به گزارش خبرنگار جنگ نرم مشرق، فضای سایبری اصطلاح تازه‌ای است که در دهه‌های اخیر به خاطر انقلاب در فناوری اطلاعات مورد کاربرد قرار گرفته است. فضای سایبری موارد زیر را در بر می‌گیرد: همه رایانه‌های موجود، داده‌های ذخیره شده در آن و همچنین سیستم‌ها، برنامه‌ها و شبکه‌های آزادی که در دسترس عموم قرار دارد یا شبکه‌هایی که برای کاربران به خصوصی طراحی شده است ــ اگرچه این شبکه‌ها از این لحاظ متمایز به شمار می‌رود، ولی جزئی از اینترنت محسوب می‌شود که خود در دسترس عموم قرار دارد.
اخیراً علاقه روزافزونی پیرامون موضوع نبرد در فضای سایبری در مراکز تحقیقاتی رژیم صهیونیستی به وجود آمده است. دانشگاه تل‌آویو، همایش یک روزه‌ای با تمرکز بر این موضوع تحت عنوان "جنگ سایبری: چالش‌ها در سطوح فنی، سیاسی و جهانی" را در نهم ژوئن سال 2011 برگزار کرد. این همایش با سخنرانی بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی شروع به کار کرد و طی آن گروه منتخبی از محققان و کارشناسان، مقالاتی با تاکید بر اهمیت جنگ در فضای سایبری برای امنیت این رژیم را ارائه کرده و پیرامون آن به ایراد سخنرانی پرداختند. نتانیاهو در سخنرانی خود ضمن اشاره بر اهمیت و ضرورت این مسئله برای اسرائیل؛ بر لزوم تبدیل شدن این رژیم به یک ابرقدرت و بازیگر اصلی در حوزه جنگ سایبری در سطح جهانی تاکید کرد. همچنین کمیته علوم کنست (پارلمان رژیم صهیونیستی) در چهارم ژوئیه سال 2011، پیرامون موضوع جنگ در فضای سایبری با حضور کارشناسان و متخصصان این حوزه به بحث و تبادل نظر پرداخت.
ژنرال پروفسور ییت‌ژاک بن-ییسرائیل، رئیس شورای ملی توسعه و تحقیقات در سخنرانی خود در کمیته علوم کنست به شکاف موجود میان اقدامات احتیاطی دفاعی کند اسرائیل در حفاظت از زیرساخت‌های مهم غیرنظامی که نسبت به حملات سایبری حساس و آسیب‌پذیرند و اقدامات احتیاطی دفاعی مرتبط با زیرساخت‌های امنیتی و نظامی اشاره کرد. وی افزود: حملات سایبری که به طور روزانه رخ می‌دهد دیگر داستانی علمی تخیلی نبوده و به واقعیتی گریزناپذیر تبدیل شده است. وی در ادامه خاطرنشان ساخت: برخی از این قبیل حملات سایبری کم دردسرند، در حالی که برخی دیگر ممکن است صدمات شدیدی را ایجاد کند. وی در همین رابطه عنوان داشت: سامانه‌ها و برنامه‌های پیشرفته زیادی وجود دارد که می‌تواند در فضای سایبری جهت از کار انداختن و ایجاد اختلال در کار تأسیسات ملی زیربنایی نظیر بازار بورس، بانک‌ها، شبکه برق، حمل و نقل و ارتباطات به کار رود و مردم نسبت به گستردگی این خطر آگاه نیستند.
ییت‌ژاک بن-ییسرائیل در بخش دیگری از سخنان خود به این نکته اشاره کرد که یکی از اهداف تاسیس "کمیته اینترنت ملی" در اسرائیل، ایجاد ابررایانه‌ای پیشرفته در یکی از دانشگاه‌های اسرائیل است که آغاز به کار برای بهره برداری از این طرح در ماه مه سال 2011 اعلام شد. در حال حاضر رژیم صهیونیستی چنین رایانه‌ای در اختیار ندارد و فروش آن نیز به این رژیم ممنوع است، چرا که اسرائیل پیمان منع اشاعه تسلیحات هستهای را امضاء نکرده است. مئیر شیتریت، رئیس کمیته علوم کنست ضمن تاکید بر موضوع امنیت فضای سایبری گفت: احتمال نابودی اسرائیل، نه توسط تانک و هواپیما، بلکه از طریق جنگ سایبری وجود دارد.
