به گزارش مشرق، پس از گذشت نزدیک به ۱۶ ماه از آغاز اجرای برجام و خروج قلب رآکتور اراک به نظر می‌رسد مذاکرات برای آینده این مرکز حساس هسته‌ای به نتیجه رسیده و قرارداد تجاری ساخت رآکتور جدید برای مرکز هسته‌ای اراک این هفته امضا خواهد شد.
قرارداد «بازطراحی» رآکتور آب سنگین اراک روز یک‌شنبه در وین بین ایران و چین امضا خواهد شد. سخنگوی وزارت خارجه چین در این ارتباط گفته که دو طرف طی مذاکراتی در پکن، بر سر جزئیات اجرایی این بخش مهم از برجام به توافق رسیده‌اند.
مذاکرات پیچیده برای اراک
اما مذاکرات در خصوص ساخت رآکتور جدید اراک در حالی به نتیجه رسیده و قرارداد آن به امضا خواهد رسید که این پروژه برای رسیدن به نقطه فعلی فراز و نشیب زیادی را طی کرده است. بر این اساس، همزمان با آغاز مذاکرات هسته‌ای میان و ایران و گروه ۱+۵، اعضای غربی این گفت‌وگوها تمرکز اصلی خود را بر تعطیلی رآکتور اراک قرار دادند؛ رآکتوری که طراحی و ساخت آن در اوج تحریم‌ها صورت گرفته بود و یکی از چرخه‌های مهم و حیاتی ایران در فناوری هسته‌ای بود. شاید همین دستیابی به تکنولوژی اراک بدون کمک‌خارجی بود که حساسیت غربی‌ها را برای تعطیلی آن بیش از اندازه افزایش داد.
استدلال طرف غربی بر این مسیر استوار بود که پلوتونیوم به دست آمده از فعالیت‌ها در رآکتور آب سنگین اراک، می‌تواند در ساخت سلاح هسته‌ای به کار رود اما جمهوری اسلامی ایران که همواره بر عدم تلاش برای در اختیار‌گیری سلاح هسته‌ای تأکید کرده و فتوای مهم رهبر انقلاب در خصوص حرمت این سلاح را متضمن عملکرد خود کرده بود، برای رفع تبلیغات سوء دشمنان، تعهداتی را در این خصوص پذیرفت، لذا بر همین اساس بود که در توافق موقت ژنو موضوع عدم‌توسعه این رآکتور توسط ایران پذیرفته شد و در نهایت در توافق نهایی که به برجام شهرت یافت، ایران با تعطیلی و خارج کردن قلب این رآکتور آب سنگین با «شرط» بازطراحی و در اختیار‌گیری مجدد این چرخه موافقت کرد.
بر اساس آنچه در برجام ذکر شده، «ایران مبادرت به بازطراحی و بازساخت یک رآکتور تحقیقاتی آب سنگین مدرنیزه شده در اراک بر اساس طراحی اولیه مورد توافق و در قالب یک همکاری بین‌المللی که طراحی نهایی آن را نیز تصدیق خواهد کرد، خواهد نمود که با استفاده از سوخت غنی شده تا ۶۷/۳ درصد فعالیت خواهد کرد. این رآکتور تحقیقات هسته‌ای صلح‌آمیز و تولید رادیو‌ایزوتوپ برای مقاصد پزشکی و صنعتی را پشتیبانی خواهد کرد. رآکتور باز طراحی شده و بازسازی شده اراک پلوتونیوم در سطح تسلیحاتی تولید نخواهد کرد.
تمامی فعالیت‌ها برای باز طراحی و ساخت مجتمع‌های سوخت برای رآکتور بازطراحی شده، به‌جز برای نخستین بارگذاری سوخت، در ایران انجام خواهد گرفت. همه سوخت مصرف شده در اراک برای دوره عمر رآکتور به خارج از ایران منتقل خواهد شد. این مشارکت بین‌المللی مشتمل بر کشورهای مشارکت‌کننده گروه ۱+۵، ایران و سایر کشورهایی که طرفین ممکن است مشترکاً تعیین کنند، خواهد بود. ایران به عنوان مالک و مدیر پروژه، نقش راهبری را ایفا خواهد نمود.»
همچنین کشورمان پذیرفت که به مدت ۱۵ سال، رآکتور آب سنگین دیگر یا انباشت آب سنگین در ایران نخواهد بود و همه آب سنگین اضافی برای صادرات در بازارهای بین‌المللی عرضه خواهد شد.
در نهایت نیمه دوم دی ماه سال ۱۳۹۴ بود که خبرها از خارج کردن قلب رآکتور و پر کردن حفره‌ها با سیمان منتشر شد. این در حالی بود که منتقدان بارها نسبت به عدم‌وجود یک تعهد معتبر در خصوص بازطراحی رآکتور جدید در اراک هشدار داده بودند، چراکه هیچ قرارداد رسمی که مطابق با برجام «تعهدات محکم»، «مسیر مطمئن رو به جلو» و «مسئولیت‌های مشارکت‌کنندگان» را به طور دقیق مشخص کند تا آن زمان منعقد نشده بود.
