به گزارش مشرق، دقیقا ۶۱ سال قبل یعنی سال ۱۳۳۵ اولین گام ایران برای حرکت به سمت استفاده از یک انرژی نو به نام «هسته‌ای» برداشته شد و ۱۴ اسفند همان سال «قانون مربوط به موافقتنامه همکاری بین دولت شاهنشاهی ایران و دولت ایالات متحده آمریکا راجع به استفاده‌های غیر نظامی از انرژی اتمی» به امضای مجلس شورای ملی رسید. سال ۱۳۴۰ پروژه «راکتور تحقیقاتی تهران» آغاز و شش سال بعد مورد بهره برداری قرار گرفت و این اقدام «سنگ‌بنای علوم و فنون هسته‌ای» در ایران شد. ۱۳ سال بعد نیز سازمان انرژی اتمی تاسیس و اکبر اعتماد اداره آن را بر عهده گرفت.

کشورهای غربی که یک زمانی مشوق اصلی ایران برای استفاده از صنعت هسته‌ای بودند و حتی نتیجه بررسی‌های موسسه تحقیقاتی استنفورد به نیاز ایران به برق هسته‌ای تاکید داشت با پیروزی انقلاب سلامی به یکباره تغییر موضع! دادند و کارشکنی‌های هسته‌ای را شروع کردند. به تبع آن وضعیت «صنعت هسته‌ای» ایران نیز دچار تغییرات شد.

سال ۵۸ بحث درباره نیروگاه اتمی بوشهر در رسانه‌ها مطرح شد، اما با آغاز جنگ ایران و عراق، بخشی از کارشناسان آلمانی از ایران خارج شدند و تاسیسات اتمی بوشهر نیمه تعطیل رها شد. در سال ۶۱ این نیروگاه توسط هواپیماهای عراقی بمباران و در اثر آن حمله، ساختمان آن دچار آسیب شد و تمامی کارکنان آلمانی کشور را ترک کردند.

نهایتا بعد از اتمام جنگ تحمیلی، ایران به طور جدی استفاده صلح‌آمیز از «صنعت هسته‌ای» را در دستور کار قرار داد و با مجاهدت و مقاومت وارد مسیر پرفراز و نشیبی شد که به برکت خون شهدای هسته‌ای نتیجه آن پیروزی ملت ایران و توفیق در این صنعت کاربردی شد.

شاید تا قبل از مطرح شدن برجام، سازمان انرژی اتمی و به تبع آن سخنگوی این سازمان، زیاد محل رجوع اصحاب رسانه نبودند، اما در طول ۴ - ۵ سال گذشته این رویه هم دچار تحولاتی شده است به طوری که هم میزبانی کَمی سازمان انرژی اتمی از اصحاب رسانه افزایش یافته و هم سخنگوی این سازمان دست به گوشی‌تر شده است. سخنگویی که سال‌های دور شولای خبرنگاری به تن داشت و این روزها فوت و فن خبرنگاری را نیک می‌داند.

هرچند بیشترین گفت‌وگوها با مخبر سازمان انرژی اتمی حول محور «تعهدات فنی برجام»، «غنی‌سازی»، «کارشکنی آمریکایی‌ها»، «قلب راکتور»، «آینده صنعت هسته‌ای» و ... به حق انجام می‌شود، اما اگر قاعده «ارتباطات در خدمت توسعه» هم باشد صنعت هسته‌ای زوایایی دیگری دارد که باید به آن‌ها هم پرداخته شود.

در یکی از روزهای پایانی سال با بهروز کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی در دفتر کار مشرف به گنبد راکتور تحقیقاتی تهران به گفت‌وگو نشستیم. اتفاقا روز گفت‌وگو مصادف با سالروز تولد آقای سخنگو هم بود و گفت: اسفند سال ۱۳۳۴ متولد شده ام و این شعر را در سال ۵۲-۵۳ گفته‌ام:

به سال یک‌هزار و سیصد و سی و چهار، ماه انجامِ سال هفته‌ای به بهار
به جهان آمدم بهر سیر و گذر، سپری سازم همی لیل و هم نهار

ما حصل گفت‌وگوی حدود یک ساعته هسته‌ای ما - که با غنای بالای انرژی آقای سخنگو همراه بود - به قرار زیر است:

  آقای کمالوندی بدوا تشکر می‌کنم که علی‌رغم مشغله‌های کاری پایان سال وقت خودتان را در اختیار ما قرار دادید.

کمال‌وندی: من هم از شما و از همکاران پر تلاش‌تان  تشکر می‌کنم.

پشرفت برجامی

  سال ۹۶ برای صنعت هسته‌ای چگونه گذشت؟

کمال‌وندی: اصولاً به لحاظ فلسفی، تکنولوژی مثل انسان یک سیکل تکاملی دارد ابتدا متولد می‌شود، به بلوغ می‌رسد و بعد می‌میرد. مهم این است که به موقع متولد شود و به مرحله بلوغ برسد و در مرحله بلوغ بتواند روی پای خود بایستد. صنعت هسته‌ای، تکنولوژی پیچیده، استراتژیک و قدرت‌بخش است و از مولفه‌های مهم قدرت محسوب می‌شود. اگر به شکل مولفه قدرتی که واقعا هم هست به آن نگاه کنیم، جمهوری اسلامی ایران در تمام این مولفه‌های قدرت، شروع خوبی داشته است.

