به گزارش گروه جهاد و مقاومت مشرق، «شهید خدمت» به چه کسی گفته می‌شود؟ گاهی به محیط‌بان و آتش‌نشان، نیروهای امدادی اورژانس و هلال احمر و ... لفظ «شهید خدمت» داده می‌شود. علی ربیعی وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی و مسئول کمیته ویژه رسیدگی به حادثه نفتکش سانچی 26 دی ماه 96 در نشست خبری این کمیته گفت: براساس موافقت ریاست جمهوری و رئیس بنیاد شهید، قرار شد جانباختگان حادثه نفتکش سانچی به عنوان «شهید خدمت» محسوب شوند.
سال گذشته نیز بعد از حادثه پلاسکو نیز این اصطلاح مطرح شد. حجت الاسلام شهیدی محلاتی نماینده ولی فقیه در بنیاد شهید و امور ایثارگران، معاون رئیس جمهور و رئیس بنیاد شهید در بازدید از پلاسکو گفت: «بنیاد شهید و امور ایثارگران آتش‌نشانانی را که در این حادثه جان خود را از دست دادند شهید خدمت محسوب می‌کند.»
اما طبق قانون این اصطلاح چه معنا و مفهومی دارد؟ اولین و مهمترین نهادی که قانوناً می‌بایست درباره احراز شهادت افراد نظر قطعی بدهد، بنیاد شهید و امور ایثارگران است. بنیاد شهید با توسل بر مصوبات قانون جامع خدمات رسانی به ایثارگران درباره مصادیق احراز شهادت نظر می‌دهد. آیین نامه تعیین مصادیق احراز شهیدو ایثارگر در 27 اردیبهشت ماه سال 93 به پیشنهاد بنیاد شهید، وزارت دفاع و ستاد کل نیروهای مسلح در دولت تصویب شد. در آیین‌نامه تعیین و احراز مصادیق شهید و ایثارگر، عناوین و مصادیق مختلفی برای احراز شهادت در شرایط مختلف افراد مطرح شده اما هیچ جایگاهی برای احراز شهادت آتش‌نشانان و شاغل مشابه در نظر گرفته نشده است.
چیزی تحت عنوان «شهید خدمت» در آئین نامه اجرایی قانون جامع خدمات رسانی به ایثارگران و مصوب دولت وجود ندارد. عناوین شهادت در بندهای مختلف آئین نامه مصادیق احراز شهید و ایثارگر یا با اصطلاح «شهید» تعریف می‌شود و یا با اصطلاح «در حکم شهید» و طبق ماده یک آیین‌نامه تعیین و احراز مصادیق عملی شهید، در حکم شهید و سایر مصادیق ایثارگری (مفقودالاثر، جانباز، آزاده و اسیر)، تعاریف شهید و جانباز به شرح زیر است:
1- شهید: کسی که جان خود را در راه تکوین، شکوفایی، دفاع و حفظ دستاوردهای انقلاب اسلامی و کیان جمهوری اسلامی ایران و استقلال و تمامیت ارضی کشور، مقابله با تهدیدات و تجاوزات دشمن و عوامل ضد انقلاب و اشرار نثار نموده یا می‌نماید.
2- در حکم شهید: کسی که از نظر مأموریت، وظایف و اهداف تعیین شده همانند شهید است، ولی از لحاظ شرایط وقوع یا محل شهادت متفاوت می‌باشد.
شهید خدمت یا مصادیق فوت حین خدمت؟
مرداد ماه سال گذشته بود که مهدی ایزدی معاون تعاون و امور اجتماعی بنیاد شهید و امور ایثارگران در مورد نحوه احراز شهادت مشاغل پر خطر گفت: «بسیاری از کارکنان دولت و کارکنان دستگاه‌های خدمات‌رسان نوع کار بسیار سختی دارند که با خطر بالایی روبروست مثل آتش‌نشان‌ها، نیروگاه‌ها، پالایشگاه‌ها، کوره‌های ذوب فلزات و معادن. افرادی که برای این نوع خدمت تعیین می‌شوند در جریان خطرات کار هستند و قانون نیز برابر با نوع کار آن‌ها امتیازاتی برایشان درنظر می‌گیرد. به همین دلیل نباید فردی که به واسطه این خطرات از بین می‌رود، مصادیق فوت حین خدمت هستند که قوانین مربوط به آن‌ها نیز شامل حالشان خواهد شد.»