چالش چینی
در همین حال همزمان با اجرایی شدن تعهدات ایران در حوزه هسته‌ای، مذاکرات با طرف چینی برای بازطراحی و ساخت رآکتور اراک آغاز شد اما چالش اصلی در این مسیر که باعث تعویق ۱۶ ماهه امضای این قرارداد شده، موضوع قیمت بالایی بود که چشم‌بادامی‌ها برای این کار به کشور ارائه داده بودند؛ قیمتی که به نظر می‌رسید حاضر نبودند، از آن عقب‌نشینی کنند و اگرچه مذاکرات در این خصوص در فضایی محرمانه پیش می‌رفت اما بارها زمینه‌ساز اعتراض مقامات ایرانی در عرصه عمومی شده بود، به گونه‌ای که دی ماه گذشته بود که بهروز کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی در گفت‌وگویی با خبرگزاری صدا و سیما گفت: همه مسائل ما و چینی‌ها حل شده و فقط یک مسئله باقی مانده که مربوط به قیمت است. تلقی ما این است که قیمت مطرح شده چینی‌ها در مقایسه با استانداردهای بین‌المللی با توجه به اینکه در آغاز کار قرار داریم، قیمت بالایی است.
کمالوندی اضافه کرد: شاید طرف چینی فکر می‌کند این فقط موضوعی اقتصادی نیست و می‌تواند سیاسی هم باشد، به همین علت قیمت ارائه شده تا حدی بالاتر از نرخ‌های متعارف است.
علاوه بر این نکته دیگر این بود که به رغم آنکه پیش از این امریکا نیز متعهد به مشارکت در بازطراحی رآکتور اراک بوده، اما به نظر می‌رسد عهدشکنی‌های متعدد آنان در این حوزه نیز ادامه پیدا کرده و آنان حساب خود را از بازطراحی اراک جدا کرده‌اند.
مهرماه سال جاری بود که علی‌اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی در این خصوص گفته بود: «طراحی مفهومی اراک را در اختیار چینی‌ها و امریکایی‌ها گذاشته‌ایم.» اما گویا روی کار آمدن ترامپ و نبود یک قرارداد مدون در این خصوص میان طرفین باعث شد مقامات کشورمان عطای حضور امریکا در این پروژه را به لقایش ببخشند و امریکا را از این پروژه حذف کنند. به همین خاطر بود که علی اکبر صالحی هفته گذشته در پاسخ به سؤالی در خصوص حضور امریکا در روند باز طراحی رآکتور اراک گفته بود که «یک گروه کاری سه کشوری است که ایران به عنوان متولی این پروژه بوده و همه کارها را ما انجام می‌دهیم، ما خودمان طراحی می‌کنیم و اگر تجهیزات قرار باشد در ایران ساخته شود، طراحی‌های آن را انجام می‌دهیم و آنها فقط طراحی‌های ما را مورد ارزیابی علمی قرار می‌دهند و نهایتاً این طراحی را تأیید می‌کنند.»
یک تجربه
در همین حال باید گفت که دو نکته اساسی در خصوص قرارداد بازطراحی رآکتور اراک وجود دارد. موضوع نخست بحث مالی این پروژه است که باید در این خصوص شفاف‌سازی صورت گیرد که آیا چشم بادامی‌ها حاضر شده‌اند که با قیمتی معقول مشارکت در این پروژه را بپذیرند یا خیر؟ این نخستین موضوعی است که مقامات سازمان انرژی اتمی باید در این خصوص پاسخ دهند.
نکته دوم، مرور تجربه ساخت نیروگاه بوشهر توسط طرف‌های روسی است؛ نیروگاهی که قرارداد تکمیل آن با طرف‌های روسی در سال ۱۹۹۴ به امضا رسید و قرار بود که تا پایان سال ۲۰۰۰ واحد اول این نیروگاه تکمیل و به ایران تحویل داده شود اما این تحویل با تأخیری ۱۰ ساله مواجه شد که این موضوع هزینه‌های زیادی را متوجه کشور کرد. از این رو امید می‌رود که در قرارداد بازطراحی رآکتور اراک، ضمن در نظر گرفتن زمانی معقول برای انجام پروژه، تضمین کافی برای الزام اجرای به موقع پروژه از طرف چینی گرفته شده باشد. در این خصوص نیز لازم است مقامات سازمان انرژی اتمی اطلاع‌‌رسانی کافی را انجام دهند.
منبع: روزنامه جوان
۰۸:۳۱ - ۱۳۹۶/۰۲/۰۲