معرفی کتاب
دانشگاه تل‌آویو در سال 2011 در ارتباط با این علائق و منافع اسرائیل در جنگ سایبری، دست به انتشار کتابی تحت عنوان: "جنگ سایبری: مفاهیم، رویکردها و پیامدهای احتمالی آن برای اسرائیل" زد که توسط محققینی چون شموئل ایون و دیوید سیمنتف نوشته شده است. هر دو محقق مورد اشاره در همین موسسه فعالیت دارند. این کتاب شامل یک مقدمه، چهار فصل، نتیجه‌گیری و دو ضمیمه است و به طور کلی مشتمل بر 90 صفحه است. مؤلفین این کتاب به این نتیجه رسیده‌اند که فضای سایبری (علاوه بر زمین، هوا دریا و فضا) به صحنه جدید پیکار تبدیل شده است. از این رو، کشورهای پیشرفته و ارتش آنها فعالیت‌ها خود در این حوزه را افزایش و تحقیق در خصوص فضای سایبری را شدت بخشیده‌اند. این حوزه برای کشورهای فوق به یکی از منابع مهم قدرت تبدیل شده است. در عین حال، این موضوع نقطه ضعف این کشورهای قدرتمند را نیز نشان می‌دهد؛ چرا که زیرساخت‌هایی که این کشورهای پیشرفته بدان اتکا دارند – از جمله: شبکه برق، آب، حمل و نقل، مخابرات، بازار بورس و بانک‌ها – برای عملکرد درست خود به فضای سایبری وابسته است. فرماندهی نظامی و نظارت بر شبکه‌ها، علاوه بر انواع گوناگون فناوری پیشرفته در میادین جنگی (مانند جاسوسی، سامانه‌های جمع‌آوری اطلاعات، استفاده از ماهواره‌ها و هواپیماهای بدون سرنشین هنگام نبرد) نیز شدیداً به فضای سایبری اتکا دارند.
نویسندگان این کتاب به این نکته اشاره می‌کنند که برجسته‌ترین ویژگی‌های مطلوب فضای سایبری به عنوان صحنه جدید پیکار، توانایی فعالیت با سرعتی معادل هزارم ثانیه علیه دشمنی است که هزاران کیلومتر دورتر قرار دارد؛ بدون آن که حمله کنندگان یا مهاجمین در معرض خطر فیزیکی قرار گیرند.
مزایای فضای سایبری بر جذابیت استفاده از آن در زمان جنگ به موازات دیگر تسلیحات متعارف می‌افزاید. بنا به گفته مؤلفین، روسیه نیز در جنگ علیه گرجستان در سال 2008 از چنین امکانی بهره جسته است. همچنین این امر می‌تواند در خلال جنگ علیه اهداف استراتژیک مانند حمله به رآکتور هستهای ایران در سال 2009 (تهاجمی که بنا به گزارش منابع رسانه‌ای متعدد، توسط اسرائیل و آمریکا صورت گرفت) به کار رود. حمله‌ای که بنا به نظر مؤلفین این کتاب اولین نمونه جنگ سایبری به شمار می‌رود و آغازگر دوران جدیدی در تحول استفاده از فضای مجازی در جنگ محسوب می‌شود.
مؤلفین، واقعیت بهره‌برداری بسیاری از کشورها از فضای سایبری در جنگ، عملیات‌های پیشرفته و تدارکات خود را نشان دهنده شروع مسابقه تسلیحاتی در فضای مجازی می‌دانند. آنها به این نکته اشاره دارند که در سال‌های اخیر بسیاری از کشورها، مؤسسات و هیئت‌های مختلفی (مختص استفاده از فضای سایبری به عنوان صحنه جدید جنگ) را ایجاد کرده و استراتژی امنیتی و نظامی خود را برای حضور در فضای مجازی توسعه داده‌اند.