درباره سال ۹۶ هم باید بگویم سالی توام با پیشرفت‌های هسته‌ای بود که البته با مشکلاتی هم مواجه بودیم. نوع ارتباط با آمریکا و نیز صنعت هسته‌ای از برجام متاثر شد. به هر حال ضمن اینکه غنی‌سازی را ادامه دادیم و سانتریفیوژهایی که مورد توافق بود، کار می‌کردند در چند حوزه نیز کارهای خوبی داشتیم.

صادرات رادیو دارو

  آقای دکتر مصداقی بفرمایید

کمال‌وندی: بله حتما. یکی در حوزه «رادیو دارو» است که موفق به صادرات آن به تعدادی ازکشورهای منطقه و حتی یکی - دو کشور اروپایی شدیم. ضمن اینکه با این محصولات، بیش از ۹۰۰ هزار بیمار در داخل کشور را نیز پوشش دادیم. بعضی از این داروها طول عمرشان کوتاه است و بعضا ۱ تا ۴ روز، طول عمر دارند و باید مدام در حال تولید باشیم. همچنین در روش‌های مختلف تولید رادیو دارو مانند GMP هم اقدامات خوبی داشته ایم.

اگر در این حوزه‌ها آن چنان که در برنامه است، پیشرفت کنیم، می‌توان گفت جزو بهترین داروسازان - رادیودارو دنیا می‌شویم البته تا آن زمان تنها چندسالی فاصله داریم. در بحث FDG هم حجمی از کارها در حال پیگیری است، همچنین درباره ایزوتوپ پایدار نیز اقدامات موثری داشته ایم که طرح تست اولیه به کمک روسیه در حال انجام است. در حوزه بازسازی راکتور آب سنگین خنداب (همان راکتور اراک سابق) پیشرفت‌های خوبی با همکاری چینی‌ها داشته‌ایم و به لحاظ زمانی عقب نیستیم، انشاالله در همین دوره ۵ سالی که پیش‌بینی شده است، بتوانیم برای بازسازی راکتور خندآب کار را به نتیجه برسانیم.

ورود به حوزه کوانتوم

  سازمان انرژی اتمی جمهوری اسلامی ایران هم‌اکنون در چه حوزه‌هایی فعالیت می‌کند؟

کمال‌وندی: اخیراً به حوزه کوانتوم وارد شدیم «در هم تنیدگی کوانتوم» یک موضوع کاملاً جدید است که از مرزهای دانش شروع می‌شود سپس عملیاتی شده و در نهایت صنعتی می‌شود. البته نباید از یاد ببریم که اگر هر نوع فن‌آوری صنعتی بشود، امّا به صورت اقتصادی در نیاید، نمی‌تواند به حیات خود ادامه یابد. یکی از موارد مهمی که باید به آن اهمیت بدهیم این است که به حوزه هسته‌ای فقط از دید غنی‌سازی نگاه نکنیم چرا که بسیارگسترده‌تر از این است.

بحث لیزر را هم داریم که کاربردهای مختلفی دارد. بحث «ایزوتوپ پایدار» را هم دربر دارد «ایزوتوپ‌های سبک» که جداسازی آن تکنولوژی بسیار پیچیده‌تری نسبت به «ایزوتوپ‌های سنگین» که جداسازی‌اش آسان‌تر است، دارد. همچنین بحث «گداخت» مطرح است که انرژی آینده بشریت است. بشر هیچ چاره‌ای ندارد جز اینکه به این سمت برود.

همان‌طور که نفت تمام می‌شود، اورانیوم هم تمام می‌شود چنانچه بهترین تخمین‌ها می‌گویند تا ۱۲۰ سال دیگر منابع اورانیوم تمام می‌شود. خوب بعد از اتمام آن چه اتفاقی می‌افتد؟ اینجاست که اهمیت «گداخت» مشخص می‌شود، از طریق «گداخت» می‌توان از محل آب‌های اقیانوس‌ها، انرژی تولید کرد.

البته این موضوع هم اکنون در مسیر مرزهای دانش است و اگر ازحالا کار روی آن را شروع نکنیم، بعدها نمی‌توان تحقیقات را پیش برد و به مرحله تحقیقات صنعتی رسید. به این معناکه اگر بخواهیم، زمانی این کار را شروع کنیم که کشورهای پیشرفته به یک اوجی رسیده‌اند، دچار عقب‌ماندگی می‌شویم و می‌بینیم که مثلاً ۳۰ تا ۴۰ سال از این کشورها عقب هستیم.

