به گزارش مشرق، اواخر اسفندماه گذشته بود که امیدعلی پارسا، رئیس مرکز آمار ایران ضمن توضیح کلیاتی از نتایج سرشماری ۹۵، خبر از اعلام نتایج نهایی این سرشماری داد و در ادامه نتایج و جداول سرشماری روی خروجی پایگاه اینترنتی مرکز آمار قرار گرفت. اما نکته قابل توجه در این آمار، فزونی گرفتن تعداد مردان دارای همسر نسبت به زنان دارای همسر بود، مساله ای که طی دهه های اخیر کاملا در شرایط عکس قرار داشت. به طوری که همواره در نتایج سرشماری ها، تعداد زنان دارای همسر اندکی بیش از تعداد مردان دارای همسر بود. اختلافی که عمدتا ناشی از وجود مواردی از چند همسری در میان مردان ایرانی بود.

حالا و در سرشماری ۹۵ تعداد مردان دارای همسر ۲۱ میلیون و ۲۵۹ هزار و ۲۶۹ نفر اعلام شده است در حالی که زنان دارای همسر ۲۱ میلیون و ۱۴۰ هزار و ۵۲۳ نفر سرشماری شده اند. از آنجا که در شرایط فرهنگی و اعتقادی ایرانیان امکان چند همسری از سوی زنان وجود ندارد، جای سوال این است که چگونه زنان دارای همسر حدود ۱۱۸ هزار نفر کمتر از مردان هستند؟ جمعیت شناسان هیچ توجیه جمعیت شناختی برای توضیح این آمار ندارند و مرکز آمار ایران می گوید جداول نهایی نیست و احتمالا اشتباه شده است.

فزونی مردان متاهل نسبت به زنان دارای همسر توجیه جمعیت شناختی ندارد

محمد میرزایی جمعیت شناس و عضو هیات علمی دانشگاه تهران در توضیح آمار اعلام شده از سوی مرکز آمار، با بیان اینکه افراد در سرشماری های آماری یا در وضعیت مجرد هستند یا دارای همسر یا بدون همسر در اثر فوت و یا بدون همسر در اثر طلاق هستند و کسی از این وضعیت خارج نیست، گفت: از آنجا که در فرهنگ ما معمولا تک همسری شایع است، بنابراین تعداد مردان دارای همسر در سرشماری‌های مختلف تقریبا برابر با زنان دارای همسر است. البته در این زمینه اختلافی اندک مشاهده می شود که ناشی از تعدد زوجین در بخش کوچکی از مردان است. در سرشماری سال ۸۵ هم مشاهده می‌کنیم که در این شاخص آماری، تعداد زنان دارای همسر حدود ۸۰ هزار نفر بیش از مردان است که طبیعی و معقول است.

وی ادامه داد: این اختلاف پیش آمده در سرشماری ۹۵ الگوی جمعیت شناختی ندارد و به طور طبیعی نباید شاهد چنین آماری باشیم. در کشور ما هر مرد دارای همسر دستکم یک همسر دارد و غیر ممکن است تعداد مردان دارای همسر بیش از زنان شود بنابراین این آمار هیچ مبنای جمعیت شناختی ندارد و ناشی از عوامل دیگری است که باید بررسی شود.

وی با بیان اینکه باید مرکز آمار در این زمینه توضیح دهد، خاطرنشان کرد: تبیین این مساله نیازمند کنکاش بیشتری است اما در جمعیت شناسی ایران ما چنین وضعیتی را شاهد نیستیم.

