به گزارش مشرق، آنچه در ادامه می‌آید، یادداشتی است از جوزف نای، استاد برجسته مدرسه جان اف کندی دانشگاه‌ هاروارد که در پایگاه فارن افرز وابسته به اندیشکده شورای روابط خارجی آمریکا در مورد «قدرت زیرکانه» [Sharp Power] منتشر شده است. جوزف نای جایگاه قدرت زیرکانه را در حیطه قدرت نرم و سخت و تمایز آن نسبت به دو قدرت دیگر را مشخص و در نهایت پیشنهاد خود را به جوامع دموکراتیک برای مواجهه با قدرت زیرکانه دشمنان ارائه کرده است.

واشنگتون با اصطلاح جدیدی دست و پنج نرم می کند. اصطلاحی که تهدیدی قدیمی را شرح می دهد؛ «قدرت زیرکانه». این عبارت توسط Christopher Walker و Jessica Ludwig از بنیاد موقوفه ملی برای دموکراسی [NED] خلق شد و به جنگ اطلاعاتی [Information Warfare] بکارگرفته شده توسط قدرت های اقتدارگرا علی الخصوص چین و روسیه اطلاق می شود. در دهه گذشته پکن و مسکو ده ها میلیارد دلار برای شکل دهی به ادراک و رفتار عمومی در دنیا هزینه کردند. آنها از ابزارهای قدیمی و جدید استفاده کردند تا از عدم تقارن آزادی میان سیستم های محدود خود و جوامع آزاد بهره برداری کنند. تاثیرات این اقدامات جهانی است اما در آمریکا، تمرکز نگرانی ها بر دخالت روسیه در انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۱۶ و تلاش چینی ها برای کنترل موضوعات حساس مورد بحث در کلاس های درس، انتشارات و فیلم های آمریکایی بوده و هست.  

در گزارش بنیاد موقوفه ملی برای دموکراسی [NED] به قلم Christopher Walker و Jessica Ludwig آمده است: «توسعه و پالایش قدرت زیرکانه چین و روسیه باید مورد توجه سیاست سازان در آمریکا و دیگر دموکراسی ها قرار گیرد و آنها باید در مورد ابزارهای واکنشی همیشگی، بازبینی صورت دهند». این دو کارشناس قدرت زیرکانه ای را که در محیط سیاسی و اطلاعاتی کشورهای هدف رخنه کرده را با قدرت نرمی که افسون فرهنگ و ارزش را در خدمت قدرت کشور به کار می گیرد، مقایسه می کنند. کارشناسان NED توضیح می دهند دموکراسی ها نه تنها باید خود را علیه نفوذ بدخیم اقتدارگرایان فعال کنند بلکه باید موضعی قطعی در جهت حمایت از اصول خود داشته باشند.

  امروز چالش ایجاد شده توسط جنگ اطلاعاتی چین و روسیه واقعی است. در این رویارویی، حکومت ها و جوامع دموکراتیک باید از هر گونه اغوا جهت تکرار روش های دشمنی آنها خودداری کنند. این یعنی مراقب باشیم پاسخمان به قدرت زیرکانه از حد معمول فراتر نرود بطوریکه مزایای حقیقی این حکومت ها از بین برود. حتی امروز مزیت این حکومت ها از قدرت نرم نشات می گیرد.

قدرت پایدارِ «قدرت نرم»

در سیاست های بین المللی، قدرت نرم یعنی توانایی تأثیرگذاری بر دیگران با بکارگیری جذابیت و اقناع و نه استفاده از قدرت سخت تحمیل و پرداخت مالی. قدرت نرم به تنهایی کافی نیست و زمانی که با قدرت سخت همراه می شود، اثرگذاری آن چند برابر می شود. این ترکیب در مرکز رهبری آمریکا قرار می گیرد. قدرت به این بستگی دارد که ارتش کدام سمت پیروز شود، اما به پیروزی روایت هم بستگی دارد. روایتِ قدرتمند، منشا قدرت است.