کاربردهای مهم صنعت هسته‌ای

 اینکه وقتی از «صنعت هسته‌ای» نام برده می‌شود چرا صرفا «غنی‌سازی» به ذهن متبادر می‌شود؟ به خاطر اهمیت بیش از حد این مهم است یا بخاطر کم‌توجهی به سایر حوزها؟

کمال‌وندی: بله متأسفانه وقتی از صنعت هسته‌ای در دنیا نام می‌بریم، غنی‌سازی و بمب هسته‌ای را در نظرمی‌گیرند، نیروگاهی هم که کار می‌کند به صورت بالقوه، یک بمب اتم است و فقط بجای اینکه انرژی خود را به صورت یکباره تخلیه کند، آرام آرام این کار را می‌کند و اگر انرژی‌اش را به‌صورت یکدفعه‌ای تخلیه کند، چیزی مانند بمب اتم می‌شود. دیدگاه غربی می‌گوید، کسی که به جایگاه غنی‌سازی رسید وتوانست سوخت تولید کند، پس می‌تواند بمب هم تولید کند. از سوی دیگر با توجه به اینکه در مولفه‌های قدرت از دید آنان معنویت راه ندارد و با دید مادی به همه چیز، می‌نگرد و مفاهیمی مانند اتکا به خداوند و جایگاه شهدا که برای ما جزو مولفه‌های قدرت محسوب می‌شوند، برای غربی‌ها این معنی را ندارد، با این نگاه که «کافر همه را به کیش خود پندارد» درباره قدرتمند شدن ایران در این صنعت نگرانی‌هایی احساس می‌کنند.

با تبلیغات بدی که آن‌ها علیه ایران کرده‌اند اذهان را از توجه به کابردهای مهم و مختلف «صنعت هسته‌ای» بازداشته‌اند. باید تلاش کنیم حداقل، در داخل کشور تصویر درستی از صنعت هسته‌ای ارائه کنیم، صنعت هسته‌ای در کشاورزی، محیط زیست، داروسازی، نفت، صنایع غذایی و خیلی از حوزه‌های دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرد. صنعت هسته‌ای، صنعت بسیار گسترده‌ای است که متأسفانه تنها به برق هسته‌ای و بمب هسته‌ای معروف شده است.

۱۴ یا ۱۵ هزار نیروی صنعت هسته‌ای

  درباره هزینه - فایده صنعت هسته‌ای هم بفرمایید. بعضا حرف‌هایی زده می‌شود که کمترین اثر آن ایجاد شبهه است

کمال‌وندی: بله وقعا. بحث را از اینجا شروع می‌کنم که متاسفانه گاهی حرف‌های مبالغه‌آمیزی درباره صنعت هسته‌ای در کشور زده می‌شود. یک موردی همین اخیرا داشتیم که یک شخصی که دیدگاه‌های او به دولت هم نزدیک است ادعا کرد، «صنایع هسته‌ای ۵۰ هزار نیروی انسانی دارد». در حالی‌که اینگونه نیست و شاید در متن انگلیسی بد متوجه شده است. در حالیکه ما ۱۴ یا ۱۵ هزار نیرو در این عرصه داریم. هزینه‌هایی که برای صنعت هسته‌ای خرج شده است هم نسبت به کشورهای دنیا، بسیار حداقلی است. همین حالا، برای ساخت نیروگاهی مانند نیروگاه بوشهر، حداقل باید ۵ میلیارد دلار هزینه کنید تا چنین نیروگاهی بسازید که این نیروگاه هم‌اکنون برق تولید می‌کند.

۵ تا ۶ میلیارد هزینه هسته‌ای

  هزینه کمی ایران برای صنعت هسته‌ای از ابتدا تاکنون چقدر بوده است؟

کمال‌وندی: اگر به تمام پول‌هایی که به سازمان انرژی اتمی پرداخت شده است، نظری بیندازید و همه موارد را به قیمت دلار روز در نظر بگیرید، این هزینه رقمی در حدود ۵ تا ۶ میلیارد می‌شود.

۱۰ میلیارد دارایی هسته‌ای

  این در حالی است که فقط رقم فساد صندوق ذخیره فرهنگیان تا ۱۵ هزارمیلیارد تومان برآورد شده است

کمال‌وندی: بله، فقط حدود ۵ میلیارد دلار هزینه خوابیده داریم، سایت غنی‌سازی نطنز را داریم که اگر همین امروز بخواهیم چنین تاسیساتی درست کنیم باید ۲ میلیارد دلار هزینه کنیم. اگر بخواهیم هزینه تاسیسات فردو، رآکتور تهران و امکانات سوختی که در اصفهان و سایر امکانات مختلف را با هم در نظر بگیریم، متوجه می‌شویم بالای ۱۰ میلیارد دارایی‌مان است، ولی وقتی محاسبه می‌کنیم مبلغی در حدود ۵ تا ۶ میلیارد بیشتر به سازمان داده نشده است، اما یک عده‌ای، می‌خواهند هزینه‌های تحریم را پای این صنعت بنویسند. این تحریم‌ها ربطی به صنعت هسته‌ای ندارد و مربوط به حوزه سیاست است.

