سرویس فرهنگ و هنر مشرق - «امکان مینا» در جشنواره فجر سال گذشته رونمایی شد و مخالفان و موافقان سرسختی هم داشت. عده‌ای این فیلم را سطحی و شعارزده می‌دانستند و کسان دیگری جسارت سازندگان فیلم را برای انگشت گذاشتن روی یک سوژه حساس تاریخی تحسین کردند.
این فیلم که برای نمایش در بخش سودای سیمرغ سی و چهارمین دوره جشنواره فیلم فجر پذیرفته شده بود، در اکثر بخش‌ها نامزد جایزه شد و البته مورد انتقاد رسانه و مردم قرار گرفت و در گیشه نیز موفقیت چندانی نداشت. داوران فیلم فجر سی‌و‌چهارم از زمره کسانی بودند که به موسیقی متن و چهره‌پردازی این فیلم جایزه دادند. با منوچهر محمدی در آستانه پخش نمایش خانگی درباره «امکان مینا» و شرایط فیلمسازی در سینمای کشور با صباگفت‌وگو کرده است که در ادامه می‌خوانید.
*فیلم «امکان مینا» سوژه حساس و روایت متفاوتی از یک جریان تاریخی معاصر دارد. با این وجود طبیعی است که فیلم مخالفان و موافقان سرسختی داشته باشد. موافقان فیلم از مثلث منوچهر محمدی، کمال تبریزی و فرهاد توحیدی به‌عنوان عامل موفقیت آن یاد می‌کنند. این همکاری تا چه اندازه فیلم را نجات داد؟
طبیعی است که در کارهای بلند سینمایی و حرفه‌ای نیاز به تیمی حرفه‌ای و کاربلد احساس می‌شود تا آن‌ها بتوانند استانداردهای هنری قابل قبولی را شکل بدهند. هرفیلم موفقی نیاز به تیم فنی حساب شده‌ای دارد. وجود این بزرگواران که من پیش از این فیلم با آن‌ها سابقه همکاری نیز داشتم باعث شد که فیلم «امکان مینا» ساختارهای هنری درستی را عرضه کند و فیلم خوش‌ریتمی از کار دربیاید.
*«امکان مینا» فیلمی است که برخلاف چند فیلم اخیری که شما تهیه کرده‌اید ساختاری آپارتمانی ندارد و از کارهایی محسوب می‌شود که بیشتر به جنس تفکر شما نزدیک است و انگشت روی یک سوژه حساس اجتماعی و تاریخی در یک گونه سینمایی کمترشناخته شده در سینمای کشور می‌گذارد. دلیل دور شدن از این فضا و برگشتن مجدد به سمت سوژه‌های حساس و تاریخی چه بود؟
واقعیت این است که درکشور ما برنامه‌ریزی در کارهای فرهنگی و هنری کار بسیار سختی است و به‌طور معمول شرایط برای انجام کارهای دلخواه آدم فراهم نمی‌شود. سینمای ایران سینمایی جدی و حرفه‌ای است اما روند کاری فیلمسازان و تهیه‌کردن فیلم‌ها آن‌طور که می‌خواهید اتفاق نمی‌افتد. در این اوضاع نابسامان شما ناچار هستید که یا شرایط را به‌رغم مشکلات موجود برای انجام فعالیت دلخواه‌تان فراهم کنید یا قید انجام‌دادن آن کار را به کلی بزنید. در زمان ساختن «امکان مینا» شرایط به‌گونه‌ای دست به دست هم داد تا ما بتوانیم آن کاری را که مدنظر داشتیم به تصویر بکشیم.