قدرت نرم در نوع خود، خوب یا بد نیست. ضرورتا بهتر نیست که ذهن ها با هم درگیر شوند تا ارتش ها. اسامه بن لادن، افرادی که به مرکز تجارت جهانی (برج های دو قلو) حمله کردند را نه تهدید کرد و نه حمایت مالی. بن لادن آنها را با ایده خود جذب کرد. اما قدرت نرم می تواند پایانی شیطانی هم داشته باشد، توانایی آن بستگی به اصالت اراده [Voluntarism] دارد که این از نقطه نظر خودمختاری بشر برتر است.

قدرت سخت، متکی به انگیزه ایجاد شده توسط پرداخت مالی و اجبار از سر تهدید است. اگر کسی اسلحه اش را به سمت شما نشانه رود و کیف پولتان را بخواهد، خواسته و اندیشه شما اهمیتی ندارد. این همان قدرت سخت است. اگر همان فرد شما را تشویق کند تا آزادانه کیف پولتان را به او بدهید، همه چیز به خواسته و اندیشه شما بستگی دارد. این همان قدرت نرم است.

قدرت زیرکانه که استفاده فریب آمیز از اطلاعات برای اهداف خصومت آمیز تعریف می شود، نوعی از قدرت سخت محسوب می شود. دستکاری ایده ها، ادراکات سیاسی و اهداف انتخاباتی سابقه طولانی دارد. آمریکا و شوروی هر دو در ایام جنگ سرد از این روش ها استفاده می کردند. حکومت های اقتدارگرا برای مدت های طولانی تلاش کردند از اخبار جعلی برای کاهش جذابیت دموکراسی استفاده کنند. در دهه ۸۰ میلادی سرویس جاسوسی شوروی شایعه ای را منتشر کرد مبنی بر این که ویروس AIDS محصول آزمایش های دولت آمریکا بر روی تسلیحات بیولوژیک است. این شایعه از طریق ارسال نامه ای بدون نام به روزنامه کوچک دهلی نو آغاز و سپس در سطح جهان تکرار شد و گسترش یافت. در سال ۲۰۱۶ نسخه بروز شده ای با همان تکنیک مشابه برای ایجاد شایعه ای علیه مدیر کارزار انتخاباتی هیلاری کلینتون استفاده شد.

آنچه که جدیدا تغییر کرده، مدل اولیه نیست، بلکه سرعتی است که چنین اطلاعاتی می تواند گسترش یابد و هزینه کمی برای توزیع خبر پرداخت شود. الکترون ها ارزانتر، سریع تر و ایمن تر هستند و به نسبت جاسوس ها به راحتی می توان آنها را تکذیب کرد. سرویس جاسوسی امروز روسیه به همراه ارتش ترول ها و بات های خود، درکنار رسانه هایی همچون راشاتودی و اسپوتنیک بعد از هک ایمیل های کمیته ملی دموکرات ها و دسترسی به اطلاعات مقام های کارزار انتخاباتی کلینتون، توانست مدت ها چرخه اخبار را قطع کند یا به انحراف بکشاند.

اگر قدرت زیرکانه [روسیه] روند دموکراتیک غربی را مختل و بِرَند کشورهای دموکراتیک را لکه دار کرد، اما نتوانست قدرت نرم خود را افزایش دهد و گاهی عکس آن روی داد. روسیه می تواند این هزینه را پذیرا باشد. چین اهداف دیگری دارد و این اهداف به اندازه قدرت زیرکانه قهری سانسور به قدرت نرم نیازمند است. ترکیب این دو هدف مشکل است. برای مثال در استرالیا، تایید چین در افکار عمومی تا قبل از افشای استفاده این کشور از قدرت زیرکانه و دخالت در امور سیاسی استرالیا در حال رشد بود اما این تایید عمومی به طور چشم گیری کاهش یافت. David Shambaugh از دانشگاه جرج واشنگتون می گوید چین روی هم رفته سالیانه ۱۰ میلیارد دلار برای تقویت ابزارهای قدرت نرم خود هزینه می کند اما از این سرمایه گذاری، حداقل درآمد را کسب می کند. چین در رتبه بندی قدرت نرم در دنیا، رتبه ۲۵ و روسیه رتبه ۲۶ را به خود اختصاص داده است.