امروزه وقتی ۸۰ درصد برق فرانسه از انرژی هسته‌ای تولید می‌شود و این کشور جزو کشورهایی است که اقتصادش حرف اول در دنیا را می‌زند، مفهومش این است که تولید برق هسته‌ای می‌تواند امری اقتصادی باشد و در همه شاخه‌های دیگر نیز همین‌طور است؛ لذا هرکسی نباید به خود اجازه بدهد بدون اطلاعات درباره هر موضوعی اظهار نظر کند. چند روز پیش یک سوالی در سطح رسانه‌ها مطرح شد که وقتی دوستان گفتند آن را جواب بدهم، به آن‌ها گفتم اگر شما سوال را خوب متوجه شدید به من هم توضیح بدهید تا جواب آن را تهیه کنم.

خود سوال نشان می‌دهد که طرف متوجه نیست که از چه چیزی اصلاً ایراد می‌گیرد. آن کسی که می‌خواهد ایراد بگیرد، باید در آن زمینه، تخصص داشته باشد. استفاده از اطلاعات جسته و گریخته که با اطلاعات دیگر مخلوط شده و سپس بیان اظهاراتی که اصلا دقیق و علمی نیست آیا می‌تواند اسلامی، انسانی و قانونی باشد؟ بالاخره در آستانه ورود به دهه چهارم انقلاب هستیم و رهبر معظم انقلاب دهه سوم را دهه عدالت و پیشرفت نامیده بودند، یک مصداق عدالت این است که عادلانه حرف بزنیم و عدالت را در بین خودمان درست اجرا کنیم و بعد عدالت را در سطح دنیا پیاده کنیم.

رهبر انقلاب اخیر فرمودند در بخش پیشرفت «عدالت و پیشرفت» حرکت خوبی داشتیم، اما در بحث عدالت خیر. اتفاقا این پشرفت حاصل دسترنج دانشمندانی هست که بخشی از آن‌ها در همین سازمان انرژی اتمی فعال هستند.

کمال‌وندی: بله. قطعا همینطور هست.

نیاز به حداقل ۶ هزار مگاوات برق هسته‌ای

  از ۷۰ هزار مگاوات برق مصرفی کشور تنها هزار مگاوات آن از طریق صنعت هسته‌ای تولید می‌شود، برنامه‌ای برای افزایش تولید برق هسته‌ای وجود دارد؟

کمال‌وندی: تحقیقاتی در سال‌های پیش از انقلاب در انستیتو استنفورد آمریکا انجام داده بودند و براساس آن، محاسباتی انجام شده بود که ظرف ۲۰ سال بعدش، ایران بتواند ۱۲ هزار مگاوات برق اتمی داشته باشد. یعنی تا سال ۱۳۷۰ باید ۱۲ هزار مگاوات برق هسته‌ای در کشور تولید می‌شد، این میزان را براساس آمار و محاسبه مصرف ایران و قیمت نفت انجام داده بودند البته این محاسبات الگو دارد و کار پیچیده‌ای در دنیا نیست و نرم‌افزارهایی برای انجام این محاسبات در نظرگرفته شده است که کار را خیلی ساده می‌کند؛ براساس هر نوع محاسبه‌ای که تاکنون انجام داده‌ایم بین ۸ تا ۱۲ درصد برقمان، باید هسته‌ای باشد و برای این مهم برنامه هم داریم.

  چندهزار مگاوات می‌شود؟

کمال‌وندی: تقریباً حدود ۶ هزار مگاوات می‌شود. ظرفیت مصرف برق کشور در حالت اوج، حدود ۴۳ هزار مگاوات است، ظرفیت اسمی‌مان هم حدود ۷۳-۷۴ هزار مگاوات است. برمبنای ظرفیت اسمی محاسبه می‌کنیم. ظرفیت اسمی را اگر ۷۰ هزار مگاوات در نظر بگیریم ۸ درصد آن تقریباً حدود ۶ هزار مگاوات می‌شود. یعنی همین حالا حداقل، ۵ هزار مگاوات عقب هستیم و حداقل مطلوب هم ۱۲ درصد می‌شود که با عوامل مختلفی مانند: محیط زیست، افزایش گرمای زمین و بدی آب و هوا در ایران، باید ضریب ۱۲ درصدی را در نظر گرفت. مفهومش این است که باید ظرفیت را بالا ببریم تا بتوانیم جلوی انتشار دی‌اکسید کربن را بگیریم. براین مبنا، ظرف حدود ۲۰ سال که باید در کشور ۷۴ هزار مگاوات تولید برق را به حدود ۱۰۰ هزار مگاوات برسانیم، سهم برق اتمی ۱۲ هزار مگاوات خواهد شد.

سرمایه‌گذاری سنگین نیاز است

 این میزان تولید در سند چشم‌انداز مشخص شده است؟

کمال‌وندی: یک سند راهبردی انرژی تهیه شده است، ولی متأسفانه در تهیه این سند از مشارکت ما استفاده نکرده‌اند. سهمیه برق هسته‌ای در آن سند دیده نشده است. صنعت هسته‌ای مثل صنایع دیگر مانند انرژی بادی یا خورشیدی نیاز به کمک دولت دارد، کمک از این جهت که مثلاً برق تولیدی را با قیمت مناسب بخرند یا اگر وزارت نیرو کمتر از قیمت تمام شده آن را می‌خرد. مابه‌التفاوتش را دولت بدهد. این مسیری است که کشورهای دنیا رفته‌اند یعنی اگر می‌خواهند سهم انرژی باد را افزایش دهند، چاره‌ای جز این ندارند که دولت از آن حمایت کند تا زمانی که آنقدر قیمت را افزایش دهند که صنعت هسته‌ای بتواند قدرت رقابت پیدا کند. اگر بخواهیم ۲۰ هزار مگاوات برق هسته‌ای داشته باشیم قطعاً سرمایه‌گذاری‌های سنگینی لازم است.

