رفع تحریم بانک مرکزی و سایر بانک‌های تحریم شده، برقراری سوئیفت، آزادسازی 100 میلیارد دلار از پول‌های بلوکه شده، گشایش ال سی، یوزانس و ری‌فاینانس در نتیجه ایجاد روابط کارگزاری عملیاتی می‌شود شاید بخش مهم این انتظارات بود.
* 100 میلیارد دلاری که 29 میلیارد دلار شد
اما خیلی زود این اولین تیر ترکش به وعده‌های پسابرجامی بانکی خورد. انهم با ابهامات به وجود آمد در رقم واقعی پول‌های بلوکه شده که تا چند ماه قبل بیش از 100 میلیارد دلار اعلام می‌شد. رئیس کل بانک مرکزی 24 تیر ماه 94 پس از جلسه هیات دولت در پاسخ به سوالی درباره میزان پول‌های بلوکه شده، گفت: مجموع پول‌های بلوکه شده ایران 29 میلیارد دلار است که از این رقم 23 میلیارد دلار متعلق به بانک مرکزی و 6 میلیارد دلار متعلق به دولت است.
بعد از این اظهارنظر و جوّ به راه افتاده در رسانه‌ها، معاون ارزی بانک مرکزی به استفاده از بخشی از پول‌های بلوکه شده در قالب‌های مختلف خبر داد. 22.4 میلیارد دلار وثیقه در چین برای تأمین مالی پروژه‌ها، حدود 24.5 میلیارد دلار سپرده‌گذاری انجام شده نزد شرکت زیرمجموعه وزارت نفت، حدود 10 میلیارد دلار سپرده نزد بانک‌های ایرانی و 3.7 میلیارد دلار اوراق قرضه مسدودی ناشی از حکم دادگاه.
بنابراین اولین وعده پسابرجامی در حوزه بانکی و گشایش‌های ارزی تقریبا توخالی از آب درآمد.
* انجام همچنان محدود گشایش ال سی
وعده بعدی که همان گشایش ال سی بود در همان روز اول اجرای برجام 26 دی ماه در تنور آن دمیده شد. گشایش هزار ال سی. خبری که برخی فعالان اقتصادی آن را غیرواقعی عنوان می‌کردند.
یکی از این فعالان اسد الله عسگراولادی بود که گفت: ممکن است به صورت نمادین 1000 درخواست برای بازگشایی ال سی به وجود آمده باشد، اما بازگشایی ال سی نیاز به مقدماتی مانند پر کردن فرم دارد. بنابراین وقتی تحریم سوئیفت هنوز برقرار است و تازه شاید 10 روز دیگر برداشته شود، چگونه باید انتظار بازگشایی ال سی داشته باشیم.
وی تاکید کرد: متاسفانه علی رغم اخبار منتشر شده درباره لغو تحریم‌های سوئیفت، تحریم سوئیفیت همچنان پابرجاست و لغو آن دروغ است.
رئیس کل بانک مرکزی چند روز بعد در مواجه با این سوال که چطور ممکن است در روز تعطیل هزار ال سی گشایش شود، گفت: گشایش هزار ال سی انجام شده که به مرور و با اولویت به خرید مواد اولیه کارخانجات اختصاص می‌یابد.
گذر زمان نشان داد که گشایش‌های ال سی آنگونه که باید انجام نمی‌شود و همین مساله سر و صدای تولید کنندگان و واردکنندگان را درآورد.
* سوئیفت باز شد اما بانک‌های بزرگ نمی‌آیند
اتصال 9 بانک ایرانی 12 بهمن ماه به سوئیفت متصل شدند. این بانکها شامل بانک‌های بانک ملی، بانک تجارت، بانک ملت، بانک صنعت و معدن، پست بانک، بانک سپه، توسعه صادرات و بانک رفاه کارگران و بانک مرکزی بود. اغلب بانک‌های خصوصی هم مشمول تحریم سوئیفت نبودند.
* دلار رفع تحریم نمی‌شود
پس از باز شدن سوئیفت فضای اقتصادی انتظار داشت گشایش‌های ارزی دیگر بدون هیچ مشکلی انجام شود اما دو مانع دیگر مطرح شد. اول: برای گشایش ال سی باید روابط کارگزاری برقرار شود که این کار مدتی زمان می‌برد. دوم: تحریم‌های دلاری جزو تحریم‌های اولیه است و در توافق برجام فقط تحریم‌های ثانویه برداشته می‌شود.
این مانع دوم را کسرایی پور مدیر اداره عملیات ارزی بانک مرکزی 16 فروردین ماه در جریان بازدید خبرنگاران از اتاق عملیات ارزی و سویئفت گفت که البته این خبر موجب تعجب بسیاری شد.