یوسف مجتهد، معاونت حقوقی شورای عالی انجمن‌های جانبازان که خود از جانبازان دوران دفاع مقدس و از مسئولان اسبق بنیاد شهید است در رابطه با عنوان «شهید خدمت» می‌گوید: نه در قانون مصوب مجلس و نه در مقررات آئین نامه‌ای دولت و نه در بخشنامه‌ها عنوان شهید خدمت را نداریم. مقررات شورای شهر فقط می‌تواند چنین عنوانی را برای عوامل خود در تهران به کار ببرد. نمی‌تواند قانون‌گذاری مستقلی در این زمینه بکند. شورای شهر و شهرداری می‌خواستند که از این آتش نشان‌ها به عنوان شهید خدمت یاد شود.
مجتهد می‌گوید: «برخی مشاغل واقعا سخت است. فرض کنید یک آتش نشان با 10 سال سابقه در چنین حادثه‌ای دچار مشکل می‌شود. حالا یا از کار افتاده می‌شود و یا کشته می‌شود خب خانواده این فرد با فردی که پشت میز نشسته و 30 سال خدمتش را هم بدون هیچ خطری کار می‌کند، باید یک تفاوتی داشته باشد. منتها در نظام پرداخت‌ها می‌روند و بر اساس همان سال‌های باقی مانده این افراد یا بازنشسته تعریف می‌شوند و یا خانواده‌هایشان مستمری بگیر می‌شوند. این انصاف نیست و باید توجه ویژه‌ای شود. می‌بایست حالا مسئولان هر عنوانی که می‌خواهند برای آن‌ها بگذارند را قانون گذار بگذارد. اینطور نباشد که در تعابیر افراد بیاید.»
مجلس شورای اسلامی تعریف قانونی شهید را اصلاح کند
سعید عندلیبی معاون حقوقی و امور مجلس بنیاد شهید و امور ایثارگران، در خصوص تفاوت شهدای خدمت و شهدای جنگ تحمیلی توضیح داد: «خانواده شهدای خدمت بر اساس قانون تحت پوشش بنیاد شهید و امور ایثارگران قرار نمی‌گیرند و تسهیلات، کمک‌ها، حقوق و مزایای در نظر گرفته شده برای این عزیزان از سوی سازمان‌های محل خدمت شهید در اختیار خانواده‌ها قرار می‌گیرد. اگر مجلس شورای اسلامی تعریف قانونی شهید را اصلاح کند و یا تبصره‌ای به ماده قانونی مربوط به مصادیق شهید اضافه کند که بر اساس آن آتش نشانان جان باخته در حین خدمت از جمله شهدای آتش نشان در حادثه پلاسکو را مشمول مصادیق ایثارگر تلقی کند و آن را به تصویب برساند، بنیاد شهید و امور ایثارگران مکلف به اجرای آن و تحت پوشش قرار دادن خانواده این عزیزان است اما در حال حاضر بدون محمل قانونی و مصوبه مجلس شورای اسلامی، بنیاد برای تحت پوشش قرار دادن خانواده این عزیزان اختیار قانونی را ندارد.»
چیزی در قانون تحت عنوان شهید خدمت نداریم. خدمات قانونی که به یک شهید ایثارگر از جانب بنیاد شهید تعلق می‌گیرد، به شهدای خدمت تعلق نخواهد گرفت. زیرا تاکنون تدبیر قانونی برای آن نشده است. خانواده شهدای خدمت همچون مصادیق فوت حین خدمت فقط از طریق دستگاه خودشان خدماتی دریافت می‌کنند. حالا سازمان‌هایی همچون سازمان آتش نشانی در این زمینه مصوبه ای دارد که طبق آنان خدماتی به خانواده‌های شهدای خود ارائه می‌کند اما سازمان ملی نفتکش هنوز هیچ مصوبه یا در این زمینه ندارد و تکلیف خانواده‌های آنان در این سازمان هم هنوز کاملا مشخص نیست.
چند روز پیش مهدی ایزدی معاون تعاون و امور اجتماعی بنیاد با اشاره به مطالب مطرح شده در نشست هیئت دولت برای تجلیل از کارکنان فداکار حادثه نفتکش سانچی گفت: خوشبختانه آیین نامه «فداکاران راه خدمت» با همکاری بنیاد شهید و امور ایثارگران تدوین شده که پس از تصویب نهایی این آیین‌نامه در هیات دولت دستگاه‌های ذیربط اقدامات مقتضی را به انجام می‌رسانند و البته تا پیش از تصویب این آیین‌نامه، تجلیل و قدرشناسی از عزیزانی که جان گرانمایه خویش را در راه خدمت فدا کرده اند، به عنوان دستور کار جدی از سوی دستگاه‌های متبوع دنبال می‌شود.
