به گزارش مشرق، سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی به عنوان مرجع و مرکز تهیه و گردآوری محتوای کتاب‌های درسی، همواره در کانون توجه و دقت نظر کارشناسان تعلیم و تربیت، دانش‌آموزان و والدین آنها قرار دارد. در این میان شورای هماهنگی علمی این سازمان، نقش ممیزی و نظارت بر محتواهای کتب درسی را برعهده دارد و با داشتن 17 عضو حقیقی و حقوقی، امر نظارتی خود را ایفا می‌کند.
بر این اساس، برای آشنایی با جزئیات فعالیت این شورای علمی، پای صحبت‌های نصرالله فاضلی، دبیر شورای هماهنگی علمی سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی نشستیم تا از روند ممیزی و نظارت محتوایی کتابها، دلایل عدم تدریس زبان‌های غیر انگلیسی در مدارس، حجم زیاد کتب درسی، دلایل حذف موضوع ایثار و شهادت، شائبه مطرح شدن روابط دختر و پسر در کتاب‌های درسی و عدم تناسب ساعات تدریس معلمان در دورس مختلف در مدارس، مطلع شویم. آنچه از نظر شما مخاطبان می‌گذرد، گفت‌وگوی مفصل ما با این مقام مسئول است .
سید نصرالله فاضلی با اشاره به اهداف اینشورای علمی ، اظهار داشت: ساختار سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، ساختار هیأت امنایی است و دولت اعتبارات و وظایفی برای این سازمان پیش‌بینی کرده است. سازمان، مانند دانشگاه‌ها به وسیله مجموعه‌‌ای که افراد حقیقی و حقوقی در آن هستند با ریاست وزیر آموزش و پرورش و دبیری رئیس سازمان پژوهش اداره می‌شود.
وی ادامه داد: در گذشته نام هیأت امنا، شورای سازمان بود که این شورا، شورای علمی هماهنگی در زیرمجموعه خود داشت که آیین‌نامه آن، در شورای سازمان مصوب شده است و اهداف، وظایف و اعضایی برای آن پیش‌بینی شده است.
دبیر شورای هماهنگی علمی سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی یادآور شد: تأمین شرایط لازم برای هدایت علمی فعالیت‌ها، از جمله وظایف است که بحث رویه‌سازی‌های علمی نسبت به مجموعه فعالیت‌هایی که در سازمان صورت می‌گیرد را در نظر می‌گیرد و دومین وطیفه ، دفاتر متعددی است که بخشی از فعالیت‌های علمی را برعهده دارند؛ هماهنگی این بخش‌ها توسط این شورا صورت می‌گیرد و از سال 78 تا حال حاضر این شورا فعالیت می‌کند.
*وجود 17 عضو حقیقی و حقوقی، در شورای هماهنگی علمی سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی
فاضلی افزود: این شورا، متشکل از 17 نفر اعضای حقیقی و حقوقی است که از مدیران کل دفتر تألیف کتب، هستند؛ ضمن اینکه معاون آموزش متوسطه، رئیس مرکز امور بین‌الملل وزارتخانه، سرپرست پژوهشگاه آموزش و پرورش، مدیر پژوهشگاه برنامه درسی و ارزشیابی و نیز اعضای حقیقی عضو آن هستند.
وی با اشاره به شرح وظایف این شورا، اضافه کرد: دو کار در این شورا انجام می‌دهیم؛ یکی تصویب اسناد مورد نیاز دفاتر سازمان است؛ یعنی اگر یکی از تولیدات، راهنمای معلم است، ما مواد رسانه‌ای تولید می‌کنیم که مهمترین کتاب، راهنمای معلم است، این کتاب باید یک چارچوب داشته باشد و همه از این کتاب راهنما تبعیت کنند که این چارچوب، در شورای علمی سازمان پژوهش مصوب می‌شود.