بازدید خبرنگاران پس از آن انجام شد که رسانه‌ها در برقراری ارتباط سوئیفت ابهام‌مات زیادی مطرح می‌کردند.
ایجاد روابط کارگزاری با 300 بانک خارجی، بازکردن حساب بانک مرکزی ایران توسط بانک مرکزی ایتالیا و انتقال پول از طریق سوئیفت و مخابره 2800 پیام از 26 دی ماه 94 تا 16 فروردین 95 از خبرهای اعلام شده توسط اداره بین‌الملل در آن روز بود.
* ایجاد روابط کارگزاری با بانک‌های کوچک
یعقوبی مدیرکل بین‌الملل بانک مرکزی این انتقاد که در این مدت تنها با بانک‌های کوچک خارجی ارتباط برقرار شده را رد کرد و مثال‌هایی از ایجاد روابط با بانک ژاپن و آلمان زد،اما طیب نیا وزیر اقتصاد 30 فروردین ماه در شورای گفت‌وگوی دولت و بخش خصوصی با اذعان به این مشکل، گفت: با بانک‌های کوچک خارجی روابط برقرار شده اما با بانک‌های بزرگ خارجی همچنان مشکل برقراری ارتباط داریم، زیرا آنها نگرانی‌هایی در این زمینه دارند، اما روابط کارگزاری با آنها هم به زودی برقرار خواهد شد.
* موجی که «تقریبا هیچ» به راه انداخت
دو روز قبل از این اظهارات رئیس کل بانک مرکزی در مصاحبه با بلومبرگ از تعبیر «تقریبا هیچ» برای دستاوردهای اجرای برجام استفاده کرد. این مصاحبه سیف موجی را در رسانه‌ها به راه انداخت و چند روز به عنوان موضوع روز مورد بحث و تحلیل قرار گرفت.
برخی مسئولان دولت در این بین سعی در تغییر فضای به وجود آمده کردند و سخنرانی‌هایی در باب اثرات مثبت برجام برای کشور کردند اما هیچ یک آن اثری را که مصاحبه سیف به وجود آورده بود را خنثی نکرد.
* تصرف 2 میلیارد دلار با رای دیوان عالی آمریکا
اولین روزهای اردیبهشت ماه مصادف شد با رای دیوان عالی آمریکا و مصادره 2 میلیارد دلار از منابع ایران به نفع بازماندگان حادثه پترسون. این رای موج نارضایتی دیگری علیه برجام و دستاوردهایش به راه انداخت و اظهارنظر مسئولان دولت مبنی بر اینکه تصرف این 2 میلیارد دلار قصور دولت قبل بوده است، نارضایتی‌ها را تشدید کرد.
براساس این رای، 2 میلیارد دلار از دارایی‌های ایران که صرف خرید اوراق قرضه یورویی شده بود در یک فرایندی که توضیح آن مفصل است، شناسایی و دیوان عالی آمریکا رای به مصادره آن داده بود. این رای علاوه بر ایجاد ناامیدی اذهان عمومی از نتایج برجام، نتیجه رویکرد مسامحه در روابط بین‌الملل را مخدوش کرد و نشان داد آمریکا از هر راهی بر ضربه زدن به ایران فروگذاری نمی‌کند.
*دستاوردهای بانکی برجام به گفته رئیس کل بانک مرکزی
با وجود اینکه رئیس کل بانک مرکزی 20 تیر ماه، افتتاح حساب برای بانک مرکزی نزد بانک‌های مرکزی آلمان، ایتالیا و اتریش، افتتاح حساب نزد بیش از 20 بانک اروپایی، فعال شدن بانک ایران و اروپا در هامبورگ و اتصال آن به سوئیفت و همچنین فعال شدن شعب بانک‌های ملی، تجارت و سپه در آلمان و فرانسه را از جمله دستاوردهای برجام در حوزه بانکی اعلام کرد، اما همانطور که دولت، مسئولان اقتصادی، رسانه و مردم می‌دانند، دستاوردهای مورد انتظار برجام در حوزه بانکی بسیار فراتر از مواردی بود مه سیف برشمرد.
* مجلس نمایندگان آمریکا هم برجام را نقض می‌کند
تصویب دو لایحه ضد ایرانی و اخیر در مجلس نمایندگان آمریکا که اکثریت آن در اختیار جمهوری‌خواهان است، پیام دیگری برای عدم پایبندی طرف مقابل نسبت به متن توافق برجام بود.
بر اساس این دو لایحه خرید آب سنگین از ایران و دسترسی ایران به نظام مالی بین‌المللی آمریکا ممنوع شده و بانک‌های این کشور اجازه استفاده از دلار در مبادلات خود با ایران را ندارند و از طرف دیگر مؤسسات مالی آمریکایی از انجام قرارداد بوئینگ با ایران منع شده‌اند.
