سرویس جهان مشرق- ملک سلمان پادشاه عربستان در چند ده حکم به صورت یکجا برخی وزرا، معاونان و مشاوران وزرا، مسئولان امنیتی، مقامات استانی، مشاوران دربار و صاحبان شرکت‌های دولتی را تغییر داد. در مهمترین تغییرات، خالد بن سلمان سفیر عربستان در واشنگتن شد و عبدالعزیز پسر دیگرِ پادشاه نیز وزارت امور انرژی را برعهده گرفت. قطعاً منافع این تغییرات بیش از همه به فرزندان سلمان رسیده و راه برای ولیعهدی محمد بن سلمان، جانشین ولیعهد و وزیر دفاع باز شده است.

همزمان معاون سازمان اطلاعات تغییر کرده و «مرکز امنیت ملی» زیر نظر دربار تشکیل شده که به عنوان یک نهاد موازی، قطعاً اختیارات محمد بن نایف را به عنوان وزیر کشور محدود خواهد کرد. با این چینش وزرا و تغییرات ساختاری، احتمالاً در آینده‌ای نه چندان دور  اگر ولیعهد کنونی محمد بن نایف به سازش کامل با پسران سلمان تن ندهد، باید منتظر استعفای او به دلیل فشار کابینه و نهادهای اثرگذار باشیم.

اما جدا از این، تغییر متناوب وزرا برای کلیت خاندان آل سعود و حکومت آن کشور چیست؟ به نظر می‌رسد دست‌کم چهار پیامد کوتاه‌مدت برای این تغییرات وجود دارد:

1- احساس تنفس در میانه تداوم حکومت یک خاندان:

محمد بن سلمان مشاور اصلی پدرش در اداره امور مملکت به خوبی با شرایط دنیای جدید آشنا است و می‌داند با گسترش ارتباطات و اطلاع مردم عربستان از برگزاری انتخابات‌های متعدد (چه در دوردست مانند اروپا و آمریکا و چه در کشورهای همسایه مانند ایران و عراق) تداوم حکومت یک عده محدود چه بی‌آبرویی بزرگی خواهد بود و چگونه دیر یا زود ممکن است جنبشی شبیه بیداری اسلامی را در عربستان به راه بیاندازد.

سرگرم‌کردن مردم به مسائل ساختگی مانند جنگ علیه یمن یا خطر موشکی ایران از سویی و تغییر مکرر وزرا از سوی دیگر می‌تواند تنها گزینه‌های پیشِ‌روی ملک‌سلمان و پسرش برای ایجاد احساس کاذب تنفس در فضای استبدادی باشد.

2- کاهش نارضایتی‌ها نسبت به فساد در سطوح کلان:

تغییر خالد العرج وزیر امور دولتی که به فساد متهم شده بود، کمترین کاری است که پادشاه عربستان می‌توانست برای کاهش نارضایتی‌ها انجام دهد. قرار است کمیته‌ای برای بررسی پرونده او تشکیل شود و ممکن است مجازات بی‌سابقه‌ای (البته نسبت به موارد مشابه در گذشته) برای او تعیین شود تا ابزار خوبی برای تبلیغ مبارزه خاندان حاکم با فساد باشد.

ظاهراً وزیر معزول، پسر خود را با مدرک دیپلم در یکی از سِمت‌های کلیدی گماشته و حقوق ماهانه 21 هزار ریال سعودی را براس او مقرر داشته بود. در گزارش‌های رسمی آمده شکایت از وزیر از سوی یک شهروند عادی و با مراجعه به سازمان بازرسی پیگیری شده است.

3- القای امید با ورود جوانان به مناصب کلان در راستای چشم‌انداز 2030:

در مسیر تغییرات اداری و اقتصادی برای رسیدن به چشم‌انداز 2030، ماه‌های گذشته طرح ریاضت اقتصادی از سوی حاکمان عربستان روی میز قرار گرفته است. اجرای برخی از بخش‌های آن مانند حذف یارانه برخی محصولات، نارضایتی‌هایی را به جا گذاشته و حاکمان را در اجرای کامل آن دچار تردید کرده است. قطعاً شاه و شاهزادگان در تغییرات متناوب وزرا گوشه چشمی به این مسأله دارند که مردم برای تحمل تغییرات در زندگی خود باید احساس کنند بالادستی‌ها هم تغییراتی در سبک مدیریتی خود پذیرفته‌اند.

شاه سعودی در همین راستا دستور داده تا آیین‌نامه‌های پیشین در حوزه مزایای شغلی مانند گذشته برای همه شاغلان اداری و نظامی اجرایی شود تا علاوه بر تزریق امید، ریسک تغییرات اداری و اقتصادی فعلاً در پایین‌ترین حد قرار گیرد. در اعلامیه رسمی آمده درآمد عمومی کشور افزایش یافته و دیگر نیازی به کاهش مزایا که ماه سپتامبر ابلاغ شده بود، نیست.

