به گزارش مشرق، مسعود درخشان کارشناس ارشد انرژی با بیان اینکه قراردادهای بلندمدت با شرکت‌های نفتی خارجی یکی
از مهمترین مسائل بعد از انقلاب اسلامی است، گفت: تقریباً یک سال است که از
تصویب نخستین صورت قرارداد در هیأت وزیران گذشته است و در این مدت اتفاقات
مهمی رخ داده است.
وی ادامه داد: از یک بعد، این رویدادها افتخارآمیز هستند، چرا که برای اولین بار در تاریخ سیاسی نفت کشور کلیات یک قرارداد نفتی یک سال به بحث گذاشته شده است که در تاریخ صد ساله نفت ما بی‌سابقه بوده و این از افتخارات جمهوری اسلامی ایران است، چنان که منتقدین، آزادانه و با حفظ احترام متقابل و متولی قراردادها هم با آرامش و حفظ اخلاق اسلامی وارد بحث شدند.
درخشان با تأکید بر اینکه این سابقه خوبی برای آیندگان به جا خواهد گذاشت، گفت: در هیچ کشور در حال توسعه نفتی و حتی هیچ کشور پیشرفته‌ای چنین سابقه‌ای نداریم و نکته مهمتر این است که این مدل قراردادی سه بار به تصویب هیأت وزیران رسیده است. یعنی هیأت وزیران آماده بودند آنچه را تصویب کردند دوباره به بحث بگذارند که اتفاق پسندیده و قابل تقدیری است.
این استاد برجسته اقتصاد انرژی اضافه کرد: منتقدین هم گروه‌های مختلفی بودند و نوعاً سامان‌یافته نبودند که اینجا نقش رسانه‌ها پررنگ شد و نشان داد رسانه‌ها به چه درجه‌ای از بلوغ رسیده‌اند که می‌توانند نقش واقعی خود را در جامعه ایفا کنند.
وی افزود: بعد از رونمایی مدل قراردادی در کنفرانس تهران، طیف‌های مختلفی از منتقدان درباره آن بحث کردند و در ادامه دولت متولی شد و یکی از افراد صاحب‌نظر و دلسوز را برگزید تا منتقدین با حضور متولیان قراردادها در طول سه هفته بحث کنند که این بحث یک جمع‌بندی پیدا کرد که به جمع‌بندی 15 ماده‌ای معروف است.
درخشان گفت: منتقدان از دیدگاه های مختلفی آمده بودند و طبعاً جمع‌بندی کار مشکل بود که انجام شد و البته خیلی‌ها هم می‌گویند دیدگاه‌های ما در جمع‌بندی منعکس نیست و ما جمع‌بندی متفاوتی داریم.
* معیارهای مقام معظم رهبری انعقاد قراردادهای نفتی
وی با بیان اینکه حتی مقام معظم رهبری هم تذکرات مهمی در این باره داده‌اند، گفت: آن 15 بند را وزارت نفت دید و پاسخی تهیه کرد که پاسخ وزارت نفت به آن 15 بند تبدیل به یک گزارش شد و درباره آن آقای وزیر و دیگران بحث کردند و صورت نهایی به تصویب رسید که الان در هیأت تطبیق قوانین است.
عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی تصریح کرد: این نشان‌دهنده فضای بحث در کشور است که با اخلاق اسلامی کارها به خوبی جلو می‌رود.
وی ادامه داد: مقام معظم رهبری در دیدار با دانشجویان و در حاشیه نامه آقای رئیس‌جمهور، به یک نکته کلیدی اشاره کردند و در فاصله چند روز درباره قراردادها معیار ارائه دادند، ایشان در جایی فرموده‌اند که اینجانب به خاطر منافع و مصالح کلان کشور این توصیه‌ها را مطرح می‌کنم که نکته مهمی است. ایشان ادامه دادند که همه نهادهای قانونی وظایف خود را مجدانه انجام دهند و نکاتی که کارشناسان مطرح کرده‌اند مدنظر قرار گیرد.