*هر کتاب برای ورود به مدرسه باید مورد تأیید شورای هماهنگی علمی قرار گیرد
دبیر شورای هماهنگی علمی سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی با بیان اینکه هرکتابی که وارد مدرسه می شود باید مورد تأیید این شورا قرار گیرد، گفت: استانداردسازی، وظیفه دیگر این شورا است. مصوبه 828 شورا گفته است، مجموع مواد رسانه، اعم از فیلم، نرم‌افزار، بسته آموزشی، فضا و تجهیزات باید دارای استاندارد باشد؛ یک بخش عمومی است و باید همه دارا باشند، یعنی اعتبار علمی داشته باشد؛ پاسداری از زبان فارسی و ترویج ارزش‌ها، از جمله بخش‌های عمومی است.
*راهنماهای درسی قبل از ورود به شورای عالی آموزش و پرورش، باید به تصویب شورای علمی برسد
فاضلی ابراز داشت: استانداردهای اختصاصی نیز وجود دارد که این‌ها در شورای علمی مصوب می‌شود و هرگونه سندی که برای راهنمای درسی باشد، قبل از اینکه به شورای عالی آموزش و پرورش برود، باید در شورای علمی مصوب شود.
وی عنوان کرد: اسنادی که مصوب کردیم، در سازمان پژوهش و برنامه ریزی مأموریت داریم تدابیر لازم را فراهم کنیم که این سند در تولید مواد آموزشی اعمال شود؛ یعنی وقتی استانداردهای درسی نوشتیم، کتاب مطابق آن استانداردها باشد و در واقع بحث‌های ارزشی کتابها، تحت نظر ما هستند
*ترویج 18 ارزش اعتقادی و انقلابی در کتب درسی/نقش ممیزی محتوای کتب درسی، برعهده شورای علمی
دبیر شورای هماهنگی علمی سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی متذکر شد: حدود 18 ارزش وجود دارد که در بیانیه ارزش‌های ما در سند تحول آمده است؛ مانند اینکه باید آموزه‌های نظری و عملی امام (ره) را ترویج کنیم و بحث‌های وطن پرستی، آموزه‌های قرآنی، سیره معصومان و فضایل اخلاقی را در کتاب‌های درسی ترویج کنیم.
وی خاطرنشان کرد: دو نگاه داریم؛ یکی اینکه این بخش‌ها، نفی هویت ملی نباشد و دوم اینکه، جنبه توصیفی و ترویجی داشته باشد. ما نقش ممیزی داریم نه تولید؛ باید برای تقویت هویت ملی در کتب درسی توانمندی داشته باشیم و ما فقط این مسایل را بررسی می‌کنیم.
فاضلی در پاسخ به این پرسش که «آیا محتوای کتاب‌های درسی هر سال بررسی می‌شود؟»، گفت: بعضی از کتابها بدون تغییر هستند، بخشی از کتابها اگر نقد جدی بر آنها باشد، آن را بررسی کرده و انتقال می‌دهیم و اگر نقد جدی باشد آن را تأیید می‌کنیم.
دبیر شورای هماهنگی علمی سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی نوع دیگر تغییر محتوای کتابها را جزئی عنوان کرد و افزود: در این حالت، نوع تغییر را بررسی می‌کنیم؛ ضمن اینکه عمده کار، کتاب‌های جدید التألیف هستند و در حال حاضر چندین استاندارد را مصوب کرده‌ایم.
وی با اشاره به مصادیق استانداردهای مصوب کتب درسی، یادآور شد: استاندارد کتاب درسی شامل «فیلم»، «نرم افزار»، «تصویر سازی» و «خوشنویسی» بوده که تصویب شده است و با نگاه ممیزی انجام می‌شود.
*کتاب‌های درسی نسبت به موضوع ایثار و شهادت توجه لازم را داشته‌اند
فاضلی در واکنش به این پرسش که «تغییر محتوای ایثار و شهادت در کتب را چطور ارزیابی می‌کنید؟»، توضیح داد: بررسی‌ها نشان می‌دهد که کتابها نسبت به ترویج فرهنگ ایثار و شهادت به اندازه کافی با توجه به سهمی که از نظر زمانی، محتوایی و عناوین بحث‌های متعدد کتاب درسی تعیین شده، توجه داشته‌اند.