*«امکان مینا» در جشنواره فیلم فجر رونمایی شد. اکنون نیز این فیلم در حال پخش از شبکه نمایش خانگی است و اخیرا نیز در جشنواره بین‌المللی مقاومت به نمایش درآمده، آن‌هم در شرایطی که چندان از زمان اکران «امکان مینا» در سالن‌های سینمایی نگذشته است؛ شما چه انتظاری از مدیران و جشنواره‌های فیلم دارید؟
من مدت‌هاست که هیچ توقعی از هیچ جایی ندارم. متاسفانه ما در کشور از یک فضای ناهماهنگ فرهنگی رنج می‌بریم. ما فیلم «امکان مینا» را باوجود حساسیت موضوع و پرداختن به گروهک منافقان که ضربه‌های زیادی به انقلاب زدند تولید کردیم اما پخش تیزر این فیلم با مشکل روبه‌رو شد و تیزرهای آن را قطع کردند. تلاش‌های ما هم در این زمینه به نتیجه نرسید. به‌اعتقاد من ما سینماگران و اهالی فرهنگ وهنر از یک وضع آشفته فرهنگی در کشور رنج می‌بریم. در این شرایط من از جشنواره مقاومت یا ارگان‌های دیگر هیچ انتظاری ندارم. این فیلم در این جشنواره هم به نمایش درمی‌آید اما نتیجه‌اش چیست. ما به‌عنوان فیلمساز وظیفه داشتیم که این فیلم را بسازیم و این کار را هم با تمام وجود انجام دادیم. من معتقد هستم که فیلم تاثیر خودش را هم روی مخاطبانش می‌گذارد. وظیفه ما ساختن فیلم است و در شرایط موجود بیش از این کاری از دستمان برنمی‌آمد.
واقعیت این است که درکشور ما برنامه‌ریزی در کارهای فرهنگی و هنری کار بسیار سختی است و به‌طور معمول شرایط برای انجام کارهای دلخواه آدم فراهم نمی‌شود. سینمای ایران سینمایی جدی و حرفه‌ای است اما روند کاری فیلمسازان و تهیه‌کردن فیلم‌ها آن‌طور که می‌خواهید اتفاق نمی‌افتد. در این اوضاع نابسامان شما ناچار هستید که یا شرایط را به‌رغم مشکلات موجود برای انجام فعالیت دلخواه‌تان فراهم کنید یا قید انجام‌دادن آن کار را به کلی بزنید. در زمان ساختن «امکان مینا» شرایط به‌گونه‌ای دست به دست هم داد تا ما بتوانیم آن کاری را که مدنظر داشتیم به تصویر بکشیم.
*«امکان مینا» در جشنواره فیلم فجر رونمایی شد. اکنون نیز این فیلم در حال پخش از شبکه نمایش خانگی است و اخیرا نیز در جشنواره بین‌المللی مقاومت به نمایش درآمده، آن‌هم در شرایطی که چندان از زمان اکران «امکان مینا» در سالن‌های سینمایی نگذشته است؛ شما چه انتظاری از مدیران و جشنواره‌های فیلم دارید؟
من مدت‌هاست که هیچ توقعی از هیچ جایی ندارم. متاسفانه ما در کشور از یک فضای ناهماهنگ فرهنگی رنج می‌بریم. ما فیلم «امکان مینا» را باوجود حساسیت موضوع و پرداختن به گروهک منافقان که ضربه‌های زیادی به انقلاب زدند تولید کردیم اما پخش تیزر این فیلم با مشکل روبه‌رو شد و تیزرهای آن را قطع کردند. تلاش‌های ما هم در این زمینه به نتیجه نرسید. به‌اعتقاد من ما سینماگران و اهالی فرهنگ وهنر از یک وضع آشفته فرهنگی در کشور رنج می‌بریم. در این شرایط من از جشنواره مقاومت یا ارگان‌های دیگر هیچ انتظاری ندارم. این فیلم در این جشنواره هم به نمایش درمی‌آید اما نتیجه‌اش چیست. ما به‌عنوان فیلمساز وظیفه داشتیم که این فیلم را بسازیم و این کار را هم با تمام وجود انجام دادیم. من معتقد هستم که فیلم تاثیر خودش را هم روی مخاطبانش می‌گذارد. وظیفه ما ساختن فیلم است و در شرایط موجود بیش از این کاری از دستمان برنمی‌آمد.
