به گزارش مشرق، خبر نوشت: دوستعلی خان معیرالممالک، فرزند دوستمحمدخان و نواده دوستعلی خان (نظام‌الدوله) معیرالممالک است. مادر او خانم عصمت‌الدوله، دختر دوم ناصرالدین شاه بود. او یکی از رجال دوره ناصری و از شاهزادگان قاجاری است که درباره شخصیت‌های مهم این دوران یادداشت‌هایی کوتاهی نوشته است.
این یادداشت‌ها پیش از این در «مجله یغما» منتشر شده و حالا به صورت کتابی تحت عنوان «رجال عصر ناصری» از سوی نشر تاریخ ایران روانه بازار کتاب شده‌است.
از خلال این یادداشت‌ها می توان به اطلاعات جالبی درباره شخصیت‌های متنفذ و تاثیرگذار دوره قاجار ، حال و هوای تهران عصر ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه و آداب و رسوم آن دوران دست یافت.
توصیف محله‌های تهران در این کتاب، یکی از بخش های خواندنی است که در آن مخاطب با پیشینه برخی از محله‌های تهران و دلایل نامگذاری این محلات آشنا می‌شود. توصیف 7 محله تهران از زبان معیرالممالک بدین شرح است:
محله مهرآباد
مهرآباد از املاکی بود که حاج میرزا آقاسی به ناصرالدین‌شاه هبه کرد. سه خانوار رعیت داشت و از آب یافت‌آباد مشروب می‌شد. نظام‌الدوله معیرالممالک آن را از دولت به دو هزار و هشتصد تومان خریداری کرد و با احداث قنات و باغ و قعله روستایی همت گماشت. در ابتدا حسین‌آباد نامیده می‌شد، نظام‌الدوله آن‌جا را آباد کرد و نظام‌آبادش نامید و پس از آن‌که جزو مهریه مادرم عصمت الدوله درآمد مهرآباد خوانده شد. دوستمحمدخان معیرالممالک در آن‌جا باغ جدیدی به مساحت شصت هزار متر احداث کرد و عصمتیه نام گذاشت. در میان باغ عمارتی عالی بنا نهاد که ایوان دورش بر پنجاه و چهار ستون چدنی استوار بود. خیابان‌بندی، درختکاری و گلکاری باغ در اثر همکاری معیرالممالک و باغبان فرانسوی مسیو وریه به وجود آمده بود. (باغبان مزبور را پدرم در سفر دوم اروپا با خود آورده بود). استخر زیبایی برای ساختمان اصلی خودنمایی می‌کرد و تصویر بنا و بیدهای مجنون و گل‌های شاداب را در آب صافی خود منعکس می‌ساخت. یک پاوین بزرگ و چند آلاچیق و لاک در محلهای مناسب جلب نظر می‌کرد. سه گرمخانه برای پرورش و نگهداری گل‌ها و درخت‌های مرکبات در قسمت‌هی آفتابگیر بنا شده بود که یکی از آن‌ها صد پا طول داشت. لانه های کبوتر و مرغ و قفس‌های قناری نیز در قسمتی از باغ که برا ترتیب و ازدیاد طیور تخصیص داده شده بود، دیده می‌شد.
مظفرالدین‌شاه در بازگشت از سفر دور اروپا از قزوین به معیرالممالک تلگراف کرد که فردا ناهار را در مهرآباد مهمان شما خواهیم بود. وقتی شاه به درون باغ آمد، نگاهی به اطراف افکنده به حکیم الملک گفت: «وزیر دربار، در واقع ما دوباره وارد فرنگستان شدیم.»
محله یوسف‌آباد
مستوفی الممالک [ آقا میرزایوسف آشتیانی ملقب به مستوفی الممالک سه سال قبل از مرگش قلمدان و رشته صدارت را از طرف ناصرالدین شاه دریافت کرد و یکی از رجال تاثیرگذار دوره ناصری است] دستی آبادکننده داشت و در ایجاد رده و جاری ساختن قنوات می‌کوشید. حسن‌آباد و یوسف‌آباد [در شهر کنونی واقع بودند و چهارراه حسن‌آباد و یوسف‌آباد هنوز به آن نام‌ها معروفند] نصرت‌آباد، بهجت‌آباد، عباس‌آباد، امیرآباد، ونک و فرح‌زاد از آباد کرده‌های او است. در آن وقت با آوردن آب رود کرج به تهران همت گماشت و نهری از دامنه ارتفاعا شمالی تا نزدیک قورچای کن آورد، ولی عمرش وفا نکرد و پیش از رسیدن نهر به مکان مطلوب در پنجم رجب 1303 هجری درگذشت.
درخت‌های میوه باغ یوسف‌آباد به دست خودش کاشته شده بود. میوه‌های آن جا در نوع خود بی‌نظیر بود و چو انجیر را بسیار دوست داشت، بهترین نوع انجیرها در باغ پرورانده می‌شد. آسیای یوسف‌اباد روی تپه‌ای کنار خیابان ونک وقاع بود و رو به شهر و شمیران چشم‌انداز خوشی داشت. هر سال در فصل انجیر یک روز ناصرالدین شاه به یوسف‌آباد می‌آمد، چادر آفتاب گردانش را روی تپه مزبور می‌افراشت و چون شاه درون آن می‌نشست، متجاوز از یکصد تفت میوه از جمله انواع انجیر به حضور می‌آوردند. سالی یک روز ناصرالدین شاه با تمام درباریان و بزرگان عصر از ناهار به ونک می‌آمد و پذیرایی شاهانه به عمل می‌آمد.