البته این تغییرات اندک، احساس تبعیض و ناامیدی را رفع نخواهد کرد اما امید به تلاش خاندان حاکم و نتیجه‌بخش‌بودنِ آن را القا می‌کند به ویژه اینکه ورود جوانان به مناصب کلان یکی از بخش‌های کلیدی چشم‌انداز 2030 میلادی است.

4- کاهش نگرانی‌ها از حملات موشکی یمن در خاک عربستان:

فشار روانی که این روزها مردم عربستان به دلیل حملات موشکی یمن تحمل می‌کنند، قطعاً ذهنیت مردم را علیه خاندان حاکم برانگیخته است. این فشار را بیش از همه سربازان سعودی احساس می‌کنند که حتماً اعتراضات و غرولند های خود را به گوش فرماندهان رسانده‌اند. افزایش قیمت نفت به حدود 50 دلار به ملک سلمان اجازه داده تا حقوق دو ماه‌ آینده را هم‌اکنون به حساب سربازان، نیروهای امنیتی و کشوری واریز کند. علاوه بر این تعیین احمد عسیری به عنوان سخنگوی جدید ائتلاف نظامی و از آن مهمتر،‌ تغییر فرمانده نیروی زمینی را می‌توان نوش‌داروی ریاض برای جبران اشتباهات در حمله به یمن دانست که بعد از مرگ اعتبار نظامی این کشور آمده است.

دانلود سند چشم‌انداز عربستان سعودی 2030

جمع‌بندی

این موارد، پیامدهای کوتاه‌مدت تغییرات مدیریتی بود اما برای تداوم تغییرات در نظام سیاسی عربستان و آینده بلندمدت آن سناریوهای متعددی وجود دارد. ممکن است این تغییرات، طلیعه تحولات جدی به ویژه در حوزه اقتصادی و اجتماعی باشد و عربستان سعودی را به سمت مدلی شبیه چین (از لحاظ مدل و نه از لحاظ میزان پیشرفت و گستردگی آن) حرکت دهد، یعنی اولویت‌دهی به توسعه اقتصادی با امکانات موجود همراه با اصلاحات محدود در حوزه سیاسی؛ با این تفاوت که اولاً به جای اعضای شاخص حزب کمونیست، هسته اصلی گروه حاکم از یک خاندان با ارتباط نَسَبی شکل گرفته و ثانیاً لشگر کارگران را خیل عظیم مهاجران و نه مردم این کشور تشکیل خواهد داد.

البته در این مسیر، خاندان حاکم دست کم سه تهدید مهم را پیشِ‌روی خود می‌داند:

1- یکی ظهور جنبشی سیاسی در اعتراض به دربار است که با توجه به اشتغال حدود دو سوم از مردم آن کشور در ادارات دولتی، قابل کنترل است؛

2- دیگری بحران اقتصادی که با سرمایه‌گذاری کنونیِ پول نفت در حوزه‌های مختلف و حرکت در مسیر تنوع صادرات ممکن است به تدریج از بار آن کاسته شود؛

3- سومی حمله یک قدرت خارجی است، یعنی ایران یا آمریکا؛ درمورد ایران به دلیل تبلیغات ایران‌هراسانه با سوء‌استفاده از برخی مواضع رسمی و در مورد آمریکا، ریاض می‌داند ایالات متحده با توجه به سابقه‌اش در برداشتن چتر حمایتی از عراق و مداخلات نظامی در منطقه ممکن است عربستان را غافلگیر کند. به نظر می‌رسد خاندان حاکم در تلاش است تهدید ایران را با خرید تسلیحات و تهدید واشنگتن را با گسترش روابط سیاسی و اقتصادی مرتفع سازد.

در واقع با وجود همه ضعف‌های حکومت سعودی، همچنان نمی‌توان آن را دست‌کم گرفت به ویژه از این نظر که محمد بن سلمان خود را در جایگاه معمار عربستان مدرن قلمداد کرده، بسیاری از شاهزادگان را با خود همراه ساخته، با قدرت‌های مختلف جهان ارتباط برقرار نموده و در این مسیر از هیچ کوششی فروگذار نمی‌کند.

منابع

http://saudigazette.com.sa/saudi-arabia/king-salman-makes-key-appointments-reshuffles-cabinet

https://www.alaraby.co.uk/english/indepth/2017/4/23/saudi-arabia-brings-back-allowances-and-shakes-up-cabinet

http://www.spa.gov.sa/galupload/ads/vision-2016.pdf

http://gulfnews.com/news/gulf/saudi-arabia/king-salman-reshuffles-cabinet-reinstates-public-bonuses-1.2015722

http://www.oil-price.net