وی افزود: ایشان در دیدار با دانشجویان هم فرموده‌اند تا وقتی اصلاحات انجام نشده است و با منافع کشور سازگار نشود، این کار انجام نخواهد شد.
درخشان تأکید کرد: ایشان معیارهای جدیدی ارائه داده‌اند، یعنی ایشان هم به بندهای قرارداد و بررسی یک به یک آنها توجه داشته‌اند و همچنین علاوه بر آن، ارزیابی قراردادها با معیار مهم دیگری یعنی منافع کلان کشور را مدنظر قرار داده‌اند.
*تطیبق قرادادهای نفتی با منافع کلان کشور در وزارت نفت و دیگر نهادهای پژوهشی
وی با بیان اینکه این معیار قبلاً چندان مورد توجه کارشناسان نبوده است، گفت: از این روست که اخیراً پیشنهاد کرده‌اند که وزارت نفت یا مجمع تشخیص مصلحت یا دیگر نهادهایی که مصالح و منافع کلان کشور را مدنظر دارند، وارد این حوزه شوند.
این کارشناس اقتصاد انرژی تأکید کرد: وقتی معیار ما بررسی منافع و مصالح کلان نظام است، باید ملاحظات مهمتری از ساختار حسابداری قرارداد یا میزان دریافت شرکت خارجی و حل و فصل اختلافات فنی داشته باشیم.
وی ادامه داد: من البته با طرح این مباحث کاملاً موافقم، اما فرمایش رهبری فراتر از این موارد است و باید تأکید کنم که البته توجه به جزئیات، بسیار مهم است و رهبر انقلاب فرموده‌اند نکات کارشناسان نفتی به دقت بررسی شود.
وی با اشاره به بحث درباره قراردادهای نفتی آمریکا گفت: میادین نفتی آمریکا متعلق به بخش خصوصی است، اما قراردادهای آنها 200 یا 250 صفحه دارد و چنان وارد جزئیات می‌شوند که طرف سرمایه‌گذار نتواند سوءاستفاده کند و همه چیز بادقت‌های کارشناسی بحث می‌شود.
درخشان تصریح کرد: بدون اجرای فرمان مقام معظم رهبری، این مسئله به صورت ناقص رها خواهد شد.
* چند سؤال مهم درباره مواضع منتقدان الگوی جدید قراردادهای نفتی
وی در ادامه با اشاره به طرح چند سؤال درباره قراردادهای سرمایه‌گذاری نفتی خارجی گفت: آقای وزیر گفته‌اند منتقدان قراردادها دو دسته‌اند،یک دسته کسانی هستند که مخالف سرمایه‌گذاری خارجی در کشور هستند و ما با آنها کاری نداریم و تنها با کسانی بحث می‌کنیم که درباره نوع سرمایه‌گذاری خارجی بحث دارند.
عضو هیأت علمی دانشکده علامه طباطبایی ادامه داد: خیلی‌ها به من گفتند شما مخالف سرمایه‌گذاری خارجی هستید، اما من اعلام می‌کنم که اینطور نیست و اتفاقاً با نظر آقای وزیر موافقم که با کسانی کلاً مخالف سرمایه‌گذاری خارجی هستند، نمی‌شود وارد چنین مباحثی شد.
وی با طرح این پرسش که آیا ما با ورود سرمایه به کشور مخالفیم؟ گفت: بعضی گفته‌اند دکتر درخشان چرا مخالف ورود سرمایه به کشور است و پاسخ ما این است که خیر، ما مخالف ورود سرمایه خارجی به کشور نیستیم؛ می‌پرسند که آیا ما با افزایش تولید و درآمدهای نفتی مخالفیم؟ پاسخ این است که خیر، سؤال سوم این است که آیا ما با دسترسی به دانش فنی بالا و فناوری مدرن و به روز که منجر به ازدیاد برداشت و برداشت بهینه می‌شود مخالفیم؟ پاسخ این است که خیر؛ می‌گویند اصلاً هدف حضور شرکت‌های خارجی همین است که ما سرمایه‌گذاری خارجی داشته باشیم و تولید نفت ما افزایش یابد و به دانش فنی و فناوری مدرن دسترسی پیدا کنیم.