البته رئیس جمهور آمریکا در موضع‌گیری خود اعلام کرده این قوانین را وتو خواهد کرد و مانع از اجرایی شدن آن خواهد شد اما با توجه به اینکه دوران ریاست اوباما بر کاخ سفید رو به پایان است، شرکت‌های خارجی برای همکاری‌های میان مدت و بلند مدت با ایران در هراس و نگرانی باقی می‌مانند. این نگرانی‌ها مانع از حصول دستاورد برای اقتصاد ایران خواهد شد.
* وقتی مدافع برجام هم فریاد امان از بدعهدی می‌زند
اکنون که بیش از یک سال از امضاء توافق و 6 ماه از اجرایی شدن آن می‌گذرد، شاید بسیاری از نویدهایی که شباهت زیادی به وعده داشت، محقق نشده و با توجه به روند ماه‌های اخیر، تحقق آنها در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. ابهامی که وزیر امور خارجه هم به آن اذعان می‌کند.
محمد جواد ظریف پس از بدعهدی چند باره آمریکا و ایجاد رعب در بین شرکت‌های خارجی برای همکاری با ایران، گفت: ما از آمریکایی‌ها فقط یک چیز می‌خواهیم و آن اینکه دخالت نکنند. آمریکایی‌ها باید از توافق مشترک حمایت کرده و کاملاً باید به این امر واقف باشند که معامله با ایران پاک و بدون اما و اگر بوده ا ست.
وی افزود: ما بیش از 30 ماه فشرده‌ترین مذاکرات را انجام نداده‌ایم که الان بخواهیم با یک سند توخالی مواجه باشیم.
* نارضایتی مقام معظم رهبری از اجرای برجام
در همین باره مقام معظم رهبری با اشاره به بدعهدی آمریکا در روند اجرای برجام فرمودند: مقامات دولت امریکا در زبان و بخشنامه می‌گویند که مانعی برای معاملات بانکی با ایران وجود ندارد اما در عمل کاری می‌کنند که بانکها جرأت معامله با ایران را نداشته باشند.
حضرت آیت الله خامنه‌ای، سخنان اخیر یک مقام مسئول امریکایی را مبنی بر اینکه «ما نمی‌گذاریم ایران راحت باشد»، نمونه‌ای از همین رفتار دوگانه دانستند و گفتند: طرف امریکایی این گناه و تخلف بزرگ را در مانع تراشی برای تعامل بانک‌های خارجی با ایران انجام داده و کسی نباید کار امریکایی‌ها را توجیه کند. البته آنها در سقف محدودی این بیمه را قبول کرده‌اند اما ساختارهای بزرگ بیمه وارد این موضوع نمی شوند زیرا امریکایی‌ها در آن ساختارها عضو هستند و مانع تراشی می‌کنند.
رهبر انقلاب، با اشاره به پول‌های بلوکه شده کشورمان در خارج گفتند: امروز دسترسی به درآمدهای نفتی کشور کاری دشوار و هزینه‌دار است و پولهایی هم که در بانک‌های دیگر کشورها داریم، هنوز به جمهوری اسلامی برنگشته است چرا که این پول‌ها به دلار است و انتقال آنها به دلیل دشمنی و بدعهدی امریکا قفل شده است.
در ماه‌های اخیر مسئولان اقتصادی کشور، مشکلات بانکها و نداشتن استانداردهای بال یک و دو را مانع اصلی برقراری ارتباط با بانک‌های بزرگ خارجی عنوان کرده‌اند و در همین راستا اصلاحات ساختاری از جمله افزایش سرمایه بانکها و افزایش شفافیت از طریق ارائه صورت‌های مالی جدید را در دستور کار قرار دادند.
بانک مرکزی چند روز پیش برنامه کوتاه مدت و میان مدت تحول نظام بانکی را رونمایی کرد و به‌زودی قانون بانکداری و بانک مرکزی به نهایی و به مجلس ارائه خواهد شد.
فارغ از اینکه این سیاست‌های چه سرنوشتی را در اجرا خواهند داشت، این اقدامات این پیام را مخابره می‌کند که مسئولان اقتصادی به این نتیجه رسیده‌اند، برای گشایش اقتصادی در گام اول باید چشم به داخل داشت و موانع را با اصلاحات ساختاری برطرف کرد.
شاید بتوان یکی از دستاوردهای برجام در حوزه اقتصادی و بانکی را روشن شدن موتور سیاست‌گذاران و متولیان اقتصادی برای اجرای اصلاحات ساختاری و گشایش اقتصادی از این طریق دانست. دستاوردی که کشور هزینه‌های زیادی برای آن پرداخت کرده است.