*این اوضاع آشفته‌ای که شما به آن اشاره می‌کنید به کدام نهاد یا ارگان مدیریتی برمی‌گردد؟ م
من اساسا معتقد هستم که آشفتگی کلانی در حوزه فرهنگ و هنر کشور وجود دارد. این آشفتگی به ، سازمان سینمایی، حوزه هنری، انجمن دفاع مقدس، بنیاد روایت و سایر مراکز فرهنگی و هنری کشور باز می‌گردد. در حوزه مهم و اثرگذار فرهنگ و هنر که سینما هم بخشی از آن است هیچ اتاق فکری وجود ندارد که مبانی و اصول کار را برای هنرمندان روشن کند. این نهادها و سازمان‌ها باید به صراحت و هم‌صدا با یکدیگر شرایط را برای فعالیت سینماگران مهیا کنند تا ما بدانیم که چه فیلم‌هایی باید ساخته شود و چه فیلم‌هایی نباید ساخته شود. در حال حاضر وضعیت بلاتکلیفی در زمینه سینما به‌طور خاص وجود دارد. فیلمی را که وزارت ارشاد مجوز می‌دهد حوزه هنری اکران نمی‌کند. فیلمی که حوزه هنری نمایش می‌دهد تیزر دریافت نمی‌کند. به‌نظر من در کشور ما حوزه فرهنگ و هنر ملوک‌الطوایفی اداره می‌شود و مدار و منطق روشنی هم ندارد.
*این شرایط فرهنگی که به قول شما ملوک‌الطوایفی اداره می‌شود مانعی ایجاد کرده تامنوچهر محمدی نتواند فیلم‌هایی را که می‌خواهد تولید کند؟آن هم فیلم‌هایی که قاعدتا باید مورد تایید سیاست‌های کشور ما باشد.
در اصل منظور من این نبود که شخص خاصی مانع این کار شده است. این موضوع‌ها هیچ وقت به شکل رسمی درجایی به سینماگران اعلام نشده است اما وقتی جایی به‌طور کلی آشفته و به‌هم ریخته است هیچ‌کس جرات سبک و سنگین کردن موضوعات تازه و جسارت به خرج‌دادن پیدا نمی‌کند و انجام کارهای حساس و استراتژیک سخت‌تر می‌شود. هر چقدر امنیت و آرامش روانی بیشتر باشد شما بهتر می‌توانید کار کنید. موضوعی که در شرایط حاضر وجود خارجی ندارد؛ یعنی فیلمساز ما اعم از کارگردان، تهیه‌کننده و بازیگر نمی‌دانند تا چه اندازه آزادی عمل در پرداختن به موضوع‌ها دارند. این شرایط آشفته فیلمسازان را هم بلاتکلیف گذاشته است.
من اساسا معتقد هستم که آشفتگی کلانی در حوزه فرهنگ و هنر کشور وجود دارد. این آشفتگی به ، سازمان سینمایی، حوزه هنری، انجمن دفاع مقدس، بنیاد روایت و سایر مراکز فرهنگی و هنری کشور باز می‌گردد. در حوزه مهم و اثرگذار فرهنگ و هنر که سینما هم بخشی از آن است هیچ اتاق فکری وجود ندارد که مبانی و اصول کار را برای هنرمندان روشن کند. این نهادها و سازمان‌ها باید به صراحت و هم‌صدا با یکدیگر شرایط را برای فعالیت سینماگران مهیا کنند تا ما بدانیم که چه فیلم‌هایی باید ساخته شود و چه فیلم‌هایی نباید ساخته شود. در حال حاضر وضعیت بلاتکلیفی در زمینه سینما به‌طور خاص وجود دارد. فیلمی را که وزارت ارشاد مجوز می‌دهد حوزه هنری اکران نمی‌کند. فیلمی که حوزه هنری نمایش می‌دهد تیزر دریافت نمی‌کند. به‌نظر من در کشور ما حوزه فرهنگ و هنر ملوک‌الطوایفی اداره می‌شود و مدار و منطق روشنی هم ندارد.
*این شرایط فرهنگی که به قول شما ملوک‌الطوایفی اداره می‌شود مانعی ایجاد کرده تامنوچهر محمدی نتواند فیلم‌هایی را که می‌خواهد تولید کند؟آن هم فیلم‌هایی که قاعدتا باید مورد تایید سیاست‌های کشور ما باشد.
در اصل منظور من این نبود که شخص خاصی مانع این کار شده است. این موضوع‌ها هیچ وقت به شکل رسمی درجایی به سینماگران اعلام نشده است اما وقتی جایی به‌طور کلی آشفته و به‌هم ریخته است هیچ‌کس جرات سبک و سنگین کردن موضوعات تازه و جسارت به خرج‌دادن پیدا نمی‌کند و انجام کارهای حساس و استراتژیک سخت‌تر می‌شود. هر چقدر امنیت و آرامش روانی بیشتر باشد شما بهتر می‌توانید کار کنید. موضوعی که در شرایط حاضر وجود خارجی ندارد؛ یعنی فیلمساز ما اعم از کارگردان، تهیه‌کننده و بازیگر نمی‌دانند تا چه اندازه آزادی عمل در پرداختن به موضوع‌ها دارند. این شرایط آشفته فیلمسازان را هم بلاتکلیف گذاشته است.