درخشان تصریح کرد: من پیش از این نوشته‌ام که از زمان دارسی تا الان هیچ فناوری در چارچوب هیچ قرارداد نفتی به ایران منتقل نشده است و این را اثبات کرده‌ایم، اما اگر آقایان مخالفند، می‌توانند به روش دیگری این را اثبات کنند و بگویند فلان فناوری طی فلان قرارداد به ایران منتقل شده است.
وی ادامه داد: می‌گویند در IPC ما این مشکل را حل کردیم و شرکت نفتی ایرانی در کنار شرکت خارجی قرار می‌گیرد و از او یاد می‌گیرد که درباره آن هم صحبت کردم.
عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی اضافه کرد: سؤال می‌کنند که آیا ایران اصلاً نباید به اقتصاد جهانی بپیوندد و همیشه باید در انزوا باشیم؟ در صورتی که در ارتباطات می‌توانیم بازار فروش و دسترسی به فناوری به دست بیاوریم؛ می‌گوییم این کار خوبی است؛ می‌گویند شرکت‌های نفتی خارجی ابزار تحقق این هدف هستند و چرا با حضور آنها مخالفت می‌کنیم؟
وی افزود: به ما می‌گویند اگر قرار است یک فاز پارس جنوبی را به تولید برسانیم و شرکت خارجی یک میلیارد گرفته و این کار را به موقع انجام داده است و به شرکت ایرانی مثلاً 2.7 میلیارد داده‌ایم و هنوز فاز را تکمیل نکرده است، به نظر شما باید به کدامیک پروژه بدهیم؟ دانش اقتصاد چه می‌گوید؟
درخشان گفت: سوال بعدی این است که اگر بخواهیم در آینده تحریم نشویم، آیا یکی از درس‌های تحریم‌های اخیر این نیست که تولید نفت را بالا ببریم؟ چنان که اگر تولید نفت ما در سطح عربستان بود به فکر کسی می‌رسید که ما را تحریم کند؟ ما هم می‌گوییم نه، خیلی مشکل است، می‌گویند 4 میلیون بشکه را خودمان می‌توانیم تولید کنیم اما برای رسیدن به تولید 7 میلیون بشکه در روز ناگزیر هستیم از خارجی‌ها استفاده کنیم و شما چرا مخالفت می‌کنید؟
وی ادامه داد: آخرین سؤال این است که می‌گویند ما 140 سال است از زمان رویترز قرارداد نفتی داریم، آیا نباید از آن درس بگیریم؟ می‌پرسند می‌خواهید با خارجی‌ها کار کنید یا نه؟ می‌گوییم چرا می‌خواهیم؛ می‌گویند ابزار کار کردن با خارجی‌ها قراردادهای نفتی است و بعد از انقلاب روی بیع متقابل کار کردیم که با قانون اساسی سازگاری داریم و بیع متقابل 20 سال تجربه شد؛ آیا نباید اشکالات و ضعف‌های آن برطرف شود و درس بگیریم؟ می‌گویند این IPC همان بیع متقابل است و شما می‌خواهید چرخ را از نو اختراع کنید، اصلاً اسم IPC را نیاورید بگویید قرارداد بیع متقابل پیشرفته؛ چرا با آن مخالفت می‌کنید؟
درخشان با بیان اینکه مسائل مشکل راه‌حلهای ساده ندارند، افزود: اوج دانش در هر رشته‌ای در این است که یک مطلب را خیلی ساده بیان کنید، کشورهای پیشرفته صنعتی با بیان ساده مسائل، به راحتی کشورهای در حال توسعه را به مسیری می‌برند که از قبل آن، سودهای کلانی حاصل شود.