پیشرفت خوب نیروگاه‌های ۲ و ۳ بوشهر

  کار ساخت نیروگاه‌های شماره ۲ و ۳ بوشهر در چه مرحله‌ای قرار دارد، برای تولید ۶ هزار مگاوات برق هسته‌ای چه کرده اید؟

کمال‌وندی: برای تولید ۶ هزار مگاوات برق هسته‌ای خوب کار می‌کنیم، هم‌اکنون در حال ساخت ۲ نیروگاه دیگر در بوشهر هستیم، همین چند روز پیش در بوشهر بودم، خاکبرداری‌های زیادی انجام شده است و بناست زیرگودهایی که حفر شده است، شمع‌های سیمانی با عمق ۱۸ متر بزنند، بالاخره خود این نیروگاه یک عظمتی دارد و زیرسازی بزرگی دارد و بخش مهمی از نیروگاه مرتبط به کارهای ساختمانی است. از نظر زمانی جلو هستیم و یک سال است که کار را شروع کرده‌ایم، پیشرفت خوبی داشته‌ایم.

تولید ۳ هزار ۱۵۰ مگاوات برق هسته‌ای تا ۱۰ سال آینده

  این دو نیروگاه چه زمانی به سرانجام می‌رسند؟

کمال‌وندی: پیش‌بینی اولیه‌مان این بوده که ظرف ۸ تا ۱۰ سال ساخته شود، اولی ۸ سال پس از شروع وارد مدار می‌شود که هم‌اکنون ۱ سالش گذشته است و دومی ۱۰ سال بعد وارد مدار شود. در اصل با گذشت یک سال از شروع کار این دو نیروگاه به ترتیب ظرف ۷ و ۹ سال بعد وارد مدار می‌شوند. با محاسبه این دو نیروگاه حدود ۱۰ سال دیگر، دو هزار مگاوات برق هسته‌ای بیشتر خواهیم داشت.

  یعنی هر نیروگاه ۱۰۰۰ هزار مگاوات برق تولید می‌کند؟

کمال‌وندی: بله، یعنی هر نیروگاه هزار و ۵۰ مگاوات برق تولید می‌کندکه جمعاً این سه نیروگاه در آینده باهم، سه هزار ۱۵۰ مگاوات برق تولید می‌کنند.

 با وارد شدن این دو نیروگاه به عرصه تولید، باز هم با میزان مور نیاز برق هسته‌ای فاصله داریم

کمال‌وندی: بله، وقتی که حکومت‌داری می‌کنید، ممکن است مواردی جزو ایده‌آل‌هایتان باشد، اما واقعیت‌ها نیز مسائلی را به شما تحمیل می‌کند. به‌طور مثال ما هم‌اکنون کمبود برق داریم، اما دو عامل توجه، برق هسته‌ای را عقب می‌برد. چه عواملی است؟ ۱. نیازفوری به برق. خوب یک نیروگاه اتمی ۸ تا ۱۰ سال طول می‌کشد در حالیکه یک نیروگاه فسیلی ساختن‌اش ۳-۴ سال طول می‌کشد لذا وقتی که دنبال نتیجه‌گیری سریع‌تری باشیم، سراغ نیروگاه فسیلی می‌رویم. ۲. ارزانتر بودن نیروگاه فسلی در کوتاه‌مدت است. البته وقتی نیروگاه فسیلی می‌سازید ظرف مدت ۱۰ سال به استهلاک می‌رسد، ولی نیروگاه هسته‌ای ۶۰ سال عمر دارد که تا ۴۰ سال هم قابل افزایش است، لذا ۱۰۰ سال کار می‌کند. یعنی اگر آنجا معادل ۴۰۰ میلیون دلار نفت مصرف می‌کنند تا هزار مگاوات برق تولید کنند، در نیروگاه هسته‌ای هزینه آن برای همین یکهزار مگاوات معادل ۶۰ میلیون دلار است، یعنی برق هسته‌ای یک نیروگاه سالانه چندصد میلیون دلار صرفه‌جویی دارد و در بلندمدت وقتی نگاه می‌کنیم، نیروگاه اتمی اقتصادی‌تر است.