*به‌نظر شما دلیل معترض‌بودن سینماگران مختلف با دیدگاه‌های متنوع به شرایط فعلی سینمای کشور به‌دلیل نابسامانی‌هایی است که در ارگان‌ها و مراکز مختلف فرهنگی و هنری وجود دارد؟
وقتی در کشوری، سازمانی یا حوزه‌ای قوانین مشخص وجود نداشته باشد حاکمیت سلیقه‌ها پیش می‌آید و در این اوضاع تمام سینماگران سردرگم و بلاتکلیف می‌شوند. قوانین باید در سینما وجود داشته باشد و بدون تبعیض شامل حال تمام سینماگران شود. چرا باید فیلمی که در جشنواره فجر جایزه می‌گیرد در سازوکارهای دیگر فرهنگی نادیده گرفته شود؟ پیداست که در شرایط فعلی چشم‌انداز فرهنگی مشخص و منسجمی نداریم اما در این وضعیت و با وجود این به‌هم ریختگی‌ها اگر هم فیلمی ساخته می‌شود یا فیلمنامه‌ای نوشته می‌شود کاملا خودجوش و تصادفی است و شکل همه‌جانبه و گسترده‌ای ندارد. ما در زمینه فرهنگ مانند کشت دیم عمل می‌کنیم و از هیچ مدیریت منسجم و قاعده‌مندی پیروی نمی‌کنیم.
*برگردیم به فیلم«امکان مینا»، در این فیلم کسانی مورد حمله قرار می‌گیرند که ممکن است علیه شما محدودیت‌هایی را ایجاد بکنند؛ یعنی اعضای گروهکی که هنوز این طرف و آن طرف فعالیت دارند. از طرف دیگر نهادهای دولتی ممکن است در این موضوع حساسیت‌ها و نحوه نگاه خاصی داشته باشند. آیا در طول ساختن و اکران فیلم چنین محدودیت‌هایی از جاهای مختلف برای شما پیش‌آورده شد؟
به شکل کلی در جاهایی با محدودیت‌هایی مواجه بودیم. اگر دستمان بازتر بود 30 یا 40درصد فیلم از آنچه که شما می‌بینید بهتر ساخته می‌شد اما ما باید بپذیریم که وقتی روی چنین سوژه‌های حساسی انگشت می‌گذارید کنترل‌ها و دقت نظرها بر کار شما بیشتر می‌شود. ما هم با وجود پذیرفتن شرایط و حساسیت آن دست به ساختن و تولید «امکان مینا» زدیم.
*کمال تبریزی در گفت‌وگویی مطرح کرده است که در این فیلم با مشکلات زیادی برای ساختن آن مواجه بودید. این محدودیت برای فیلمی که در دهه 60 روایت می‌شود و چندان هم از دوران ما دور نیست تا چه اندازه مزاحم کار شما شد؟ درباره مشکلات فیلمسازی تاریخی توضیح دهید؟
این موضوع داستان مفصلی دارد. در ایران به هیچ وجه نمی‌توانید از محدوده سال‌های 30 به این طرف؛ یعنی تا دهه 60 فیلم بسازید. این کار با مصیبت زیادی مواجه است چراکه ما در زمینه CGI به آن حد نرسیده‌ایم که از آن به‌طور کامل بهره بگیریم بلکه باید در شهرک‌های سینمایی فیلم‌ها را فیلمبرداری کنیم و زحمت زیادی بکشیم. به‌عنوان مثال شرکت اتوبوس‌رانی حتی به این فکر نکرده که هفت تا هشت اتوبوس قدیمی را برای استفاده فیلمسازان در موزه بگذارد. در شرکت اتوبوس‌رانی ما از هر اتوبوسی یک نمونه وجود دارد و واقعیت این است که شما نمی‌توانید به‌سادگی یک اتوبوس قدیمی دوطبقه مربوط به اوایل انقلاب را پیدا کنید.