فصل‌های کتاب
مؤلفین این کتاب، فصل نخست تحت عنوان "فضای سایبری و امنیت: چارچوب مفهومی" را به تعریف و توضیح اصطلاحات مرتبط با موضوع فضای سایبری اختصاص داده‌اند. آنها در ادامه این فصل در مورد موضوعات زیر به بحث می‌پردازند: ویژگی‌های فضای سایبری به عنوان صحنه جنگ، فضای سایبری: محتوای جدید اصطلاحات امنیتی سنتی، حیطه استراتژیک فضای مجازی، جاسوسی و جنگ نرم الکترونیک و نبرد در فضای مجازی.
فصل دوم کتاب "عملیات تهاجمی و عوامل دست و پاگیر در فضای سایبری" نام دارد. این فصل، شامل موضوعات زیر است: عملیات تهاجمی مهم در فضای سایبری، عوامل موثر در افزایش اطلاعات در فضای سایبری، استفاده از فضای سایبری برای اهداف جنگی: عوامل دست و پاگیر، تروریسم در فضای سایبری، پیمان بین‌المللی برای سازماندهی فعالیت‌ها در فضای مجازی و خلاصه‌ای از عوامل ترغیب کننده و فاکتورهای دردسرآفرین در استفاده از سلاح جنگ سایبری در نزاع میان کشورها.
فصل سوم کتاب تحت عنوان: "نگاه به آن سوی دریا: آمادگی کشورها برای مواجهه با چالش در فضای سایبری" به تمهیدات اتخاذ شده توسط کشورهای مهم متعدد، همچنین راهبرد آنها و مؤسساتی که در راستای تضمین امنیت در برابر خطرات ذاتی فضای مجازی ایجاد کرده‌اند، می‌پردازد. این کشورها عبارتند از: ایالات متحده، فرانسه، آلمان، انگلیس و چین.
در فصل چهارم، این دو محقق اهمیت و ضرورت فضای سایبری برای اسرائیل و اقدامات سازمانی که توسط این رژیم برای حفاظت از فضای مجازی خود اتخاذ کرده را تشریح می‌کنند. آنها در ادامه رهنمودهایی راهبردی به منظور دفاع اسرائیل از فضای سایبری خود و همچنین اتخاذ اقداماتی برای گنجانده شدن فضای مجازی در استراتژی امنیت ملی اسرائیل را پیشنهاد می‌کنند.
مؤلفین این کتاب استدلال می‌کنند که رژیم صهیونیستی به سمت استفاده هرچه بیشتر از کامپیوتر پیش رفته و نهادهای دولتی و بخش‌های مختلف و شرکت‌های آن به اینترنت اتکا دارند. علاوه بر این، بسیاری از فعالیت‌های شهروندان مرتبط با نهادهای دولتی و دیگر امکانات موجود در آن، از طریق اینترنت انجام می‌شود. حجم اقتصاد مبتنی بر اینترنت در اسرائیل در سال 2009 به 50 میلیارد شکل (هر دلار معادل سه و نیم شکل است) رسید که این میزان، معادل 6.5 درصد از تولید ناخالص داخلی این رژیم می‌باشد. بنا به ارزیابی‌های انجام شده در سال 2015، اقتصاد مبتنی بر اینترنت در اسرائیل احتمالاً به 85 میلیارد شکل برسد که این میزان برابر با 8.5 درصد از تولید ناخالص داخلی مورد تخمین این رژیم خواهد بود.
اقدامات رژیم صهیونیستی برای دفاع از فضای سایبری خود
این دو پژوهشگر عنوان می‌کنند که رژیم صهیونیستی در خلال یک دهه و نیم گذشته، به منظور دفاع از فضای سایبری خود، مجموعه‌ای از اقدامات را به انجام رسانیده است. از جمله مهم‌ترین این اقدامات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
ایجاد زیرساخت‌های دولتی برای عصر اینترنت
اسرائیل در سال 1997، طرح "زیرساخت دولتی برای عصر اینترنت" در داخل وزارت دارایی خود دایر کرد. هدف این طرح، حفاظت و ایمنی استفاده از اینترنت در وزارتخانه‌ها و مؤسسات دولتی تعریف شده بود. "مرکز حفاظت از اطلاعات دولت اسرائیل" به عنوان بخشی از این طرح، ایجاد و وظایف چندگانه‌ای به آن محول شد. از جمله این وظایف می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: پیگیری روش‌های پیشرفته برای حفاظت از اطلاعات در سراسر جهان، هماهنگ ساختن وزارتخانه‌ها و مؤسسات دولتی در راستای یافتن راه‌حل برای مسائل مرتبط با حفاظت از اطلاعات و تحقیق پیرامون موضوعات مورد بحث.