شهلا کاظمی پور، عضو هیأت علمی مرکز مطالعات و پژوهش‌های جمعیتی آسیا و اقیانوسیه هم در این مورد تاکید کرد: معمولا در تمام سرشماری‌ها وضعیت پاسخگوها از نظر جنس سواد تاهل و ... مورد پرسش قرار می گیرد. در جمعیت ۱۰ سال به بالا وضع تاهل هم مورد پرسش قرار می گیرد که پاسخگو باید از میان ۴ گزینه وضع خود را بیان کند. این چهار گزینه شامل هرگز ازدواج نکرده، بدون همسر در اثر فوت، بدون همسر در اثر طلاق و دارای همسر است. در وضعیتی هم که در سرشماری اینترنتی یا حضوری کسی به این سوال پاسخ ندهد، در وضعیت «نامشخص» قرار می گیرد که تمامی این آمار در سرشماری ۹۵ اعلام شده است. براین اساس و آنچه اعلام شده در کشور ما در سال ۹۵ حدود ۳۳ میلیون و ۵۶۲ هزار مرد بالای ۱۰ سال وجود دارند که  ۲۱ میلیون و ۲۵۹ هزار نفر از آنان دارای همسر هستند. همچنین ۳۲۹ هزار مرد بی همسر بر اثر فوت همسر و ۳۹۹ هزار مرد بی همسر بر اثر طلاق وجود دارند و ۱۷ هزار نفر وضعیت زناشویی خود را اعلام نکرده اند. ۱۱ میلیون ۵۵۷ هزار مرد بالای ۱۰ سال هم هرگز ازدواج نکرده اند.

وی ادامه داد: در این سرشماری همچنین ۳۲ میلیون و ۸۵۹ هزار زن سرشماری شده اند که از این تعداد ۲۱ میلیون و ۱۴۰ هزار نفر دارای همسر، ۲ میلیون ۳۹۸ هزار زن بی همسر در اثر فوت همسر و ۷۱۲ هزار هزار زن بی همسر بر اثر طلاق وجود دارند. هشت میلیون ۵۹۶ هزار زن هرگز ازدواج نکرده اند و حدود ۱۰ هزار نفر هم وضعیت خود را اعلام نکرده اند.

کاظمی پور ادامه داد: در این آمار شاهد فزونی حدود ۷۰۰ هزار نفری مردان بالای ۱۰ سال نسبت به تعداد زنان بالای ۱۰ سال هستیم که به دلیل نسبت جنسی هنگام تولد یک امر طبیعی است زیرا به ازای هر نوزاد دختر حدود ۱.۳ یا ۱.۴ نوزاد پسر متولد می شود. در کل جمعیت ما اختلافی یک میلیونی در فزونی مردان نسبت به زنان را شاهدیم. از سوی دیگر اختلاف میان مردان بدون همسر بر اثر طلاق و زنان بدون همسر در اثر طلاق هم طبیعی است زیرا مردان پس از جدایی شانس و فرصت بیشتری برای ازدواج دارند اما زنان پس از طلاق شانس کمتری برای ازدواج مجدد دارند و در بیشتر سرشماری‌ها تعداد زنان در این شاخص ۲ برابر مردان است.

زنان متاهل کم شماری یا مردان متاهل بیش‌شماری شده‌اند

وی با بیان اینکه تاکنون طبق سرشماری‌های گذشته همواره تعداد زنان دارای همسر بیش از مردان بوده، افزود: البته این اختلاف بسیار کم است و هیچگاه بیش از ۱.۲ درصد نشده است و استدلال جمعیت شناختی آن هم براساس وجود چندهمسری توجیه شده است. امسال و در اعلام نتایج سرشماری تنها یک جدول به وضعیت زناشویی اختصاص یافته که در آن جمعیت مردان متاهل ۱۱۸ هزار نفر بیش از زنان دارای همسر است؛ چیزی که قاعدتا باید برعکس باشد.

وی خاطرنشان کرد: آمارهای مختلف سرشماری در حوزه خانواده را زیر و رو کردم اما هنوز دلیل منطقی و قطعی برای آن یافت نشده، با این حال ممکن است چند عامل سبب بروز این اختلاف آماری شده باشد. مهمترین احتمال ممکن این است که زنان دارای همسر کم شماری شده باشند. که این کم شماری در سرشماری های اول زیاد بود اما با گذشت ۶۰ سال از تاریخ سرشماری و تجربیات اجرایی خوب، این کم شماری امروز قابل توجیه نیست با این حال ممکن است تعدادی از زنان متاهل سرشماری نشده باشند یا اگر فرم اینترنتی پر کرده اند، ممکن است به این گویه پاسخ نداده یا پاسخ غیر واقعی داده باشند.