دبیر شورای هماهنگی علمی سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی بیان داشت: معتقدم دانش‌آموزان علاوه بر اینکه باید در مطالعات اجتماعی، زبان فارسی و ریاضی به شایستگی‌هایی برسند، در ارزش‌های عام به عنوان مباحث فرهنگی نیز باید به شایستگی‌هایی برسند.
وی خاطرنشان کرد: اگر به کتاب فارسی نگاه کنید، دروسی گذاشته‌ایم که مناطق مختلف نسبت به فرهنگ بومی خود تولیداتی داشته باشند و به زبان خود بپردازند؛ضمن اینکه نسبت به انقلاب اسلامی و دفاع مقدس توجه کرده‌ایم. در کتاب معارف، دین و زندگی و هدیه‌‌های آسمانی نیز عکس شهدا و زندگینامه آنها وجود دارد.
*حذف محتوای مربوط به شهید فهمیده از کتب درسی مناسب نبوده است
دبیر شورای هماهنگی علمی سازمان پژوهش با اشاره به موضوع زندگینامه شهید حسین فهمیده در کتاب درسی، تصریح کرد: محتوای مربوط به شهید فهمیده در کتاب درسی بوده است و در همین اصلاحی که شده بود، بحث زندگی حضرت قاسم(ع) را پیش‌بینی کرده بودند و آن را با شهید فهمیده مقایسه کرده بوند؛ البته عنوان بحث که در گذشته «رهبر کوچک بود» حذف شده است که به نظر می‌رسد حذف مناسبی نبود.
* هیچ جایگزینی برای عنوان «فرمانده کوچک» در کتاب درسی موجود ندارد
فاضلی با تأکید بر اینکه باید این عنوان در کتاب باشد، عنوان کرد: محتوای آن نسبت به گذشته شاید بهتر شده است، اما کار خوبی نبود و به نظر می‌آید کسی به عنوان فرمانده یا رهبر، کلید واژه و استعاره‌ای است که جایگزین دیگری ندارد و خود این استعاره، بسیاری مفاهیم را همراه خود دارد.
وی افزود: اگر هر عنوان دیگری را جایگزین آن کنیم، قدرت پاسخگویی به این مسئله که نوجوانان ما می‌توانند رهبری جامعه را در هر میدانی که وجود دارد برعهده گیرند و هر چیز دیگری را جایگزین آن کنیم، وجود ندارد.
دبیر شورای هماهنگی علمی سازمان پژوهش با اشاره به اینکه اگر مسائل واقعی فرهنگی خود را با نگاه‌های سیاسی بخواهیم بهره‌برداری کنیم به فرهنگ آسیب می‌رسانیم،بیان داشت: هر جناحی که بخواهد سهم خود را از مباحث علمی و فرهنگی خودمان با گروکشی و با شیوه نامناسب بهره‌برداری کند خوب نیست، اما حساسیت‌های اجتماعی خوب است و نباید نسبت به این حساسیت‌ها که در واقع هشدار اجتماعی است و مدیران باید براساس آن مسیر خود را هماهنگ کنند، بی توجه باشیم.
وی افزود: اگر افراد از این هشدارها به نفع خواست خود استفاده کنند، آثار سوئی دارد که متأسفانه در حال حاضر جامعه به آن مبتلا است. هر کس که قصد سوءاستفاده دارد، باید بداند که آثار سوء آن در جامعه دامن آن فرد را خواهد گرفت.
فاضلی در پاسخ به این پرسش که «آیا محتوا و موضوعات جدیدی به کتاب‌های درسی به ویژه پایه یازدهم وارد می‌شود؟»، متذکر شد: جدول دروسی داریم که نسبت به گذشته متفاوت است؛ برای نمونه در پایه دهم درس هنر نداشتیم، اما در حال حاضر کتاب هنر داریم.
