سرویس جهان مشرق - با بسته شدن مرزهای آمریکا ترکیه به روی ویزاهای غیر مهاجرتی فصل جدیدی از بحران دیپلماتیک در روابط و مناسبات آمریکا و ترکیه به وجود آمد. این اقدام گرچه در ظاهر به علت یک بازداشت قضایی، اقدام آمریکا و واکنش متقابل ترکیه صورت گرفت ، ولی پرونده های بزرگ منطقه‌ای در پس زمینه این اختلافات دیده می شود که نقش مهمی در رسیدن بحران مذکور به این حد بی سابقه داشته است. در گذشته شاهد موارد زیادی از تنش‌های موقت و گذرا در روابط آنکارا و واشنگتن بوده ایم، اما هیچ کدام از این موارد باعث نشده بود که مرزهای دو کشور به روی شهروندان طرف مقابل بسته شود.

از زمان روی کار آمدن دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا ، مناسبات این کشور با ترکیه شاهد کشمکش‌های مختلفی بوده که بحران ویزاها رامی توان اوج تنش‌های گذشته میان دو طرف ارزیابی کرد. در زیر به تعدادی از این تحولات اشاره می شود.

16 می 2012: ایوانکا ترامپ اولین سرمایه گذاری پدرش در صنعت ساختمان در اروپا را که متشکل از دو برج بزرگ 39 طبقه در مرکز استانبول بود را افتتاح کرد.

14 دسامبر 2015: شهرداری استانبول در پی اظهارات ضد اسلامی ترامپ نام وی را از تونل منتهی به برج های وی حذف کرد.

25 ژوئن 2016: رئیس‌جمهور ترکیه از اظهارات اسلام‌ستیزانه ترامپ در جریان تبلیغات انتخاباتی ریاست جمهوری آمریکا انتقاد کرده و او را فردی ضد اسلام توصیف کرد.

9 نوامبر 2016: در پی پیروزی ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا،  اردوغان در همان روز در تماس تلفنی با وی انتخاب او به عنوان رئیس‌جمهور جدید آمریکا را تبریک گفت.

9 مارس 2017: رسانه‌های ترکیه انتشار تصاویر مبنی بر کمک نظامیان آمریکایی به نیروهای دموکراتیک سوریه را یک رسوایی توصیف ‌کردند.

18 آوریل 2017: تماس تلفنی ترامپ با أردوغان برای تبریک نسبت به نتایج همه پرسی برای اصلاح قانون اساسی این کشور و تشکر نسبت به حمایت ترکیه از تلاش‌های آمریکا در سوریه.

25 آوریل 2017:‌حمله ترکیه به اهداف کرد در سنجار عراق و کاراچوک سوریه و مخالفت و ابراز نگرانی عمیق آمریکا به این حمله.

30 آوریل 2017:  أردوغان از همکاری آمریکا با نیروهای حفاظت مردمی کرد در سوریه انتقاد کرد و گفت که ترکیه آمادگی دارد اقدامات صورت گرفته در سنجار و کاراچوک را بار دیگر تکرار کند.

5 می 2017 : سفر ابراهیم قالین سخن‌گوی رئیس‌جمهور و خلوصی آکار رئیس ستاد ارتش ترکیه و هاکان فیدان رئیس سرویس اطلاعاتی این کشور به آمریکا جهت مقدمه سازی برای سفر رجب طیب أردوغان.

7 می 2017: بکر بوزداغ وزیر دادگستری ترکیه پرونده‌هایی را به آمریکا برد که نشان از دست داشتن فتح‌الله گولن در کودتای ناکام اخیر در ترکیه داشت. وی خواستار تحویل گولن به ترکیه شد.

9 می 2017: واشنگتن اعلام کرد که سلاح‌های سنگین به نیروهای حفاظت مردمی کرد می‌دهد.

10 می 2017: چاووش اوغلو نیروهای حفاظت مردمی و حزب کارگران کردستان را دو گروه تروریستی خوانده و تأکید کرد که هر سلاحی که به این گروه‌ها داده شود ، تهدیدی برای ترکیه به شمار می‌رود.

16 می 2017: سفر رسمی أردوغان به واشنگتن و دیدار با دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا. پرونده کردها و فتح الله گولن در رأس مذاکرات میان دو طرف قرار داشت.