تعیین مرجع رسمی برای حفاظت از اطلاعات
در سال 2002 "مرجع رسمی حفاظت از اطلاعات" درون سرویس امنیت داخلی (شاباک) ایجاد شد. مرجع فوق، وظیفه حفاظت از زیرساخت‌های رایانه‌های بسیار مهم و حساس در اسرائیل در برابر خطر آن چه به اصطلاح "تهدید تروریستی"، "خرابکاری" و فعالیت‌های جاسوسی نامیده شد، را برعهده داشت. مؤلفین به وجود کمیته‌ای درون شورای امنیت ملی اسرائیل در کنار دیگر قوا، اشاره می‌کنند که اجازه می‌دهد مرجع رسمی برای حفاظت اطلاعات وابسته به شاباک بتواند به گسترش فهرست مؤسسات تحت نظارت خود در راستای حفاظت از اطلاعات آنها بپردازد. همچنین مؤلفین در ادامه عنوان می‌کنند که مرجع رسمی برای حفاظت از اطلاعات با کمبودهای بسیاری مواجه است. بویژه به خاطر این که همه مؤسسات و بخش‌ها در اسرائیل را تحت پوشش ندارد و خود وابسته به شاباک است که این مسئله، از کنش متقابل آزاد و آسان این مرجع با مؤسسات ذی‌ربط جلوگیری می‌کند.
ایجاد واحد سایبری در ارتش اسرائیل
گابی اشکنازی، رئیس ستاد ارتش اسرائیل در سال 2009 اعلام کرد که وی فضای سایبری را عرصه جنگ استراتژیک و عملیاتی می‌داند. از این رو، ارتش اسرائیل، واحد سایبری خود که زیر مجموعه واحد 8200 اطلاعات ارتش اسرائیل (AMAN) محسوب می‌شود را ایجاد کرد. هدف این واحد هدایت و هماهنگ سازی فعالیت‌های ارتش اسرائیل در فضای سایبری بود. آموس یادلین، رئیس پیشین اطلاعات ارتش اسرائیل طی سخنرانی خود در موسسه مطالعات امنیت ملی در دسامبر سال 2009 عنوان کرد که یکی از مهم‌ترین خطرات پیش‌روی اسرائیل که ممکن است به آن صدمه بزند، امکان نفوذ به کامپیوترهایی است که برای اسرائیل نقش بسیار حیاتی دارند. وی اهداف واحد سایبری ارتش اسرائیل را تدارک دفاع متناسب از شبکه‌های اینترنتی فعال در اسرائیل و تهاجم به اهداف خارجی از طریق فضای مجازی عنوان کرد.
ایجاد واحد مدیریت سامانه‌های اطلاعاتی
دولت اسرائیل در بیست و هفتم ماه مارس، تاسیس "واحد مدیریت اطلاعات" که تحت نظارت مدیر کل وزارت دارایی قرار دارد را تصویب کرد و این واحد به طور مستقیم مسئول تمامی سامانه‌های ارتباطات رایانه‌ای دولت است که "طرح زیرساخت دولتی برای عصر اینترنت" را نیز در بر می‌گیرد.