ایزدی هم در مورد نوع ارائه خدمات به خانواده کارکنان سانچی گفت:« آیین نامه این شهدا در دولت در دست تدوین است و هنوز نهایی نشده است. هر چیزی که بعدا طبق تصویب این آیین‌نامه اعلام کنند، به خانواده این شهدا تعلق می‌گیرد. خانواده شهدای خدمت طبق تصویب آینده آیین‌نامه دولت، از طریق خود دستگاه مربوطه، تسهیلاتی را که خود دستگاه برایشان پیش‌بینی می‌کنند، دریافت خواهند کرد. در آیین نامه دولت تسهیلات بنیاد شهید پیش بینی نشده است.»
وی افزود: «خدمه نفتکش سانچی برای شرکت ملی نفتکش کار می‌کردند و تسهیلات آموزشی و یکسری مزایا را از همین دستگاه خود دریافت خواهند کرد. این افراد پیکر ندارند ولی گفته‌ایم در کنار شهدای آتش نشان برای آن‌ها یک بنای یادبود خواهیم ساخت. قبلا هم تدبیر همین بوده که این بزرگواران عنوان ارزشی «شهید خدمت» را داشته باشند. اما خدماتشان متفاوت است. چون این ها به نوعی فداکاران راه خدمت هستند.»
خانواده شهدایی که قانونا از خدمات یک شهید بهره‌مند نیستند
به آتش نشانان فداکاری که در جریان عملیات خطرناک نجات و حریق که همه در حال فرار از خطر هستند، آنان با ایثارگری جان خود را از دست داده‌اند، پیش از حادثه پلاسکو لفظ شهید هم داده نمی‌شد. اما اتفاقات حادثه پلاسکو که فداکاری این آتش نشانان را به مردم بیش از پیش نشان داد، باعث شد لفظ شهید هم در مورد این شهدا در دهان‌ها بیفتد و در محافل رسمی هم آنان را با نام شهید بشناسند. اما این عنوان شهید اصطلاحی است که فقط شفاها به آنان تعلق گرفته و خانواده‌های آنان قانونا از خدمات یک شهید استفاده نمی‌کنند.
مجوز دفن در قطعه شهدا تنها خدمات بنیاد به شهدای خدمت
سید مهدی شمس نیک، مسئول ایثارگران آتش نشانی تهران در گفتگو با خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، با اشاره به اصطلاح شهید خدمت و تسهیلاتی که به او تعلق می‌گیرد گفت: «شهید خدمت در حال حاضر به این معناست که شهید می‌تواند در قطعه شهدا به خاک سپرده شود و بنیاد شهید در مورد او فقط مجوز این کار را دارد. هیچ اقدام قانونی در مورد شهدای خدمت مثل شهدای ایثارگر انجام نمی‌شود.»
وی افزود: «کلیه خدمات رفاهی و معیشتی و حقوقی می‌بایست از جانب سازمان متبوع است. به شهدای آتش نشان از جانب سازمان آتش نشانی خدماتی داده می‌شود. سازمان ما مصوبه دارد و طبق آن به خانواده‌های شهدای اتش نشان تسهیلات می‌دهد.»
تنها اقدام بنیاد شهید در مورد آتش نشانان حادثه پلاسکو در یک سال اخیر این بوده که توانسته این شهدا را در قطعه 50 گلزار شهدای تهران به خاک بسپارد. و از اینجا به بعد هم اقدام قانونی انجام نشده که مابقی شهدای آتش نشان هم در قطعات گلزار شهدا خاکسپاری شوند. این استثنا فقط مخصوص شهدای پلاسکو بوده و مابقی آتش نشانان شهید در مقبره سازمان آتش نشانی در قطعه 436 به خاک سپرده می‌شوند.
اصلاح آیین نامه تعیین مصادیق؛ تنها راه حل مسئله
یوسف مجتهد ، معاونت حقوقی شورای عالی انجمن‌های جانبازان درباره راه حل این مسئله می‌گوید: قانون گذار تهیه آئین نامه مصادیق را بر عهده هیأت وزیران گذاشته بود. هیأت وزیران هم سال 93 و سال‌های اخیر آن را نهایی کرد اما در مصادیق چیزی در این زمینه نیامده است. مثلا محیط بانانی که توسط افراد شرور کشته می‌شوند را در مصادیق آورده ولی چنین چیزی چون در مصادیق نیامده، خود بنیاد شهید محذوریت قانونی دارد. مگر آنکه دولت آئین نامه را اصلاح کند و بعد رئیس مجلس هم به تغییرات آئین نامه ایرادی نگیرد. آن زمان تازه جایگاه قانونی پیدا کرده و وارد مصادیق می‌شود.