وقتی در کشوری، سازمانی یا حوزه‌ای قوانین مشخص وجود نداشته باشد حاکمیت سلیقه‌ها پیش می‌آید و در این اوضاع تمام سینماگران سردرگم و بلاتکلیف می‌شوند. قوانین باید در سینما وجود داشته باشد و بدون تبعیض شامل حال تمام سینماگران شود. چرا باید فیلمی که در جشنواره فجر جایزه می‌گیرد در سازوکارهای دیگر فرهنگی نادیده گرفته شود؟ پیداست که در شرایط فعلی چشم‌انداز فرهنگی مشخص و منسجمی نداریم اما در این وضعیت و با وجود این به‌هم ریختگی‌ها اگر هم فیلمی ساخته می‌شود یا فیلمنامه‌ای نوشته می‌شود کاملا خودجوش و تصادفی است و شکل همه‌جانبه و گسترده‌ای ندارد. ما در زمینه فرهنگ مانند کشت دیم عمل می‌کنیم و از هیچ مدیریت منسجم و قاعده‌مندی پیروی نمی‌کنیم.
*برگردیم به فیلم«امکان مینا»، در این فیلم کسانی مورد حمله قرار می‌گیرند که ممکن است علیه شما محدودیت‌هایی را ایجاد بکنند؛ یعنی اعضای گروهکی که هنوز این طرف و آن طرف فعالیت دارند. از طرف دیگر نهادهای دولتی ممکن است در این موضوع حساسیت‌ها و نحوه نگاه خاصی داشته باشند. آیا در طول ساختن و اکران فیلم چنین محدودیت‌هایی از جاهای مختلف برای شما پیش‌آورده شد؟
به شکل کلی در جاهایی با محدودیت‌هایی مواجه بودیم. اگر دستمان بازتر بود 30 یا 40درصد فیلم از آنچه که شما می‌بینید بهتر ساخته می‌شد اما ما باید بپذیریم که وقتی روی چنین سوژه‌های حساسی انگشت می‌گذارید کنترل‌ها و دقت نظرها بر کار شما بیشتر می‌شود. ما هم با وجود پذیرفتن شرایط و حساسیت آن دست به ساختن و تولید «امکان مینا» زدیم.
*کمال تبریزی در گفت‌وگویی مطرح کرده است که در این فیلم با مشکلات زیادی برای ساختن آن مواجه بودید. این محدودیت برای فیلمی که در دهه 60 روایت می‌شود و چندان هم از دوران ما دور نیست تا چه اندازه مزاحم کار شما شد؟ درباره مشکلات فیلمسازی تاریخی توضیح دهید؟
این موضوع داستان مفصلی دارد. در ایران به هیچ وجه نمی‌توانید از محدوده سال‌های 30 به این طرف؛ یعنی تا دهه 60 فیلم بسازید. این کار با مصیبت زیادی مواجه است چراکه ما در زمینه CGI به آن حد نرسیده‌ایم که از آن به‌طور کامل بهره بگیریم بلکه باید در شهرک‌های سینمایی فیلم‌ها را فیلمبرداری کنیم و زحمت زیادی بکشیم. به‌عنوان مثال شرکت اتوبوس‌رانی حتی به این فکر نکرده که هفت تا هشت اتوبوس قدیمی را برای استفاده فیلمسازان در موزه بگذارد. در شرکت اتوبوس‌رانی ما از هر اتوبوسی یک نمونه وجود دارد و واقعیت این است که شما نمی‌توانید به‌سادگی یک اتوبوس قدیمی دوطبقه مربوط به اوایل انقلاب را پیدا کنید.
*بدین ترتیب شاید ساختن فیلم‌های تاریخی در دوران ما به کلی ناممکن شود.
من به‌شخصه هیچ کشوری را ندیده‌ام که بی‌محابا آثار تاریخی خودش را از بین ببرد. شما خودتان به میدان انقلاب و ولیعصر نگاه کنید که چندبار تغییر دکوراسیون داده‌اند و تغییر کرده‌اند آن‌وقت به اصل این فاجعه پی می‌برید. همان اتفاقی که در خیابان‌های شهر ما رخ می‌دهد در از بین بردن تمام آثار مربوط به گذشته وجود دارد. موضوعی که بیش از هرچیز آدم را به حیرت و افسوس می‌اندازد.