کمیته ملی سایبری
بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل در هجدهم مه سال 2011 تاسیس "کمیته ملی سایبری" در اسرائیل را اعلام کرد. نتانیاهو گفت: هدف اصلی این هیئت تقویت قابلیت‌های اسرائیل در دفاع از سامانه‌های زیربنایی حیاتی در برابر "حملات تروریستی" در فضای سایبری است که می‌تواند از طرف دولت‌های خارجی یا "سازمان‌های تروریستی" صورت گیرد. بنا به اظهارات نتانیاهو، اسرائیل در مقابل حملات سایبری آسیب‌پذیر است؛ همان طوری که هر وسیله رایانه‌ای در معرض چنین حملات سایبری قرار دارد. این حملات ممکن است تأسیسات و نهادهای مهم و حیاتی (مانند شبکه برق، آب، مخابرات و حمل و نقل) را از کار بیندازد و در نتیجه رژیم صهیونیستی را فلج کند.
گردآورندگان این کتاب، پیشنهاد می‌کنند تا وظایف کمیته ملی سایبری، علاوه بر کارویژه‌های مربوط به دفاع از فضای سایبری اسرائیل، پشتیبانی و توسعه شرکت‌های اسرائیلی متخصص در امور دفاعی مرتبط با فضای سایبری را نیز در برگیرد. این کمیته بدین منظور، می‌بایست حفاظت اسرائیل از بخش بزرگ‌تری از فضای سایبری – که به سرعت در سطح جهانی در حال رشد است - را تسهیل کند.
پژوهش‌گران این کتاب در ادامه به تشریح سه عامل مهمی می‌پردازند که باعث می‌شود تا اسرائیل در روند اتخاذ اقدامات احتیاطی و امنیتی در فضای سایبری شتاب کند. این سه فاکتور عبارتند از:
نخست، فضای سایبری اسرائیل در معرض خطر حمله سایبری قرار دارد و چنین حملاتی ممکن است به فلج شدن زیرساخت‌های مهم و حیاتی آن بینجامد.
دوم، اسرائیل با دشمنانی مواجه است که انگیزه‌ای قوی برای صدمه زدن به آن دارند و از هر فرصتی برای این منظور استفاده می‌کنند. این دشمنان شامل کشورها، سازمان‌ها و افراد می‌شود.
سوم، این فرصت برای اسرائیل وجود دارد که نه تنها به توسعه قابلیت‌های دفاعی خود در فضای سایبری بپردازد، بلکه قابلیت‌های خود برای استفاده از فضای سایبری در جنگ را نیز تقویت کند.
راهبردی برای دفاع از فضای سایبری
مؤلفین در راستای دفاع از فضای سایبری رژیم صهیونیستی، اتخاذ راهبردی ملی که موارد زیر در آن مدنظر قرار گرفته باشد را به دولت اسرائیل پیشنهاد می‌کنند:
1. شناسایی فضای سایبری به عنوان یک حوزه جدید ملی که دفاع از آن ( در کنار دیگر حوزه‌ها مانند زمین، هوا و دریا ) از طریق دیدی جامع‌نگر و همکاری همه دستگاه‌های ذی‌ربط، می‌بایست جزو اولویت‌های ویژه قرار گیرد.
2. تاسیس هیئت و فرماندهی مرکزی برای دفاع از فضای سایبری در سطح ملی.
3. مدنظر قرار دادن توسعه زیرساخت‌های مهم و حیاتی و سامانه‌های امنیتی به عنوان اولویت اصلی، ضمن دفاع از سایر بخش‌ها؛ از جمله دفاع از اطلاعات موجود در دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی و دفاع از شرکت‌هایی که بر اقتصاد اسرائیل تأثیرگذارند، لیکن جزو زیرساخت‌های دولتی طبقه‌بندی نشده‌اند.
4. ایجاد سامانه دفاع همه‌جانبه و پویا در فضای سایبری نظیر سامانه‌ای که توسط وزارت دفاع ایالات متحده ایجاد شده است.
5. همکاری پایدار در حوزه سایبری میان بخش دولتی، بخش امنیتی و بخش خصوصی.
6. همکاری در ارتباط با موضوع فضای سایبری با کشورهای خارجی، بویژه کشورهای متحد.
7. تصویب قانونی ویژه راجع به فضای سایبری و اطمینان از اجرای صحیح این قانون.