محله اختیاریه
در دوران مظفرالدین‌شاه صاحب اختیار [منظور غلامحسین غفاری یکی از پیشخدمتان مخصوص ناصرالدین‌شاه است که به سبب خوش‌خدمتی توانست لقب امین خلوت و بعدها صاحب‌اختیار را از طرف ناصرالدین‌شاه صاحب شود] باغ چیذر را به شاهزاده شعاع‌السلطنه پسر شاه فروخت و در حوالی سلطنت‌آباد زمینی خرید و به احداث باغی دیگر همت گماشت و آن را اختیاریه نام نهاد. مستوفی‌الممالک در سال‌های اخیر عمر اغلب تابستان‌ها را در آن‌جا می گذرانید. چادرهای پوش هندی در طول خیبابان وسیع و طویل آن می‌افراشتند و تقریبا هر روز شیخ خزعل، سردار ظفر، سردار اسعد، امیرعشایر، میرزا سلیمان‌خان میکده، دکتر ملکزاده و عده‌ای دیگر از ناهار آن‌جا گرد می‌آمدند و بیشتر اوقات شام را نیز می‌ماندند. محتشم‌الدوله سمت پیشکاری صاحب اختیار را داشت و تهیه لوازم به عهده او بود. چون صاحب‌اختیار عاشق گل مریم بود بنا به دستور او هر ساله در تمام باغچه‌های اطراف چادرها و استخر از این گل کاشته می‌شد و در فصل آن سراسر باغ از بوی دلاویزش پر بود.
خیابان امیریه و منیریه
نایب‌السلطنه [منظور کامران‌میرزا پسر ناصرالدین‌شاه از منیرالسلطنه است] مردی خوش‌سیما، بزرگوار، خلیق و متدین بود. در اداره امور جدیت و فعالیت بسیار داشت... هنردوست و هنرشناس بود و خط نستعلیق را بسیار خوش می‌نوشت. عمارت امیریه را به نام خود و عمارت منیریه را به نام همسرش، [ظاهرا مولف یا ناشر دچار اشتباه شده‌اند چون در آغاز بخش معرفی نایب‌السلطنه منیرالسلطان مادر کامران میرزا نامیده شده است] بنا نهاد. خیابان امیریه و منیریه هنوز به نام این دو باغ معروفند. در حوضخانه مرمر آئینه کاری عمارت امیریه شاهکار معماری و ظریف‌کاری به کار ر فته بود و اروپایی هایی مقیم تهران با کسب اجازه قبلی برای تماشاو عکس‌برداری از آن می‌آمدند. تالار طویل طبقه فوقانی نیز در زیبایی کمتر از حوضخانه نبود. صورت شاهان ایران باستان از روی صور کتاب «نامه خسروان» تالیف شاهزاده جلال‌الدین میرزا پسر فتحعلی‌شاه به اندازه چسم به دیوارهای آن با نهایت سلیقه و لطف نق شده و دور آن‌ها با گچ‌بری زینت یافته بود. وسط دیوار بدنه ابالی تالار تمثال شاهنشاه عصر میان شاهنشاهان گذشته جلوه خاصی دشات و چنان خوب و شبیه ساخته و پرداخته شده بود که هر تازه‌وارد در نظر نخست می‌پنداشت شخص شاه در راس تالار ایساده است. سالی یک‌بار در تالار مزبور ضیافت باشکوهی داده می‌شد که کلیه شاهزادگان و رجال و سفرای خارجه مقیم دربار ایران در آن حضور داشتند و بعد از شام آتشبازی مفصلی گرداگرد استخر مقابل تالار به عمل می‌آمد.
کامرانیه و فیشرآباد
نایب‌السلطنه (کامران میرزا) دو باغ بزرگ و مصفای دیگر نیز احداث کرد. یکی در شمیران نزدیک کاخ صاحبقرانیه به نام «کامرانیه» که دارای سیصد متر عرض و سه هزارمتر طول بود و بناهای عالی و استخرهای بزرگ و گلخانه‌های زیبا داشت. دیگر باغی در شمال شهر که انواع گل‌های کمیاب و میوه‌های نخبه به دست باغبان اطریشی موسوم به «فیشر» در آن پرورانده می‌شد. باغ مزبور به نام باغبان مشهور بود و هنوز هم محلهای که به جای آن به وجود آمده فیشرآباد خوانده می‌شود.
ساکنان پایتخت برای تهیه این کتاب کافیست با شماره 20- 88557016 سامانه اشتراک محصولات فرهنگی؛ سام تماس بگیرند و کتاب را در محل کار یا منزل _ بدون هزینه ارسال _ دریافت کنند. سایر هموطنان نیز با پرداخت هزینه ارسال پستی، می توانند تلفنی سفارش کتاب دهند.
