سرویس اقتصاد مشرق - هیئت دولت در مصوبه روز گذشته خود، در راستای اصلاح قانون پولی-بانکی، حذف یک صفر از پول رایج کشور و تبدیل ریال به تومان را به تصویب رساند. براین اساس واحد پول رسمی کشور از ریال به تومان تغییر کرد که درواقع باعث افزایش ۱۰ برابری ارزش پول ایران در معاملات بین‌المللی می‌شود بطوریکه به عنوان نمونه نرخ برابری با دلار به قیمت روز بجای ۳۷۷۵۰ ریال به ۳۷۷۵ تومان تغییر می‌کند.

اگرچه هنوز راه بسیاری از تصویب این طرح در دولت تا تصویب در مجلس و اجرای آن باقی مانده است، اما نگاهی به تاثیراتی که این مصوبه بر اقتصاد کشور دارد، می‌تواند راهنمای خوبی برای نمایندگان مجلس و فعالان اقتصادی در تصمیم گیری درست باشد.

واحد پول ایران از اوایل قرن حاضر شمسی و حدود سال ۱۳۰۸، ریال تعیین شد که اکنون پس از گذشت قریب به ۹۰ سال از آن تاریخ، با فراز و نشیب های بسیاری که "ریال" در آن گرفتار شده، شاهد این هستیم که روزبه روز از ارزش پول ملی کاسته شده و جز در برخی معاملات خاص و حسابداری های رسمی کشور از آن استفاده نمی‌شود.

بنابراین سیاست تغییر واحد پول ملی کشور به واحد بزرگتر برای حفظ و ارتقا ارزش پول کشور، اقدامی کارشناسانه است که در صورتی که به درستی اجرا شود می‌تواند تاثیرات بسزایی در بهبود اوضاع اقتصادی کشور بگذارد. بر این اساس به بررسی تبعات این تصمیم دولت در اقتصاد کشور و همچنین راهکارهایی برای تاثیر بیشتر این موضوع بر دارایی های کشور می‌پردازیم.

آیا حذف یک صفر سیاست مناسبی است؟

با نگاهی به تجربه سایر کشورهایی که در وضعیت مشابه ایران اقدام به کاهش صفرهای پول خود کردند، آنچه مشخص می‌شود بی تاثیر بودن حذف یک صفر در بهبود جایگاه پول ملی است چرا که به عنوان نمونه در حال حاضر بسیاری از مردم دیگر در معاملات روزمره خود از ریال استفاده نمی‌کنند و تومان خیلی وقت است جایگزین ریال شده است.

به بیان دیگر، مسئله تعیین تومان به عنوان پول ملی یک واکنش صوری توسط دولت است که "هزینه فرصت" آن همخوانی ندارد.

در واقع دولت به دلایل مختلفی ازجمله ریسک ناپذیری، عملا طرحی را به تصویب رسانده که نه تنها فایده ای در معاملات مردم و تغییر جایگاه پول رایج کشور در برابر دلار ندارد، بلکه هزینه های بسیاری همچون تغییر واحد پول که شامل هزینه چاپ اسکناس‌ و مسکوک، هزینه تغییر سیستم‌های حسابداری، تغییر اوراق بهادار و دسته چک‌ها و قراردادهاست را نیز بر کشور تحمیل می‌کند.

در این رابطه می‌توان به اظهار نظر سید حسن حسینی شاهرودی عضو کمیسیون اقتصادی مجلس در خصوص حذف یک صفر از پول ملی اشاره کرد که گفته بود:

حذف یک صفر از واحد پولی کشور و تبدیل واحد پول از ریال به تومان که در هیئت دولت تصویب شده است یک تصمیم شجاعانه نیست و اگر دولت برای مشکلات اساسی تر واحد پول کشور تصمیم گیری می‌کرد اثرات آن برای کشور قابل ملاحظه تر بود.

از سوی دیگر، با توجه به وضعیت اقتصادی کشور، تغییر واحد پول تصمیم درستی است، اما اینکه چه تعداد صفر حذف شود جای بحث دارد و بهتر بود به یک صفر اکتفا نکنند و تعداد بیشتری در نظر گرفته می‌شد.
 