دبیر شورای هماهنگی علمی سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی اضافه کرد: کتابی به نام «کارگاه تولید و کارآفرینی» منتشر کردیم تا دانش‌آموزانی که رشته‌های تجربی، ریاضی و علوم انسانی درس می‌خوانند، مهارتی را یاد گیرند تا پس از هر مرحله فارغ‌التحصیلی، مهارتی را دارا باشند و زندگی خود را پیش برند؛ این کتاب به صورت نیمه تجویزی بوده است و مجموعه آن شامل «کتاب سواد رسانه‌ای»، «هنر» و «کارگاه تولید و کارآفرینی» بود که دانشآموز یکی از آنها را می‌توانست انتخاب کند.
وی یادآور شد: در سطح کشور، بیش از 80 درصد دانش‌آموزان همان کتاب «سواد رسانه‌ای» را انتخاب کردند، اما نتوانستیم فضاسازی کنیم تا افراد متناسب با نیازهای جامعه دانش‌آموزی به سمت آن بروند و نتوانستیم ظرفیت اجرا فراهم کنیم.
فاضلی خاطرنشان کرد: یکی از کارهای جدیدی که در تحول رخ داده و شکل گرفته است، کتاب کار و فناوری است که در پایه ششم داریم. مرحله اول تولید و اشتغال این است که دانش‌آموزان استعداد خود را بشناسند؛ چرا که بسیاری از آنها استعداد مهارتی دارند و یکی از وظایف جدی آموزش و پرورش کشف استعداد و هدایت آنهاست و برای کشف استعداد، صرف داشتن کتاب کافی نیست.
دبیر شورای هماهنگی علمی سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی تصریح کرد: ایجاد موقعیت برای دانشآموز، در مدرسه است و در حال حاضر کتابی به نام آزمایشگاه علوم تجربی برای پایه دهم تولید کردیم اما ظرفیت ایجاد شرایط این کتاب در مدرسه فراهم نشده است و آزمایشگاه لازم وجود ندارد. تحول را شروع کردیم، اما همه بخش‌ها به خصوص مجلس نتوانسته است امکانات مورد نیاز را برای تجهیزات مدارس فراهم کند.
وی تأکید کرد: در برنامه ششم توسعه اعتبار خوبی برای این موضوع دیده‌اند، اما در حال حاضر هنرستان‌ها نسبت به گذشته از نظر تجهیزات تغییر چندانی پیدا نکرده است؛ با توجه به اینکه 70 درصد نیازهای جامعه را باید نیروهای دیپلم فنی و تکنسین پاسخگو باشند.
*به ازای 5 مهندس، یک نیروی کار داریم/بودجه 200 میلیاردی ارتقای کیفیت آموزشی
فاضلی گفت: در حال حاضر 5 مهندس داریم و یک نیروی کار؛ در حالی که باید یک مهندس و 5 نیروی کار داشته باشیم. تحول فقط یک سند نیست بلکه باید پشت این سند، پشتیبانی مالی و تجهیزاتی باشد. ما بعد از سند تحول، مهمترین اعتباری که داشتیم 200 میلیارد تومان است که در بندی به عنوان ارتقای کیفیت آموزش بوده است، اما این، مشکل کشور را حل نمی‌کند.
دبیر شورای هماهنگی علمی سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی در خصوص « تأکید رهبر معظم انقلاب در آموزش زبان‌های غیر انگلیسی و میزان نظارت‌های لازم»، تصریح کرد: ایشان فرمودند سلطنت زبان انگلیسی در کشور به عنوان تنها زبان علم از بین برود؛ در حال حاضر شاید 10 تا 15 سال از مصوبه شورای عالی آموزش و پرورش می‌گذرد که گفتیم علاوه بر زبان انگلیسی، 5 زبان دیگر نیز آموزش داده شود.
وی گفت: 6 زبان مشخص شد تا آموزش داده شود و در سال 94-93، 300 دانشآموز در سطح کشور غیر از زبان انگلیسی زبان دیگری را آموزش می‌دیدند.