۱۰ میلیارد دلار برای ساخت دو نیروگاه جدید

  ساخت دو نیروگاه ۲ و ۳ بوشهر چقدر هزینه نیاز دارد؟

کمال‌وندی: حدود ۱۰ میلیارد دلار هزینه لازم است. ممکن است وزارت نیرو تصمیم بگیرد از منابع دولتی خرج کند و بخواهد با ۵ میلیون دلار یا کمتر همین مقدار برق را تولید کند و مدت ۳ تا ۴ سال نیروگاه را بسازد تا زودتر هم به برق برسد. پس مهم این است که این نکته برای مسئولین کشور جا بیفتد که درست است انرژی هسته‌ای در ابتدا گران است، ولی در بلندمدت ارزان‌تر و اقتصادی‌تر خواهد بود. نکته مهم دیگر این که این انرژی در کشور ما پاک محسوب می‌شود و دی‌اکسید کربن در هوا متصاعد نمی‌کند.

دریافت وام با نرخ بهره کم از روسیه

 برای تامین این ۱۰ میلیارد دلار صرفاً از منابع داخلی استفاده می‌کنیم؟

کمال‌وندی: بله، به‌صورت منابع داخلی، ولی قرار است یک‌سری کمک‌های مالی از روسیه دریافت کنیم بحث‌هایی مطرح است که بانک‌های روسیه، مقادیری وام با نرخ بهره کم و بلندمدت بدهند. پروژه‌های بزرگ این چنینی در دنیا شکل‌های مختلفی دارد و اصلاً با اتکای به بودجه دولتی انجام نمی‌شود. مثلاً بهترین شکلش BOO است، یعنی کار ساخت نیروگاه را به یک کشور و یا شرکت داده و می‌گوییم این پروژه را بساز، مالکیت و مدیریتش را هم به آن کشور یا شرکت می‌دهیم. هم‌اکنون انگلیس یک نیروگاه هسته‌ای متعلق به خودش ندارد و همه آن‌ها به صورت BOO ساخته شده و متعلق به شرکت‌های فرانسوی است.

ما برای اینکه بتوانیم این مدل و یا روش BOT یا شکل‌های دیگر را برای ساخت نیروگاه استفاده کنیم، یک‌سری مشکلات سیاسی داریم که باید آن‌ها را حل کنیم. ترکیه هم از روش BOO استفاده کرده است و در نظر دارد ۴ نیروگاه در شمال و ۴ نیروگاه در جنوب بسازد، یک قرارداد دولتی هم بسته تا برق مصرفی را به نرخ روز از آن‌ها بخرند. ما هم‌اکنون برق را، کیلوواتی ۱ سنت به دولت می‌فروشیم که نمی‌توانیم همین پول را هم از وزارت نیرو بگیریم. این در حالی است که قیمت جهانی برق هسته‌آی ۱۲ تا ۱۴ سنت است.

طلب ۷۰۰ میلیارد تومانی از وزارت نیرو

 چقدر پول از وزارت نیرو طلبکار هستید؟

کمال‌وندی: ۷۰۰ میلیارد تومان. نوعی سیاست‌های اجتماعی وجود دارد که برق را ارزان‌تر به مردم برسانند، اما وقتی همین برق را می‌خواهیم تولید کنیم، هزینه‌های به مراتب بیشتری از نرخ فروش دارد. اقتصاد قواعد خودش را دارد که در اقتصاد، به آن «عقلایی کردن» می‌گویند. هر چیزی که غیراقتصادی باشد، غیرعقلایی است و یا بالعکس.

حال کسی که در استنفورد چنین محاسباتی را برای تولید برق در ایران کرده است، همه جوانب را در نظر گرفته که مثلاً برق در ایران چه قیمتی می‌َشود؟ آنهااین طور محاسبه کرده اند که شرکت‌های اروپایی به سرعت نیروگاه‌ها را در ایران می‌سازند و می‌توانند به هدف در نظر گرفته شده برسند. همین امروز مثلاً می‌توانیم بگوییم در ۱۰ سال آینده می‌توانیم ۲۰ نیروگاه داشته باشیم به شرطی که بتوانیم از امکان BOO یا BOT استفاده کنیم و برای این امر باید فضای سیاسی اجازه بدهد. در آن صورت خیلی از شرکت‌های کره‌ای، فرانسوی و ژاپنی این کار را انجام می‌دهند.

آخرین وضعیت یونی‌تراپی

 بیمارستان هسته‌ای در چه مرحله‌ای است؟

کمال‌وندی: برای احداث، مرکز «یون‌تراپی» به توافقات فنی، تجاری و مالی با طرف مقابل رسیده‌ایم، کم‌کم وارد فازهای اجرایی می‌شویم، این پروژه توسط وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مدیریت می‌شود ما فقط بخش یون تراپی آن را می‌سازیم در عین حال این گونه پروژه‌ها طوری نیست که امسال و یا یکی دو سال دیگر تمام شود. به هرحال ۴ تا ۵ سال دیگر طول می‌کشد و باید افراد را برای آموزش بفرستیم و تجهیزات نیزخریداری شوند. که همه این برنامه‌ها در دست اقدام است.

راه‌اندازی دبیرستان هسته‌ای دخترانه

  دبیرستان هسته‌ای در چه مرحله‌ای قرار دارد؟

کمال‌وندی: دبیرستان وابسته به سازمان انرژی هسته‌ای یک مورد داریم که قبلاً پسرانه بود و دخترانه آن هم راه‌اندازی شد و بنا داریم در مشهد هم یک مدرسه راه‌اندازی کنیم که کارهای نهایی آن در حال انجام است.

