سرویس جهان مشرق - طی چندروز گذشته خبرهایی از احتمال عقد بزرگترین قرارداد نظامی ترکیه با عربستان و افزایش همکاری های امنیتی میان دو کشور شنیده شد. «فکری اشیک» وزیر دفاع ترکیه در نشست با صادرکنندگان جنگ‌افزارهای دفاعی و هوایی در شهر آنکارای این کشور با اعلام این‌که این اتفاق بالقوه یکی از بزرگترین قراردادهای نظامی-امنیتی این کشور محسوب می‌شود، گفته بود: «درصدد عقد قراردادی با عربستان هستیم که بزرگترین توافق صادرات تسلیحاتی ما محسوب می‌شود.»[1] اما نکته‌ای که در این میان بیش از همه نظرها را به خود جلب می‌کند، اختلافات فراوان عربستان با ترکیه است که می‌تواند مانع بزرگی در راستای گسترش همکاری‌های نظامی-امنیتی میان دو کشور محسوب شود. به‌صورت کلی اختلافات میان دو کشور را می‌توان در محورهای زیر موردبررسی قرارداد:

1. چالش گفتمانی:

یکی از مهم‌ترین اختلافات میان ترکیه و عربستان، چالش گفتمانی است. ترکیه امروزه داعیه‌دار ایجاد الگوی نوین تمدن اسلامی و رهبری جهان اسلام است و با همکاری بلوک غرب (ایالات‌متحده آمریکا) چنین القا می‌کند که بهترین الگوی موجود برای جهان اسلام همان الگوی ترکیه است که ریشه در امپراتوری و خلافت عثمانی دارد. ترک‌ها امروزه نه‌تنها خود را پیشگام ارائه الگوی برتر و بهتر برای جهان اسلام می‌دانند بلکه تلاش می‌نمایند سایر الگوهای موجود اسلامی منطقه را نیز به حاشیه برانند.

 در مقابل عربستان نیز تلاش می‌نماید تا گفتمان برخاسته از اسلام خشن سلفی را به‌کل منطقه صادر کرده و کل کشورهای منطقه را درگیر افراط نماید؛ بنابراین هم ترکیه، عربستان را بزرگترین خطر موجود برای خود و امنیت خود می‌داند و هم عربستان رشد گفتمان اسلام ترکیه‌ای را بدیل ساز و نابودکننده‌ی خود می‌بیند و به‌هیچ‌وجه حاضر نیست تا به تقویت طرفداران این گفتمان بپردازد.

بنابراین اختلافات گفتمانی شدید میان اسلام عثمانی ترکیه‌ای و اسلام خشن سلفی عربستانی به‌هیچ‌وجه اجازه گسترش همکاری عمیق اطلاعاتی و نظامی را نخواهند داد و این دو کشور تا جایی باهم همکاری خواهند کرد که بدانند توان تقابل و مهار آن را دارند. پس بااین‌وجود عقد بزرگترین قرارداد نظامی میان ترکیه و عربستان و افزایش همکاری‌های امنیتی-نظامی صرفاً یک طنز سیاسی و یک شایعه تبلیغاتی از سوی ترک‌ها به شمار می‌آید؛ چراکه عربستان به‌هیچ‌وجه حاضر نخواهد شد تا با افزایش همکاری‌های خود در این زمینه ترکیه را بر فضای نظامی-امنیتی خود مستولی سازد و تا جایی این اقدام را ادامه خواهد داد که بداند توان کنترل آن را دارد.

2. چالش رهبری:

دومین چالش میان ترکیه و عربستان را می‌توان چالش رهبری دانست. عربستان با استفاده از نام سرزمین وحی و با معرفی خود با عنوان غیرواقعی خادم‌الحرمین قصد دارد نفوذ مذهبی خود را گسترش داده و رهبر جهان اسلام معرفی نماید. تلاش‌های فراوان رسانه‌های عربستانی برای تکرار این لقب غیرواقعی (خادم‌الحرمین) برای سردمداران عربستان بیانگر همین رؤیای رهبران عربستانی است. عربستانی‌ها فکر می‌کنند با خلق اسامی غیرواقعی و ترویج آن در رسانه‌های خود می‌توانند رهبری معنوی جهان اسلام را با تحریک احساسات مذهبی مردم جلب نمایند.