*دانشآموز برای تدریس زبان‌های غیر انگلیسی در مدارس وجود ندارد/ مدارس فاقد ظرفیت تدریس زبان غیر انگلیسی هستند
فاضلی خاطرنشان کرد: سازمان پژوهش علاوه بر کتاب زبان انگلیسی، کتاب برای زبان‌های دیگر نیز تألیف کرده است، اما دانش‌آموزی که کتاب به آن ارائه شود وجود ندارد؛ چرا که ساختار مدارس این ظرفیت را ندارد که در یک زمان دو زبان خارجی ارائه شود.
دبیر شورای هماهنگی علمی سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی تأکید کرد: تراکم کلاسی و نیروی انسانی مشکل دارد؛ در تولید محتوا کارمان را انجام دادیم.
وی افزود: در گذشته در هنرستان‌های فنی و حرفه‌ای زبان آلمانی تدریس می‌شد و می‌توانستیم این را ترویج کنیم، اما جمعیت دانش‌آموزی جدی وجود نداشت.
*القای روابط دختر و پسر در کتاب‌های درسی وجود ندارد
فاضلی در خصوص «وجود و القای روابط دختر و پسر در کتاب‌های درسی»، گفت: این موضوع در کتاب کار در پایه اول ابتدایی بوده است که مربوط به تولیدات ما نبوده و امکان ندارد؛ این‌ها را کج سلیقگی می‌دانم؛ چرا که مفاهیم بلندی در آموزش و پرورش وجود دارد، مطرح کردن موضوع عدالت جنسیتی و حجاب را در کتاب‌های درسی بسیار رعایت کرده‌ایم.
دبیر شورای هماهنگی علمی سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی اضافه کرد: همه حجاب‌های شرعی را در کتب درسی رعایت می‌کنیم. در کتاب درسی اول ابتدایی تمرینی داده بودند که ارتباط دختر و پسر را مطرح کرده بود، اما آیا می‌توان این طور برداشت کرد که ما داریم ارتباط بین دختر و پسر را القا می‌کنیم؟ عده‌ای از این مسائل برای تخریب یک مجموعه‌ایی که کارهای ارزشی خود را به اندازه انجام می‌دهد استفاده می‌کنند.
وی گفت: اگر مورد دومی در کتابها دیده‌اند، بگویند که ما در کتاب درسی ارتباط دختر و پسر را ترویج می‌کنیم، این موردها را ندارند و دست آنها خالی است.
فاضلی با اشاره به فرآیندهای بررسی محتوایی کتب درسی، تصریح کرد: کتابی که تألیف می‌شود، مرحله ای به نام اعتباربخشی دارد؛ در این مرحله کتاب را به نخبگان می‌دهیم که این افراد چند گروه هستند. اولین گروه معلمان مجرب هستند، دومین گروه کسانی که برنامه درسی می‌دانند و سومین گروه کسانی هستند که میان رشته‌ای می‌دانند؛ مانند رشته‌های روان‌شناسی و جامعه‌شناسی.
دبیر شورای هماهنگی علمی سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی ابراز داشت: سامانه‌ای راه‌اندازی کردیم و شاید هزار معلم در سراسر کشور کتاب درسی را قبل از تولید مشاهده می‌کنند. مرحله دیگر اجرای آزمایشی است؛ ضمن اینکه پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش کتابی را در مدرسه تدریس می‌شود را چند ماه بررسی می‌کند و ارزشیابی را در تغییر بعدی کتاب اعمال می‌کنیم.
وی در خصوص «گلایه دانش‌آموزان از حجم زیاد کتاب درسی»، یادآور شد: از یک طرف مأموریت داریم دانشآموز به سطحی از شایستگی‌ها برسد؛ مانند سنجش‌های بین‌المللی تیمز و پرلز که وجود دارد، برای اینکه مفهوم علوم و ریاضی را دانشآموز یاد گیرد.