بهره‌برداری از راکتو جدید آب سنکین خنداب در سال ۱۴۰۰

 قرار است باز طراحی رآکتور آب سنگین خنداب در سال ۹۸ به بهره‌برداری برسد. می‌رسد؟

کمال‌وندی: یک سالی هست که کار در این زمینه را آغاز کرده‌ایم.

 طرح تفضیلی که آغاز شده است

کمال‌وندی: بله. طرح پایه تمام شده است، طرح تفضیلی هم در نیمه راه است که بعد به مرحله مهندسی می‌رسد و بعد از آن هم نصب و بقیه اقدامات انجام می‌شود. اگر سال ۹۵ را سال آغاز در نظربگیریم با احتساب ۵ سال، راکتور در سال ۱۴۰۰ به بهره‌برداری می‌رسد.

  در سال ۱۴۰۰ رآکتور جدید را خواهیم داشت؟

کمال‌وندی: بله، رآکتور آب سنگین خنداب را خواهیم داشت.

کار طراحی جدید راکتور آب سنگین خنداب بدون برجام هم ادامه می‌یابد

 چین و آمریکا هم در اقدامات مربوط به رآکتور خنداب کمک می‌کنند؟

کمال‌وندی: چین و آمریکا به عنوان رئیس مشترک گروه کاری طرف‌های مقابل ایران تعیین شده‌اند، چین به این خاطر که از نزدیک با ما کار می‌کند و آمریکا هم از این جهت که تکنولوژی بالایی دارد و ضمن اینکه با بقیه کشورها نیز کار را هماهنگ می‌کند، کارگروه جلسات مختلف و خوبی داشته است، آخرین جلسه یکی - دو هفته گذشته در چین بود.

این همکاری، از آن موضوعاتی است که مورد علاقه طرفین از جمله آمریکایی‌ها است، زیرا آن‌ها این نگرانی را دارند که ایران ممکن است روزی به رآکتور قبلی بازگردد تا به زعم آن‌ها با بازگشت به راکتور قبلی بتواند بمب پلوتونیومی تولید کند. برای ایران هم از این جهت که تکنولوژی‌اش را به روز کند، ساخت راکتور جدید قابل اهمیت است؛ لذا با هم به تفاهمی رسیدیم و نوعی بازی برد- برد انجام داده‌ایم که به نفع دو طرف باشد.

در عین حال خود را برای بازگشت به قبل آماده نگه داشته‌ایم، اینکه می‌گویند در قلب راکتور خنداب، سیمان پر کرده‌اند و دیگر نمی‌توان آن را راه‌اندازی کرد، حرف‌های تبلیغی است و اگر بخواهیم به حالت قبل برگردیم، کمتر از ۱ سال و نیم زمان، این کار را خواهیم کرد، زیرا نقشه‌ها و امکاناتش را داریم.

 با اقدامات انجام شده در راکتور خنداب، می‌توانیم کار را جلوتر از مرحله قبل از برجام پیش ببریم؟

کمال‌وندی: بله، اتفاقاً این جزو مواردی است که حتی در قطعنامه شورای امنیت، استثناء شده است.

 حتی اگر برجام به هم بخورد؟

کمال‌وندی: بله، در صورت به هم خوردن برجام همه قراردادهایی که می‌نویسیم، اجرایی است و می‌تواند ادامه پیدا کند و بار حقوقی و سیاسی دارد لذا بدون برجام هم کارش ادامه می‌یابد.

مخالفت با ایران؛ خودشیرینی برای ترامپ

 چرا انگلیس با خرید ۹۰۰ تن اورانیوم طبیعی توسط ایران از قزاقستان مخالفت کرد؟

کمال‌وندی: در سفری که مسئولان انگلیسی به ایران داشتند آقای صالحی این موضوع را مطرح کردند. منتها حدسم این است که انگلیسی‌ها در آن زمان برای ترامپ در مرحله حضورش در قدرت بود، خودشیرینی کردند و جلوی کار را گرفتند و بعد از آن هم که ترامپ آمد، گفتند هرچه که کمیسیون بگوید، آن‌ها به نوعی سیاست بازی کردند، انگلیسی‌ها قابل اعتماد نیستند.

فرانسه و انگلیس؛ بازهم بهم زن برجامی

 بیشترین کارشکنی از سوی کدام ۵ عضو کنونی انجام می‌شود؟

کمال‌وندی: در یک مقاطعی فرانسه و در مقاطعی هم انگلیس. انگلیسی‌ها بالاخره آنگلوساکسون هستند و از قدیم الایام ارتباط تنگاتنگی با آمریکا داشته‌اند، اما فرانسه در طول تاریخ در خیلی موارد مقابل آمریکا بوده است. من در یکی از مصاحبه‌هایم گفتم، فرانسوی‌ها در دوره‌های قبل مقابل آمریکا ایستاده بودند، ولی بعد، چون آسیب تقابل را دیدند، سعی کردند سیاست‌شان را عوض کنند، به هرحال در ذات، باهم رقابت دارند و این اشتباه است اگر فکر کنیم همه این کشورها و سردمدارانشان مانند هم هستند.