در مقابل رهبران ترکیه نیز با تکرار نام خلفای عثمانی و نامیدن خود به‌عنوان استمراردهنده مسیر آن‌ها و با تلاش‌های همه‌جانبه سیاسی و تبلیغاتی برای احیای تفکر و منهج آن‌ها، قصد دارند خود را رهبر جهان اسلام و خلیفه مسلمین بنامند و از این طریق احساسات مذهبی مسلمین را تحریک نمایند.

بنابراین اختلافات عمیقی در این زمینه میان عربستان و ترکیه قابل‌مشاهده است و هیچ‌کدام از آن‌ها دیگری را مورد اعتماد نمی‌دانند و حاضر نیستند با تقویت او و حل مشکلاتش خود را از عرصه بدر کنند. رهبران هردو کشور می‌دانند که تقویت یکی از آن‌ها به معنای استیلای او بر دیگری است و به‌هیچ‌وجه کاری نمی‌کنند که دیگری گوی سبقت را برباید.

3. چالش ملی گرایی و ناسیونالیسم:

ملی گرایی و ناسیونالیسم از دیگر اختلافات دو کشور محسوب می‌شود؛ بنابراین درحالی‌که ترک‌ها با تأکید بر ملی گرایی ترکی و پان‌ترکیسم به دنبال تقویت موقعیت خود در جهان معاصر و افزایش ظرفیت‌های درونی هستند، در مقابل عربستان نیز با سرمایه‌گذاری در راستای تقویت پان عربیسم و صدور آن قصد دارد در مقابل دشمن دیرینه خود یعنی ترک‌ها سد محکمی بنا کند.

البته لازم به ذکر است که تقویت تز پان‌ترکیسم در ترکیه باعث رشد تفکرات ضد عربی در این کشور گردیده و هر نوع همکاری با اعراب را مورد اعتراض افکار عمومی قرار می‌دهد. در مقابل تقویت پان عربیسم در عربستان نیز تلاش برای همکاری با ترک‌ها را در حاشیه قرار داده است. درواقع تقویت تفکرات پان ترکیستی در ترکیه باعث گردیده که ترک‌ها عرب‌ها را زیردست و رعایای خود (مثل عصر عثمانی) بدانند و حاضر نباشند مطیع برنامه‌های آن‌ها گردند. در سوی دیگر میدان نیز خرید تسلیحات و کمک به ترک‌ها نوعی تحقیر برای اعراب به شمار می‌آید، چراکه آن‌ها خود را ازنظر تاریخی استثمارشده ترک‌ها دانسته و از پذیرفتن برتری آن‌ها در همه عرصه‌ها ابا دارند.

4. چالش قومیتی:

یکی دیگر از چالش‌های عربستان و ترکیه چالش قومیتی است. ترکیه دارای جمعیت معتنی به از کردها است و تلاش برای مهار فعالیت‌ها و شعارهای کردی از مهم‌ترین استراتژی‌های ترکیه در راستای تأمین امنیت ملی محسوب می‌شود. ترک‌ها به‌هیچ‌وجه حاضر نیستند تا با تقویت قومیت کردی در منطقه برای خود بحران‌های فراوان امنیتی ایجاد کنند. درحالی‌که عربستان حمایت از قومیت کرد در منطقه و استفاده از احساسات آن‌ها برای ضربه زدن به سوریه، عراق و ترکیه را در دستور کار خود داشته و در راستای سوءاستفاده از کردهای منطقه برنامه‌های فراوانی دارد. به‌عبارت‌دیگر عربستان بسیار مایل است با تحریک قومیت کردی و فریب آن‌ها جنگ منطقه‌ای دیگری برای تضعیف کردها و ترک‌ها و حتی شیعیان عراق به راه بیندازد و از این طریق منطقه را درگیر بحران نماید.

درنتیجه همین عامل باعث اوج گرفتن اختلافات میان ترکیه و عربستان شده و زمینه را برای شکل‌گیری جنگ سردی میان دو کشور آماده کرده است. پس بااین‌وجود افزایش همکاری‌های نظامی و امنیتی میان ترکیه و عربستان صرفاً یک حربه تبلیغاتی محسوب می‌شود.