16 ژوئن 2017: وزارت خارجه ترکیه  سفیر آمریکا در آنکارا را در اعتراض به بازداشت تعدادی از نیروهای امنیتی ترکیه که اقدام به پراکنده کردن تجمع هواداران حزب کارگران کردستان در مقابل منزل سفیر ترکیه در واشنگتن کرده بودند ، احضار کرد.

9 سپتامبر 2017: تماس تلفنی أردوغان و دونالد ترامپ و توافق دو طرف برای برگزاری دیداری در حاشیه نشست‌های مجمع عمومی سازمان ملل متحد در شهر نیویورک.

22 سپتامبر 2017 : دیدار أردوغان و ترامپ در حاشیه نشست‌های مجمع عمومی سازمان ملل.

9 اکتبر 2017: آغاز بحران دیپلماتیک در روابط ترکیه و آمریکا در پی تعلیق صدور روادید برای شهروندان ترکیه جهت سفر به آمریکا.

این اتفاق پس از آن روی داد که ترکیه یک کارمند کنسولگری آمریکا در آنکارا به نام متین طوبوز را به اتهام جاسوسی و تلاش برای براندازی دولت ترکیه و تعامل با گروه تحت تعقیب فتح الله گولن که متهم به انجام کودتای نافرجام سال گذشته در این کشور است،  بازداشت کرد. آمریکا پس از این حادثه صدور ویزا برای شهروندان ترک را تعلیق کرد و ترکیه نیز در اقدامی مشابه همین اقدام را در دستور کار قرار داد.

در همین راستا وزارت خارجه ترکیه فیلیپ کوسنت مشاور سفارت آمریکا در آنکارا را احضار کرده و به وی گفت که امیدوار است واشنگتن از تصمیم خود از تعلیق صدور ویزا برای شهروندان ترکیه دست بردارد.

مولود چاووش اوغلو وزیر خارجه ترکیه نیز از وجود مستندات مهم در محکومیت کاردار کنسولگری آمریکا خبر داد و رسانه‌های ترکیه نیز اعلام کردند که بعد از تحقیقات مشخص شد که طوبوز با زکریا اوز دادستان سابق و فراری ترکیه و دو تن از فرماندهان سابق پلیس که متهم به ارتباط با سازمان تروریستی فتح الله گولن هستند، در ارتباط بوده است. طبعا این موضوع پیچیدگی پرونده بحران ترکیه و آمریکا را افزایش خواهد داد .

رجب طیب اردوغان حتی اعلام کرد که سفیر آمریکا در ترکیه را نیز برای دیدار خداحافظی به ‌حضور نخواهد پذیرفت ، چرا که او را نماینده دولت آمریکا در کشورش نمی‌کند. او گفت که در صورتی که تصمیم به تعلیق صدور ویزا برای ورود شهروندان ترکیه و آمریکا ، تصمیم شخصی خود سفیر آمریکا در ترکیه باشد، وی خواستار برکناری جان باس است.

نقش پرونده‌های منطقه‌ای در بحران آمریکا و ترکیه

همانطور که از بررسی گاهشمار کشمکش در مناسبات بین آمریکا و ترکیه مشخص است،  تنش کنونی در مناسبات میان آنکارا و واشنگتن در نتیجه تراکم پرونده‌های اختلافی موجود بین دو طرف از موضوع فتح الله گولن گرفته تا اتفاقات مربوط به استقلال‌طلبی کردها تا پرونده جنبش جهانی اخوان المسلمین و ... به وجود آمده است. آمریکا ترکیه را متهم کرده که در دور زدن تحریم‌های آمریکا به ایران کمک می کند، در همین رابطه چند ماه پیش محمد هاکان آتیلا مدیر کل بانک خلق ترکیه در آمریکا بازداشت شده است.

ترکیه جدایی‌طلبی کردها در منطقه را که جزو خطوط قرمز اصلی خود به شمار می‌آورد، برنامه ای از سوی آمریکا برای تامین منافع بیشتر این کشور در منطقه ارزیابی می‌کند. در همین راستا بنعلی یلدیریم نخست وزیر ترکیه از آمریکا خواسته است که از حمایت حزب اتحادیه دموکرات کردها دست بردارد. وی افزود که ترکیه نمی‌تواند نسبت به تحولاتی که در مرزهای جنوبی این کشور با سوریه و عراق اتفاق می‌افتد ، بی‌تفاوت باشد.

