکامی سند چشم انداز خواهد شد.
4. وابستگی گسترده
مهم ترین مانع در مقابل عدم تحقق سند 2030 عربستان به میزان وابستگی این کشور به درآمدهای نفتی مربوط می شود. کشوری که وابستگی هشتاد درصدی به منابع نفتی خویش دارد، چگونه می تواند اقتصاد بدون اتکا به درآمدهای نفتی به وجود آورد. وابستگی عربستان به منابع نفتی در بین کشورهای بزرگ تولید کننده نفت به اندازه ای بالا است که جزء سه کشور با بیشترین میزان وابستگی است؛ لذا مقامات سعودی با توجه به ساختار فاسد مالی و اداری خویش قادر نیستند که اقتصاد این کشور را بدون درآمدهای نفتی اداره کنند.
فرجام سخن
کاهش درآمدهای نفتی منجر به خسارت های زیادی برای درآمدهای نفتی عربستان شده است؛ لذا طبق یک قاعده کلی این کشور نیز به دنبال کاهش درآمدهای نفتی خویش به اقداماتی برای کاهش وابستگی اقتصاد به درآمدهای نفتی رو آورده است. سند چشم انداز 2030 عربستان در حقیقت به دنبال اجرای این برنامه اقتصادی است که توسط محمد بن سلمان رونمایی شده است. علاوه بر این به نظر می رسد که انگیزه های دیگری در انتشار این سند تاثیرگذار بوده است. قدرت نمایی محمد بن سلمان در برابر محمد بن نایف بر سر تصاحب قدرت و پوشش گذاشتن بر ضعف های آل سعود در حوزه های داخلی و خارجی از انگیزه های دیگر این اقدام می تواند تصور شود. با این حال موانع متعددی برای تحقق این سند وجود دارد. اختلافات بین خاندان پادشاهی عربستان و عدم اجماع برای تغییرات گسترده یکی از موانع جدی برای تحقق سند چشم انداز است. کاهش قیمت نفت و عدم امکان انتقال سرمایه گذاری های خارجی به داخل کشور نیز موجب محدودیت منابع برای صندوق ادعا شده در این سند خواهد شد. شرایط سیاسی حاکم بر عربستان و مخالفت هایی که با حکومت این کشور وجود دارد، سومین مانع در محقق شدن چشم انداز ادعا شده خواهد بود؛ چرا که طی سالیان گذشته با افزایش سطح رفاه عمومی در برابر مخالفت های سیاسی مقاومت شده است. در نهایت مهم ترین مانع برای تحقق سند رونمایی شده به میزان وابستگی عربستان به منابع نفتی مربوط می شود. بنابراین راه حل حاضر تاثیر چندانی در نجات اقتصاد عربستان از منابع نفتی نخواهد داشت.
ارجاعات:
1.http://www.yjc.ir/fa/news/5580808
منبع: دیده بان