*حجم کتاب درسی زیاد نیست/کلاس درس باید 50 دقیقه باشد
فاضلی خاطرنشان کرد: اعتقاد داریم حجم کتاب درسی زیاد نیست، اما هدر رفت آموزشی زیاد است؛ چرا که ظرفیت زمانی به خوبی اجرا نمی‌شود، کلاس‌ها باید 50 دقیقه باشد و در مجموع، دو کلاس 100 دقیقه باشد، اما این میزان به 70 تا 80 دقیقه کاهش می‌یابد.
*زمان بندی کلاس‌های درس به مدیران مدارس محول می‌شود
دبیر شورای هماهنگی علمی سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی افزود: کلاس‌ها در 3 سال ابتدایی باید 35 تا 40 دقیقه تدریس و 10 دقیقه استراحت باشد و در متوسطه اول و دوم زمان تدریس باید 50 دقیقه باشد، اما وقتی مدرسه چند طبقه باشد، 15 دقیقه زمان زنگ تفریح جوابگو نیست؛ چراکه پایین آمدن دانش‌آموزان به حیاط مدرسه زمان می‌برد؛ در نتیجه تلاش می‌کنیم زمان‌بندی کلاس‌ها را به مدیران مدارس واگذار کنیم.
وی بیان داشت: مدرسه ما هویت ندارد؛ یعنی یک معلم مجبور است در چند مدرسه تدریس کند. وقتی یک مدرسه ظرفیت اجرای کلاس 50 دقیقه‌ای دارد و یکی ندارد، مدیران ناگزیر هستند برای اینکه معلم به کلاس برسد، کلاس‌ها را ادغام کنند.
فاضلی اضافه کرد: معلمی وجود دارد که 3 تا 4 مدرسه درس می‌دهد و هماهنگی آنها بسیار سخت است علت این است که نگاه اقتصادی به آموزش و پرورش داشته‌ایم. باید مدرسه را مثل دانشگاه کنیم تا هویت و معلم مستقل داشته باشد، معلم از ابتدا تا انتها در اختیار مدیر مدرسه باشد.
دبیر شورای هماهنگی علمی سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی متذکر شد: کتابها بعد از اعتبار بخشی یک ساله و بعد از تألیف، اجرای آزمایشی می‌شود. یکبار نیز بعد از 5 سال کار بررسی انجام می‌شود، اما در این مسیر کار به خوبی انجام نمی‌شود؛ به دلیل اینکه اعتبار به اندازه کافی نیست.
وی تأکید کرد: آنچه که مهم است، این است که زمان آموزشی ما به دلایل مختلف از جمله وجود تعطیلات زیاد و به شیو‌ه‌های متعدد از دست می‌رود، همان حجم کتاب درسی را که باید 37 جلسه درس دهیم، با 24 تا 28 جلسه صورت می‌گیرد.
فاضلی در خصوص «برنامه‌‌های آینده این شورا»، تصریح کرد: سنجه‌های فیلم و نرم‌افزار در حال نهایی شدن و استانداردسازی است؛ یعنی بخش بیرونی و غیر دولتی وقتی بخواهد فیلم تولید کند و وارد مدرسه کند، به آنها اعلام می‌کنیم چه فیلم و نرم‌افزاری به عنوان کمک آموزشی می‌تواند وارد مدرسه شود؛ در نتیجه پس از تولید، توسط این سنجه‌ها ارزیابی شده و اعطای استاندارد می‌شود تا هر کسی نتواند فیلم خود را به دانش‌آموزان ارائه دهد. .
دبیر شورای هماهنگی علمی سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی خاطرنشان کرد: کار دیگر، 11 حوزه یادگیری است که استانداردهای برنامه درسی است و مرحله اول و کلیات آن در شورای هماهنگی علمی مصوب شده و منتظرهستیم مرحله بعدی تصویب شده و به شورای عالی آموزش و پرورش برود و به عنوان سند اصلی کل تولیدات سازمان، بعد از برنامه درسی علمی توسط این سند استاندارد سازی شود.