نظر کارشناسان درباره حذف یک صفر از پول کشور

در دولت قبل حذف چهار صفر از پول ملی با توجه به کاهش شدید ارزش ریال در مقابل ارزهای دیگر پس از بررسی‌های کارشناسی صندوق بین‌المللی پول و مشورت با برخی از کشورها مانند ترکیه که تجربه حذف ۶ صفر را داشتند به تصویب هیات وزیران رسید، اما به دلایلی هیچ‌گاه این لایحه برای اعلام نظر مجلس از پاستور به بهارستان نرفت. در آن زمان برخی مسئولان بانکی دولت، اجرای طرح هدفمندی یارانه ها و همچنین افزایش نرخ ارز را دلیل اجرایی نشدن این مصوبه اعلام کرده بودند.

اما پس از روی کار آمدن دولت یازدهم و باتوجه به سیاست های اقتصادی کابینه روحانی که کاهش تورم را به هر بهایی در دستور کار اصلی خود قرار داده بود، بار دیگر و با تک رقمی شدن تورم مسئله تغییر پول ملی و کاهش چند صفر از آن مطرح شد که واکنش‌های بسیاری را نیز از سوی مقامات دولتی به همراه داشت.

در این رابطه می‌توان به اظهارات سیف رئیس کل بانک مرکزی در سال ۹۳ در خصوص حذف حذف صفر از پول ملی اشاره کرد که گفته بود:

این اقدامی است که حتماً باید اتفاق بیفتد. اما بررسی‌ها می‌گوید زمانی باید حذف کرد که نرخ تورم تک‌رقمی شود، این کار باید در شرایط باثبات و در یک افق بلندمدت رخ دهد.

وی همچنین گفته بود: در آن زمان چند کار باید انجام شود که یکی از آنها حذف ۳ یا ۴ صفر است.

طیب نیا وزیر اقتصاد نیز از دیگر اعضای تیم اقتصادی کابینه و موافق حذف صفرهای پول بود. وی در آبان ماه سال ۹۵ درباره حذف صفر از پول ملی گفته بود: من نیز حذف سه صفر را اصلاحی ضروری می‌دانم که باید در آینده صورت بگیرد.

او درباره زمان حذف سه صفر از پول ملی توضیح داد: به نظر من زمان حذف صفرها از پول ملی وقتی فرا می‌رسد که بتوانیم تورم اقتصاد ایران را مهار کرده و به یک وضعیت پایدار برسیم، وقتی به وضعیت پایدار رسیدیم ان‌شاالله بعد از آن برای حذف سه صفر از پول ملی اقدام خواهد شد.

سخنان مسئولین بانک مرکزی و وزارت اقتصاد موید این است که در هردوی این ارگان‌ها برای حذف صفر از پول کشور اتفاق نظر وجود داشته و برنامه‌ای که مناسب با آن می‌دانستند حذف سه الی چهار صفر از پول ملی بوده است و انجام این را نیز به ثبات در شرایط کشور منوط می‌کردند. از این منظر و با توجه به اینکه دولت پس از ۴ سال از روی کار آمدن، هنوز اقدام به اصلاح واحد پولی نکرده است آیا می‌توان این را نتیجه گرفت که علی‌رغم ادعاهای مسئولان، هنوز وضعیت کشور به ثبات نرسیده و اقتصاد، مقاومت لازم را پیدا نکرده است؟

حذف صفر از پول چقدر خرج دارد؟

در حال حاضر بیش از ۵۰ هزار میلیارد تومان اسکناس و مسکوک وجود دارد و اگر قرار باشد که دولت و بانک مرکزی هزینه چاپ اسکناس و ضرب سکه معادل این رقم را تامین کرده و به تدریج اسکناس و سکه‌های جدید را جایگزین آن کنند، لازم است برای انتشار حداقل ۵۰ هزار میلیارد تومان اسکناس و سکه برنامه‌ریزی شود.

براساس آخرین آمار از هزینه های ضرب سکه و انتشار اسکناس، برای انتشار هر برگ اسکناس باید معادل ۱۰۰ تومان هزینه شود. برای ضرب سکه نیز باید معادل ۵۰ تا ۱۰۰ تومان برای تامین آلیاژ نیکل درنظر گرفته شود. در نتیجه برای هر برگ اسکناس و ضرب یک سکه مبلغی حدود ۷۵ تومان باید هزینه شود.

بر این اساس، در صورتی که متوسط اسکناس و سکه‌های موجود را حدود ۲۰۰۰ تومان درنظر بگیریم، برای انتشار ۵۰ هزار میلیارد تومان یعنی حداقل ۲۵ میلیارد برگ اسکناس و ضرب سکه باید انجام شود تا موجودی اسکناس و سکه کشور با حذف یک صفر از ریال به تومان تبدیل شود.  