وی افزود: بهتر است در ابتدا درباره ماهیت شرکت‌های نفتی خارجی صحبت کنیم، چرا که در دوره‌ای که می‌گویند انفجار اطلاعات وجود دارد، راجع به شرکت‌های نفتی میزان اطلاعات تقریباً صفر است. سازوکار شرکت‌های نفتی و نوع ارتباط آنها به سیاستگذاری در کشورهای در حال توسعه و نقش آنها در سیاست جهانی مشخص نیست.
*هنوز نمی‌دانیم شرکت‌های نفتی چه بلایی بر سر دولت مصدق آوردند
این اقتصاددان با بیان اینکه برای دستیابی به ماهیت این شرکت‌ها باید عملکرد گذشته آنها را بررسی کنیم، گفت: هنوز نمی‌دانیم این شرکت‌های نفتی چه بلایی بر سر دولت مصدق آوردند. متأسفانه در ایران ذوقی برای تشکیل نشست‌های تخصصی درخصوص کالبدشکافی شرکت‌های نفتی و سنجش سیاست‌های آنها در کشورهای نفتی و در حال توسعه وجود ندارد و به همین دلیل، این شرکت‌ها پدیده‌های محرمانه‌ای باقی مانده‌اند.
وی ادامه داد: جالب است که تعداد شرکت‌های نفتی دنیا تقریباً تغییری نمی‌کند و شیل همان شیل است و توتال همان توتال. اگر شرکت دیگری مانند BP شکل می‌گیرد، باز هم وابسته به همان‌ها است. آن وقت برخی مدیران می‌گویند شرکت‌های نفتی ما در کنار این شرکت‌های نفتی غول‌پیکر قرار می‌گیرند تا در آینده مثل آنها شوند، اما به این سؤال پاسخ نمی‌دهند که شرکت‌های نفتی عربستان که وضعیت بهتری نسبت به ما دارند، چرا نتوانستند همانند آنها شوند؟ آیا آن شرکت‌ها منتظر می‌مانند که یک شرکت نفتی در جمهوری اسلامی مثل آنها شود؟
درخشان با اشاره به عملکرد شرکت‌های نفتی در دوره پهلوی، تصریح کرد: در دوره پهلوی تمام صنعت نفت دراختیار شرکت‌های خارجی بود و اصلاً شرکت BP از نفت ایران به وجود آمد. بعد از کودتای 28 مرداد، کنسرسیوم ایران و انگلستان تأسیس شد و پس از انقلاب اسلامی هم نفت در دست آنها بود.
* انتقال تکنولوژی با وجود رابطه گرم پهلوی هم انجام نشد
این استاد اقتصاد انرژی ادامه داد: رابطه شرکت‌های نفتی با شرکت‌های ایرانی و دولت بسیار گرم بود، اما در تمام این دوره هفتاد ساله چه دستاوردی برای ایران داشت؟ آیا در جمهوری اسلامی می‌توانیم همانند دوره شاه رابطه گرم با آنها برقرار کنیم؟ آیا اقتصاد ایران در دوره پهلوی جهانی شد که می‌گوییم ورود شرکت‌های خارجی نفتی خارجی به ایران می‌تواند اقتصاد ما را جهانی کند؟
*سندی که دکتر موحد رو کرد/استقلال روستاها و شهرهای کوچک مانع تسلط شرکت‌های نفتی
وی با طرح این سؤال که شرکت‌های نفتی چه عملکردی در خصوص صنعت نفت ایران داشته‌اند، گفت: آقای دکتر موحد که متخصص نفت بوده‌اند، در سخنرانی خود در دانشگاه تهران (حدود 25 سال پیش) گفتند که سندی را دیده‌ام که کارشناس شرکت نفت انگلیس در نامه‌ای به وزارت امور خارجه نوشته است که مشکل ایران این است که روستاها و شهرهای کوچک ایران، مستقل و خودکفاست و تا زمانی که این استقلال وجود دارد ما نمی‌توانیم این کشور را تحت کنترل دربیاوریم.