معضل دموکرات ها

قدرت زیرکانه و قدرت نرم در روش های متفاوتی به کار گرفته می شوند و تشخیص تمایز میان آنها سخت و به همین خاطر پاسخ به قدرت زیرکانه دشوار است. انتخاب نحوه شکل دهی به اطلاعات هم در مسیر اقناع مهم است. تنها زمانی که نوع شکل دهی به اطلاعات بر فریب سایه افکند، (که انتخاب های داوطلبانه را محدود می کند)؛ می توان گفت به مرز اجبار نزدیک شده ایم. همین ظرفیت [آزادی و فریب عمدی] است که قدرت نرم را از قدرت زیرکانه تفکیک می کند و متاسفانه کشف آن همیشه ساده نیست.

در دیپلماسی عمومی وقتی به راشاتودی روسیه و شینهوای چین اجازه فعالیت آزاد در دیگر کشورها داده می شود، قدرت نرم، به کار گرفته شده است؛ و این شبکه ها باید پذیرفته شوند، حتی اگر پیامی که می دهند، ناخوشایند باشد. وقتی رادیو بین المللی چین، پنهانی از برخی ایستگاه های رادیویی در دیگر کشورها حمایت می کند، وارد حیطه قدرت زیرکانه شده ایم که باید فاش شود. بدون افشاگری مناسب، اصالت اراده نقض شده است. [این تمایز] شامل حال دیپلماسی آمریکا هم می شود: در جریان جنگ سرد، تأمین مالی مخفیانه احزاب ضد کمونیسم در انتخابات ۱۹۴۸ ایتالیا و حمایت مخفیانه سیا آمریکا از کنگره برای آزادی فرهنگی مثال هایی از قدرت زیرکانه هستند و نه قدرت نرم.

محیط اطلاعاتی امروز پیچیدگی های دیگری را معرفی می کند. در دهه ۶۰ میلادی Edward R. Murrow نوشت: «مهم ترین بخش ارتباطات بین الملل ده ها هزار کیلومتر کابل الکترونیکی نیست، بلکه چند متر نهایی این ارتباط مهم است». اما این موضوع در رسانه های اجتماعی به چه معنی است؟ «دوستان» با ما تنها یک کلیک فاصله دارند و ایجاد دوستان جعلی آسان است؛ این دوستان جعلی می توانند اخبار جعلی تولید شده توسط ترول های اجیر شده و بات ها را بازنشر کنند. تشخیص خط تمایز میان قدرت زیرکانه آنلاین و قدرت نرم آنلاین، نه تنها برای حکومت ها و مطبوعات، بلکه برای بخش خصوصی هم امری مهم شده است.

همچنان که دموکراسی ها به قدرت زیرکانه واکنش نشان می دهند، باید مراقب باشند به پیشنهاد حامیان مقابله با قدرت زیرکانه در مدل اقتدارگرا، بیش از حد لازم اقدام نکنند؛ چرا که قدرت نرم خود را تقلیل می دهند. بخش زیادی از این قدرت نرم از جوامع مدنی [در مورد واشنگتون؛ هالیوود، دانشگاه ها و بنیاد ها بیشتر از تلاش های دیپلماسی عمومی رسمی تاثیر گذار هستند] حاصل می شود و قطع دسترسی یا پایان بخشیدن بر آزادی، این دارایی های باارزش را هدر می دهد. کشورهای اقتدارگرا مانند چین و روسیه، دقیقا به دلیل عدم تمایل به آزاد کردن استعداد های جوامع مدنی، در تولید قدرت نرم خود مشکل دارند.