 بر این اساس برای ۲۵ میلیارد برگ اسکناس یا ضرب سکه حداقل به رقمی معادل ۲ هزار میلیارد تومان نیاز است تا این روند در یک دوره یکی، دو ساله به تدریج تومان را جایگزین ریال کند. از این رو این پرسش وجود دارد که با توجه به اینکه لازم است حذف صفرها در آینده نزدیک در دستور کار قرار گیرد، آیا بهتر نیست در مقابل چنین هزینه‌ای، از ابتدا با حذف چهار صفر، واحد پول جدید را جایگزین کنیم؟  

دولت چه اهدافی را دنبال می‌کند؟

برای این تصمیم دولت دلایل مختلفی را می‌توان برشمرد. اما از نظر کارشناسان عمده علتی که این تصمیم می‌تواند داشته باشد شامل موارد زیر است:

• اولین دلیلی که می‌توان برای این تصمیم دولت در نظر گرفت کنترل حجم پول و نقدینگی است. البته برای موفقیت کامل در کاهش حجم نقدینگی کشور هرچه تعداد صفرهایی که از پول حذف می‌شود بیشتر باشد توفیق دولت نیز بیشتر خواهد بود. از این بابت امکان کنترل حجم پول در کشور در مصوبه اخیر دولت که تنها یک صفر را از پول ملی حذف می‌کند دور از انتظار خواهد بود.
• علت دیگری که می‌توان برای این مصوبه متصور بود، تاثیر روانی کاهش یک صفر است بطوریکه قیمت اجناس را بظاهر ارزان و ناچیز جلوه دهند. بطوریکه گـرانی و همچنین افزایش قیمت بـرخی از خدمات و کالاهای مصرفی موجب ناراحتی و دلنگرانی مردم شده و عده ای تصور می‌کنند چنانچه صفر از اسکناس‌ها کم شود بطور طبیعی تمامی نرخ‌ها نازل و ارزان بنظر خواهند رسید و از نظر روانی بر روحیه اکثر مردم تأثیر مثبت خواهد گذاشت.
• سومین مسئله‌ای که می‌تواند موجب تصمیم به حذف یک صفر از پول ملی‌شود را می‌توان کاهش ارزش اسمی دلار آمریکا در نظر گرفت. این موضوع نیز برای دولت با اهمیت می‌باشد و به دنبال این است که با کم کردن صفرها به دنیا علی الخصوص دولت آمریکا ثابت کنند که پول ایرانی از ارزش بسیار بالائی در دولت تدبیر و امید برخوردار شده است.
• دلیل دیگری که می‌توان برای این مصوبه دولت در نظر گرفت، ‌ آسان سازی مبادلات، محاسبات و خرید و فروشهای مردم از اثرات قابل تحقق حذف صفر است، اما برای حذف صفرها ارتقای شاخصهای اقتصادی همچون افزایش تولید، نرخ سرمایه گذاری، آزادسازیهای اقتصادی، رفع انحصارات، حضور بانکهای خارجی در کشور، حضور بی قید و شرط سرمایه گذاران خارجی و غیره نیز باید انجام شود.

نقش مجلس در بهبود مصوبه دولت

باتوجه به اینکه این مصوبه طبق روال قانونی باید برای تصویب به مجلس داده شود، لذا نحوه بررسی کارشناسانه این موضوع در نهاد قانونگذاری کشور می‌تواند نقش بسزایی در حفظ منابع موجود داشته باشد.

در واقع با توجه به اینکه اکثر کارشناسان حذف یک صفر از پول را عملا بی نتیجه دانسته و دولتی‌ها نیز حذف سه تا چهار صفر از پول را برای کشور لازم می‌دانند، لازم به نظر می‌رسد با در نظر گرفتن هزینه‌های بالای حذف صفر که شامل جمع‌آوری اسکناس‌ها و مسکوکات قبلی و امحای آنها، نشر اسکناس‌ها و مسکوکات جدید، تغییر نرم‌افزارها، قراردادها و... می‌شود برای جلوگیری از دوباره کاری در چاپ اسکناس که یک بار برای تغییر نام فعلی و حذف یک صفر و دیگری برای حذف ۲ یا ۳ صفر دیگر در آینده، بهتر است نمایندگان پس از بررسی شرایط کلان اقتصادی کشور و در صورت امکان، بصورت یکجا هم نام واحد پول را تغییر دهند و هم از تعداد صفرهای آن بکاهند تا موجب آن نشود که به هزینه مردم و با پول مالیات‌دهندگان، کاری را که می‌توان به یکباره انجام داد با دوبار هزینه کردن انجام داد.