درخشان افزود: این تحلیل کارشناس شرکت نفت انگلیس است و در دولت مصدق دیدیم که چه بلایی بر سر دولت مصدق آوردند. ممکن است بگویند که این اتفاق مربوط به گذشته است و دنیا تغییر کرده و نباید مدام به گذشته استناد کرد. بسیار خب، ما گذشته را فراموش می‌کنیم و می‌رسیم به دوران بعد از انقلاب.
* تا سال‌ها دوره تخصصی مهندسی مخازن در ایران نداشتیم
این استاد اقتصاد انرژی با اشاره به تأسیس مدرسه فنی آبادان که پس از انقلاب به دانشکده نفت تبدیل شد، گفت: در این مدرسه یا دانشکده، رشته پرستاری و حسابداری و پالایش نفت وجود داشت، اما تنها چیزی که تدریس نمی‌شد، مهندس مخازن بود، چرا که می‌گفتند لازم نیست ایرانی بداند نفت چگونه استخراج می‌شود و به همین دلیل، عمده کسانی که از این دانشکده فارغ‌التحصیل می‌شدند در حوزه نفت، متخصص پالایش بودند.
* حمایت زنگنه از شکل‌گیری دوره دکتری مهندسی مخازن
وی اضافه کرد: این مسئله تا زمان وزارت آقای زنگنه ادامه داشت و یکی از افتخارات ایشان این است که دوره دکترای مهندسی مخزن را راه‌اندازی کرد و حمایت مالی خوبی برای آن انجام شد. آقای زنگنه در این سخنرانی در همان زمان گفته بود به تعداد انگشتان دو دست، استاد مخازن نفت نداریم، اما بررسی‌ای که من انجام دادم در آن زمان، دیدم که اساتید مخازن نفت کمتر از انگلستان یک دست هستند، اما خوشبختانه هم‌اکنون اساتید و متخصصان متعددی در حوزه مخازن تربیت شده‌اند که برخی از آنها در سطح جهانی هستند.
درخشان همچنین به همکاری با دکتر سعیدی متخصص نفت در مرکز پژوهش‌های مجلس اشاره کرد و گفت: ایشان به من می‌گفت انگلیسی‌ها در دانشکده نفت آبادان ما را تحقیر می‌کردند تا ما یک بله‌قربان‌گو باشیم و به همین دلیل به دنبال ترک تحصیل از آن دانشکده رفتم، اما آنها نمی‌پذیرفتند و می‌گفتند تو 9 ماه در اینجا درس خوانده‌ای و نمی‌توانی بروی، اما من از آنجا فرار کردم.
وی ادامه داد: دکتر سعیدی با هزینه خودش به دانشگاه استنفورد رفت و دکترای نفت گرفت. در مدت 10 سالی که با ایشان کار کردم، توانستم دانش ایشان را در این حوزه مدون کنم.
این استاد اقتصاد انرژی ادامه داد: دکتر سعیدی می‌گفت دوره‌ای در شرکت ملی نفت ایران با کنسرسیوم نفتی همکاری می‌کردیم و پس از بررسی‌ها به این نتیجه رسیده بودیم که روش بهره‌برداری از مخازن غلط است، اما هر چقدر به انگلیسی‌ها می‌گفتیم که این روش غلط است و برای آنها استدلال می‌آوردیم، آنها نمی‌پذیرفتند، تا اینکه پس از چند سال آنها را قانع کردیم که روش بهره‌برداری را اصلاح کنند.