علاوه بر اینها مواضع مشترک ایران و ترکیه در خصوص تحولات اقلیم کردستان عراق طی ماه‌های اخیر باعث تقویت مناسبات ، گفتگوها و مذاکرات میان دو طرف شده و همین موضوع خشم طرف آمریکایی را برانگیخته است. این موضوع را "سونیر جاگباتای" تحلیل‌گر آکادمی مطالعاتی واشنگتن مورد اشاره قرار داده و می‌نویسد که هم‌گرایی ترکیه با روسیه نیز در این زمینه بی‌تأثیر نبوده است. بنا به اعلام وی، واشنگتن ناخرسندی خود را در خصوص تصمیم آنکارا برای دریافت سامانه‌های موشکی اس 400 از توافق امضا شده میان روسیه و ترکیه در سپتامبر گذشته نشان داده است.

تاثیرات داخلی و منطقه ای بحران ترکیه و آمریکا

گرچه بحران کنونی ترکیه و آمریکا وارد مرحله‌ای بی‌سابقه شده است ، اما به نظر نمی‌رسد با توجه به رویکرد منفعت طلبانه دولت ترکیه تغییرات اساسی در ماهیت مناسبات بین‌المللی ترکیه ایجاد شود. آنچه که از رفتارهای آنکارا مشخص است ، اینکه ترکیه در قبال دو موضوع جدایی طلبی کردها و حمایت از جریان اخوان المسلمین وارد معامله با کسی نخواهد شد. اما پرونده‌های دیگر می‌تواند در نتیجه این تحولات دستخوش تغییراتی شود.

از جمله این پرونده ها موضوع سوریه است. دولت آنکارا از روز شنبه حضور نظامی خود در استان ادلب سوریه را در حمایت از ارتش آزاد سوریه آغاز کرده است. وزیر دفاع این کشور مدعی شده که حضور در خاک سوریه را تا برطرف ‌شدن کامل تهدیدات ناشی از اراضی این کشور ادامه خواهد داد. همگرایی بیشتر دولت ترکیه با ایران و روسیه می تواند مواضع آنکارا در خصوص سوریه را بویژه بعد از تهدیدات ناشی از نیروهای دموکراتیک کرد برای این کشور تعدیل کند.  

بنا بر اعلام این تحلیلگر مسائل منطقه‌ای اختلاف موجود میان دو طرف می‌توانند مشکلاتی را در هماهنگی‌های ایجاد شده بین آمریکا و ترکیه در خصوص پرونده های مختلف منطقه‌ای به ویژه در سوریه به وجود آورد.

با این وجود برخی تحلیلگران مسائل منطقه‌ای از پیامدهای خطرناک این بحران سخن می گویند و آن را مقدمه ای برای تنش های عمیق تر میان دو طرف ارزیابی می کنند. اکرم سامی روزنامه نگار و دیپلمات سابق در گفت‌وگو با سایت خبری رصیف 22 تأکید کرد که در صورتی که بحران موجود میان ترکیه و آمریکا در سریع‌ترین زمان ممکن مهار نشود ، می‌تواند تأثیرات منفی در مناسبات میان دو کشور طی مرحله آینده در عرصه‌های سیاسی و نظامی داشته باشد. وی افزود این بحران هم چنین در روند همکاری‌های اقتصادی میان دو کشور تأثیرگذار بوده و باعث کاهش ارزش لیر ترکیه در مقابل دلار و تعطیل ‌شدن صادرات تجاری در نتیجه توقف صدور ویزا میان دو کشور گردد.

گرچه انجام این تغییرات در حد گمانه زنی و تحلیلهای رسانه ای است، اما آنچه که در همین روزها خود را نشان داده، افت قیمت واحد پولی ترکیه است که بازارهای این کشور را دستخوش نوسان کرده است. به هر روی کارشناسان اعتقاد دارند مرحله تردید و تزلزل در سیاست های آنکارا به سر آمده و این کشور برای جلوگیری از خسارت های بیشترباید تصمیم نهایی خود را در پیوستن به یکی از اردوگاه های منطقه‌ای بگیرد.