زنان در حال جدایی خود را مطلقه اعلام کرده اند

یک احتمال دیگر مربوط به واقعه طلاق است. در حال حاضر تعداد زیادی از پرونده های طلاق در دادگاه های کشور در حال رسیدگی است و طبق نتایج سرشماری حدود ۷۰۰ هزار زن هم بر اثر طلاق بدون همسر هستند. در این وضعیت ممکن است تعدادی از زنان در حالی که پرونده آنها در دادگاه است و هنوز حکم طلاق صادر نشده به هر دلیلی خود را فاقد همسر معرفی کرده باشند. اما مردان در شرایط مشابه خود را دارای همسر معرفی کرده اند. وی در پاسخ به این پرسش که آیا چنین امری دارای سابقه است و در گذشته هم مشاهده شده یا خیر، گفت: چون همیشه تعداد زنان متاهل بیش از مردان متاهل بوده هیچگاه مساله ای نداشته ایم که به دنبال بررسی آن برویم اما حالا که موضوع عکس شده این دلایل احتمالی استخراج می شود.

احتمال دیگری هم برای وجود اختلاف غیر طبیعی در فزونی مردان متاهل نسبت به زنان متاهل وجود دارد و آن بیش شماری مردان است. یعنی مردان بیش از تعداد واقعی شمارش شده باشند که این احتمال خیلی ضعیف است. یک احتمال دیگر این است که چون برای نخستین بار سرشماری اینترنتی انجام شده ممکن است گروهی از افراد گزینه مربوط به وضعیت تاهل خود یا اعضای خانواده را جابجا پر کرده باشند. واقعیت جامعه، تقابل یک به یک زن و مردان متاهل است اگر مواردی از چند همسری باشد از سوی مردان است نه زنان.

مرکز آمار ایران: جداول غلط است؛ نهایی نشده است

فریبا سادات بنی هاشمی، مدیر کل دفتر جمعیت، نیروی کار و سرشماری مرکز آمار ایران در خصوص تناقضات آماری میان زنان و مردان دارای همسر گفت: جدول ارائه شده هنوز نهایی نشده است زیرا جداول سرشماری به مرور نهایی می شوند. ما قصد داشتیم جدول مورد نظر را از روی سایت برداریم اما قرار دادن و برداشتن جداول از روی سایت کاری زمان بر است. باید اجازه دهید آمار نهایی شود تا بعد در مورد آن صحبت کنیم.

وی در پاسخ به اینکه آیا آمار و ارقام مرحله به مرحله به جداول اضافه می شود و در این صورت آیا امکان تغییر آمار جمعیتی وجود دارد؟ گفت: آمار جمعیتی عوض نمی شود اما مشخصات جداول با اطلاعات موجود مقایسه و بررسی می شود و جداول پس از کنترل روی سایت قرار می گیرد که این کمی طول می کشد.

مدیر کل دفتر جمعیت، نیروی کار و سرشماری مرکز آمار ایران در مورد اینکه آیا ممکن است تعداد مردان دارای همسر از عدد ۲۱ میلیون و ۲۵۹ هزار نفر کمتر شود؟ خاطرنشان کرد: بله چون بخش تاهل و وضعیت زناشویی هنوز روی سایت به طور کامل قرار نگرفته است و تنها یک جدول روی سایت رفته که قرار است برداشته شود. همچنین ممکن است با آمار ثبت احوال چک شود و تعداد مردان متاهل کمتر شود.

آمار درست پس از کنترل روی سایت قرار می گیرد

بنی هاشمی در مورد صحت اعدام و ارقام در جدول وضعیت تاهل افراد گفت: این جدول اشتباه است و کنترل نشده روی سایت قرار گرفته است.