درخشان افزود: انگلیسی‌ها براساس قرارداد دقیقی که با ایران تنظیم کرده بودند، از پذیرش اشتباه خود سرباز می‌زدند، تا اینکه ما با استناد به 2 جمله «آخرین روش‌ها و تکنولوژی بهره‌برداری از مخازن و حراست و حفظ ذخایر نفتی ایران»، از متن قرارداد آنها را ملزم به پذیرش این اشتباه کردیم. آنها پس از پذیرش، اسناد و مدارک را به فرانسه ارسال کردند که پاسخ این سؤال در زمان جنگ ایران و عراق داده شد. پاسخ داده شده پس از سال‌ها، تأیید استدلال مهندسان ایرانی مبنی بر روش غلط بهره‌برداری شرکت نفت انگلیس از مخازن نفت ایران بود.
وی با اشاره به بحث‌های خود با دکتر سعیدی گفت: به ایشان می‌گفتم دکتر! شرکت‌های خارجی دانش فنی می‌آورند که ایشان عصبانی می‌شد و می‌گفت تاکنون چه دانش تکنولوژی را آورده‌اند؟
* خسارات جبران‌ناپذیر شرکت شیل به میدان سروش
این کارشناس اقتصاد انرژی با اشاره به قرارداد بیع متقابل و عملکرد آن در 20 سال گذشته، گفت: شرکت نفتی شیل در میدان نفتی سروش فعالیت می‌کرد که دکتر سعیدی نامه‌ای به سران قوا نوشت مبنی بر اینکه عملکرد این شرکت خسارات جبران‌ناپذیری به مخازن ما وارد کرده است و باید جلوی آن گرفته شود، پس از پیگیری‌های متعدد، بالاخره شیل را 250 میلیون دلار جریمه کردند، اما طبق اطلاع بنده، درنهایت این 250 میلیون دلار دریافت نشد.
* طراحی بلوک‌بندی پارس جنوبی به نفع قطر توسط توتال
وی با ذکر مثال دیگری در این باره افزود: شرکت توتال نقشه بلوک‌بندی پارس جنوبی را به گونه‌ای طراحی کرد که درنهایت به زیان ایران و به نفع قطر باشد و هم‌اکنون می‌بینیم که توتال در طراحی‌های اولیه به گونه‌ای طرح را به پیش برده که درنهایت استحصال گاز از پارس جنوبی به نفع قطر باشد.
* خطاهای شرکت‌های نفتی خارجی عمدتا آگاهانه بوده است
درخشان تصریح کرد: خطاهایی که شرکت‌های نفتی خارجی در ایران انجام داده بودند که عمدتا‌ً آگاهانه بوده است توسط دکتر سعیدی نوشته شده، اما می‌توانیم بگوییم که ایشان اساساً غرض داشته و اصلاً خودش برای توتال کار می‌کرد و حقوق از آنجا گرفته است، اما چه کسی این استدلال‌ها را ثابت می‌کند. عملکرد بیع متقابل در ایران 20 سال بوده و هدف از اجرای این قراردادها این بود که شرکت‌های خارجی بیایند و فناوری با خود بیاورند که البته انتقال دانش فناوری در همه قراردادها وجود داشت، که البته در IPC پیوست فناوری وجود ندارد.
* انتقال فناوری در چارچوب قراردادهای نفتی اساسا امکان‌پذیر نیست
وی ادامه داد: اما اساساً انتقال فناوری در چارچوب قراردادهای نفتی امکان‌پذیر نیست و ما این را قبلاً اثبات کردیم و عملکرد گذشته این را اثبات می‌کند.
* مبتکر قرارداد بیع متقابل پس از 20 سال می‌گوید با قرارداد بیع فناوری منتقل نشد
این استاد اقتصاد انرژی با اشاره به اظهارات رئیس کمیته تدوین قراردادهای نفتی بیع متقابل، در گفت‌وگوی ویژه خبری چند ماه پیش گفت: مبتکر بیع متقابل پس از 20 سال می‌گوید که فناوری در قرارداد بیع متقابل منتقل نشده است، بنابراین وقتی طراح این قراردادها می‌گوید منتقل نشده، حالا همین فرد می‌گوید در قرارداد IPC می‌توانیم به انتقال دانش و تکنولوژی دست یابیم.