علاوه بر این، تعطیل کردن ابزارهای مشروع قدرت نرم روسیه و چین می تواند غیرسازنده باشد. همانند هر مدلی از قدرت، قدرت نرم اغلب برای اهداف رقابتی با حاصل جمع صفر بکار گرفته می شود، اما همچنین می تواند تاثیراتی با حاصل جمع مثبت داشته باشد. برای مثال اگر چین و آمریکا به خودداری از درگیری بیاندیشند، برنامه های تبادلی که توجه آمریکا به چین [و بالعکس] را بیشتر می کند، می تواند برای هر دو کشور مفید باشد. و در مورد چالش های فرا ملی مانند تغییر آب و هوا، قدرت نرم می تواند اعتماد و شبکه ایجاد کند که همکاری را ممکن می سازد. همچنان که ممانعت از فعالیت ابزارهای قدرت نرم چین یک اشتباه است، به همان میزان، نظارت بر خط تمایز قدرت نرم و قدرت زیرکانه مهم است. ۵۰۰ موسسه کنفسیوس و ۱۰۰۰ کلاس درس کنفسیوس که چین در دانشگاه ها از آنها حمایت می کند و مدارسی که در دنیا زبان و فرهنگ چینی آموزش می دهند را در نظر بگیرید. حمایت حکومتی به معنای این نیست که آن کلاس ها تهدید از نوع قدرت زیرکانه هستند. حتی شبکه BBC هم از حمایت حکومتی برخوردار است اما به اندازه کافی مستقل است و می توان این شبکه را ابزار معتبر قدرت نرم در نظر گرفت. تنها زمانی یک موسسه کنفسیوس از مرز تمایز عبور می کند و آزادی آکادمیک را نقض می کند، وارد حیطه قدرت زیرکانه شده و باید با آن مانند قدرت زیرکانه برخورد شود.

برای پاسخ به چنین تهدیدی، دموکراسی ها باید مراقب اقدامات آفندی باشند. جنگ اطلاعاتی می تواند در میدان نبرد، نقش تاکتیکی مفیدی بازی کند، همچنان که در جنگ علیه داعش ایفا کرد. اما برای دموکراسی ها یک اشتباه خواهد بود که از اقتدارگرایان تقلید و برنامه های عمده جنگ اطلاعاتی مخفی برپا کنند. چنین اقداماتی برای مدت طولانی مخفی باقی نمی ماند و زمانی که آشکار شد، قدرت نرم را از میان می برد.

ضمنا در قلمرو اقدامات دفاعی، مراتبی وجود دارد که حکومت های دموکراتیک می توانند در مقابله با تکنیک های تهاجمی جنگ اطلاعاتی اتخاذ کنند؛ از جمله حملات سایبری با اهداف سیاسی و انتخاباتی. دموکراسی ها هنوز استراتژی های کافی برای بازدارندگی و انعطاف تدوین نکرده اند. دموکراسی ها باید بیشتر مراقب باشند تا برنامه های قدرت نرم روسیه و چین، مانند موسسات کنفسیوس وارد حیطه قدرت زیرکانه نشود. اما محدود نکردن بهترین ابزار دفاعی باقی می ماند: بخش هایی که با این چالش روبرو شده اند، مطبوعات، آکادمی ها، سازمان های مدنی، حکومت و بخش خصوصی باید بر افشای تکنیک های جنگ اطلاعاتی تمرکز کنند.

خوشبختانه این همان مسیر باریکی است که بر خلاف دیکتاتوری ها، دموکراسی ها در آن حرکت می کنند. این یک واقعیت است که عدم محدودیت در جوامع دموکراتیک فرصت هایی را برای حکومت های اقتدارگرا برای به کار گیری تکنیک های منسوخ جنگ اطلاعاتی فراهم می کند. اما همین موضوع، منشا اصلی توانایی جذب و ترغیب دموکراسی ها است. حتی با استفاده روزافزون از قدرت زیرکانه، دموکراسی ها ترس کمی در رقابت باز با حکومت های استبدادی در قدرت نرم دارند. اگر دموکراسی ها خود را تا سطح دشمنان خود پایین آورند، مزیت اصلی خود را بر باد می دهند.  

 منبع: اندیشکده راهبردی تبیین