وی در پاسخ به این سوال که تناقض فقط در این شاخص وجود دارد یا در دیگر شاخصها هم اختلافاتی وجود دارد گفت: در مورد جداولی که روی سایت قرار گرفته اختلاف فقط در این شاخص است اما جداول منتشر نشده ای هستند که در مراحل کنترل و چک هستند. دیگر آمار روی سایت نهایی شده و تغییر نمی کند.

مدیر کل دفتر جمعیت، نیروی کار و سرشماری مرکز آمار ایران در توجیه وضعیت پیش آمده و فزونی مردان متاهل نسبت به زنان متاهل افزود: ما با اتباع افغان مواجه هستیم که در سرشماری حضور دارند. این افراد خودشان در ایران هستند و به گزینه ها پاسخ می دهند اما همسرانشان در ایران نیستند به همین دلیل بخشی از اختلاف آماری ناشی از این مساله است. اینها خانواده هایشان در افغانستان هستند اما اعلام می کنند متاهلند.

مهاجران افغان عامل سوگیری آمار سرشماری

بنی هاشمی در پاسخ به اینکه موضوع اتباع مهاجر افغان که پدیده جدیدی نیست و چرا در گذشته چنین اثری نداشته اند؟ گفت: این یکی از دلایل بود که عنوان شد. باید جداول بررسی شوند و پس از آن دلایل قطعی اعلام خواهد شد.

احتمال وجود خطای عمدی در پر کردن پرسش‌های سرشماری

وی در مورد احتمال بروز خطا از سوی شهروندان در پر کردن فرم‌های اینترنتی خاطرنشان کرد: البته خطا همواره وجود دارد اما در مورد این پرسش خاص سرشماری، چون پاسخ روشن است احتمال بروز خطا خیلی کم است. مردم می دانند که متاهل هستند یا مجرد و در این زمینه اشتباه نمی کنند مگر اینکه کسی بخواهد عامدانه سوالات سرشماری را به اشتباه پر کند که این نیازمند بررسی های بعدی است. اگر این گونه باشد باید خود را در شاخص‌های دیگر هم نشان دهد چون سوالات ما با دیگر سوالات کنترل می شوند.

مدیر کل دفتر جمعیت، نیروی کار و سرشماری مرکز آمار ایران در مورد تاثیر پرونده های طلاق بر بروز این خطای آماری گفت: این احتمال هم وجود دارد. اینگونه خطاها ممکن است رخ دهد و افراد در پر کردن زیاد توجه نکنند. بنابراین ممکن است زنانی که هنوز طلاق نگرفته اند خود را مطلقه معرفی کرده باشند.

بنی هاشمی در خصوص زمان انتشار آمار درست در این زمینه افزود: ارائه و کنترل آمار به مرور در حال انجام است و وارد سایت می شود. در حال حاضر این جدول خاص و این شاخص مورد نظر غیر قابل اتکاست و قطعی نیست.

آمار و نتایج سرشماری چراغ راه برنامه‌ریزی در کشور

شش دهه از برگزاری نخستین سرشماری عمومی نفوس و مسکن در ایران می گذرد و در طول این سالها آمارها و شاخصهای ارائه شده از نتایج این سرشماری از سوی مرکز آمار ایران همواره چراغ راه تصمیم گیریها و برنامه ریزیهای کشور در سطوح مختلف مدیریتی کشور بوده است. حالا اختلاف در ارائه یک شاخص آماری در سرشماری ۹۵ سبب اظهارنظرهای متفاوت و شاید زیر سوال رفتن مبنای آمارها در تنها سرشماری عمومی نفوس و مسکن اینترنتی کشور شده است. به اعتقاد کارشناسان آمار مهمترین ابزار برنامه ریزی در دنیایی است که با زبان عدد و رقم صحبت می کند در این شرایط ارائه آمار غیر کارشناسی و غیر واقعی تنها سبب گمراه شدن اذهان شهروندان و کارشناسان می شود.