8. کمک به عموم مردم در راستای افزایش آگاهی آنها از فضای سایبری، توسعه قابلیت‌های دفاع عمومی در این حوزه و ارائه مشوق‌های لازم به شرکت‌ها و افراد به منظور دست‌یابی به نرم‌افزارهای دفاعی و در عین حال افزایش نظارت و کنترل بر شرکت‌هایی که در زمینه بهینه‌سازی چنین نرم‌افزارهایی کار می‌کنند.
9. استفاده از پیشرفته‌ترین و به روزترین مساعدت‌ها و وسایل فنی مرتبط با فضای سایبری.
10. تدوین و توسعه سیاست بازدارندگی اسرائیل از جمله توانایی پاسخ مستقیم و کوبنده علیه هر گروه مهاجم به فضای سایبری اسرائیل. این امر می‌تواند تحت سرپرستی و مسئولیت تشکیلات دفاعی اسرائیل قرار گیرد.
نقش فضای سایبری در راهبرد امنیتی رژیم صهیونیستی
محققین فوق تاکید دارند: افزوده شدن فضای سایبری به عنوان فضای جدیدی برای نبرد – علاوه بر جبهه‌های زمینی، هوایی، دریایی و فضایی – گنجانده شدن جنگ سایبری را در راهبردها و مفاهیم امنیتی رژیم صهیونیستی ضروری می‌سازد.
لازمه این امر، تغییر و توسعه مفهوم اصطلاحات اساسی مربوط به دکترین امنیتی اسرائیل است. به عنوان مثال، مفهوم "حوزه استراتژیک" در فضای سایبری از مفهوم سنتی آن در دکترین امنیتی اسرائیل که حول محور تهدیدات ژئوپلتیک سنتی قرار دارد، متفاوت است. علاوه بر این، مفاهیم فضا، زمان و مسافت در فضای سایبری از مفاهیم سنتی متفاوت است؛ به طوری که حمله در فضای سایبری علیه هدفی که از لحاظ جغرافیایی صدها هزار مایل دورتر قرار دارد در یک هزارم ثانیه اتفاق می‌افتد. محققین فوق این گونه استدلال می‌کنند: کاربرد سیاست بازدارندگی، به عنوان سنگ بنای سیاست دفاعی اسرائیل، در نبرد سایبری، به دلیل دشوار بودن تشخیص هویت گروه مهاجم، برای این رژیم بسیار مشکل است.
مؤلفین عنوان می‌کنند: موضوع دفاع در نبرد سایبری، نوع جدیدی از چالش برای اسرائیل ایجاد می‌کند، چرا که دشمن قادر است حمله خود را با سرعت نور انجام دهد و تشخیص هویت آن با دشواری‌های بسیار زیادی همراه است. از این رو، مؤلفین این کتاب کاربرد مفهوم "دفاع موثر" در فضای سایبری را برای اسرائیل تجویز می‌کنند. این مفهوم توسط ایالات متحده در راهکار این کشور برای جنگ سایبری به کار برده شده است. راهکار "دفاع موثر" بر قابلیت‌های پیچیده اطلاعاتی جهت تعیین منبع فعالیت در اینترنت و سامانه‌های دفاع سایبری پویا که مجهز به پاسخ خودکار سریع بدون دخالت انسان هستند، اتکا دارد. این دو پژوهشگر در همین رابطه می‌افزایند: دفاع موثر نه تنها بر فناوری پیشرفته، بلکه بر شبکه‌های تحت نظارت شدید با قوانین و رویه سخت‌گیرانه، فرهنگی که از خطرات غامض آن آگاهی دارد، مقررات سفت و سخت، دفاع از پایگاه‌های اینترنتی و کنترل مستحکم انسانی استوار است.
مؤلفین همچنین توصیه می‌کنند در پرتو شناسایی فضای سایبری به عنوان صحنه جدید نبرد – در کنار دیگر حوزه‌های زمینی، هوایی، فضایی و دریایی - توسط ارتش اسرائیل، تغییراتی در ارتش انجام گیرد و نیروهای نظامی خاصی ( مانند پیاده نظام، نیروهای دریایی و هوایی ) برای جنگ سایبری در نظر گرفته شود.