بله، همه این‌ها دشمن هستند، ولی بین این دشمنان فرق است. اگر به تاریخ فرانسه نگاه کنیم با آمریکا رقابت‌های جدی داشته است و همیشه فکر می‌کرده که مانع نفوذش در منطقه است حتی در مناطق آفریقا، مستعمراتش. فرانسوی‌ها در وضعیت اینچنینی گیر کرده‌اند و گاهی سمت اروپا و گاهی سمت آمریکا می‌روند، سیاست مشخص ندارند.

موشک یک سلاح استراتژیک و دفاعی است

 اظهارنظرات وزیر خارجه فرانسه درباره مباحث موشکی ایران نیز در راستای همین سیاست‌ها قابل ارزیابی است؟

کمال‌وندی: در بحث موشکی آمریکایی‌ها، تلقی‌شان این است که ابزارهایی که نیاز داشتند تا ایران را تهدید بین‌المللی معرفی کنند و براین اساس، تحریم‌های شورای امنیتی و سنگینی را به ایران تحمیل کنند از دستشان گرفته شده است. حال می‌خواهند یک قطعنامه جدید در شورای امنیت درست کرده و ثابت کنند ایران تهدید بین‌المللی است و از آنجائیکه موضوعاتی مثل حقوق بشر، مسائل منطقه‌ای و تروریسم ظرفیت اجماع‌سازی جهانی علیه ایران برای آن‌ها را ندارد موضوع موشکی را در دستور کار قرار داده‌اند. از بین این موارد فقط مسئله موشکی این ظرفیت را دارد لذا فرانسوی‌ها چنین القاء می‌کنند که مسئله موشکی موضوع برجامی است.

در حالی‌که چنین نیست، چرا؟ بدین خاطر که تنها در بند ۳ بیانیه کشورهای طرف ایران به آن اشاره شده است؛ و نه در متن قطعنامه. در بیانیه‌ها، هم ایران را فراخوانی یا به عبارتی دعوت کردند که تا هشت سال بعد از آغاز برجام موشک‌هایی که طراحی برای کلاهک اتمی شده‌اند، نسازد و آزمایش هم نکند. ایران هم گفته چنین قصدی ندارد از طرفی این موضوع مدت‌دار است و کمتر از ۶ سال به پایان می‌رسد. آمریکایی‌ها، چون هیچ ظرفیت دیگری نمانده است، از بین این همه موضوع فعلاً به مسئله موشکی چسبیده‌اندو به اروپا هم فشار می‌آورند، اما اگر ما درست رفتار کنیم، موشک یک سلاح استراتژیک و دفاعی است و حق ما است و آن‌ها هم مجبورند آن را بپذیرند.

ماجرای «سی تی بی تی»

 در بخش پایانی به «سی تی بی تی» هم اشاره کنیم. اخیر گفته شد تجهیزاتی در مراکز هسته‌ای نصب شده که بعدا تکذیب شد. اصل ماجرا چیست؟

کمال‌وندی: اقدامات مربوط به «سی تی بی تی» با وزارت خارجه مرتبط است بنده این را بخاطر اینکه سال‌های زیادی در وزارت خارجه بودم، عرض می‌کنم. «سی تی بی تی» منع جامع آزمایش‌های هسته‌ای و یک کنوانسیون بین‌المللی است ضمن اینکه در ایران دولت‌ها در این باره نمی‌توانند به تنهایی تصمیم بگیرند. البته در موضوع «سی تی بی تی»، سطوح مختلف درگیرهستند و سیاست‌هایمان هم هیچ فرقی نکرده است، اما خبر طوری مطرح شده که گویا اتفاقی افتاده است، در حالیکه هیچ اتفاقی نیفتاده البته اگر روزی ایران تصمیم نهایی خود را را بگیرد و مجلس ایران آن را تصویب کند و قرار باشد ایستگاه‌ها «سی تی بی تی» در ایران فعال شود، باز هم روش‌هایی برای کاهش نگرانی‌ها وجود دارد. هم اکنون اگر ایستگاه‌هایی هم در ایران مشخص شده اند، فعال نیستند و اگر یک روزی فعال شوند، برای رصد ایران نیست و ایستگاه‌های رصد ایران در خارج از کشور است.

دولت امضا کرده؛ مجلس تصویب نکرده

 این‌گفته‌ها درست است که با تجهیزات «سی تی بی تی» قصد انجام، کارهای جاسوسی در ایران را دارند؟

کمال‌وندی: درست است که از غربی‌ها هیچ چیز بعید نیست، ولی خودمان هم شایعه درست نکنیم که بعد از آن باورمان شود و وامصیبتا بگوییم. این اتفاق این‌طور نیست که آن‌ها بتوانند، تأسیساتی را وارد ایران کنند بدون اینکه مجوز بگیرند. مثلا اگر بخواهند تأسیساتی نظارت پرتویی نصب کنند به سازمان انرژی اتمی گفته می‌شود، اگر بخواهند تاسیساتی از جنس لرزه‌ای وارد کنند، دانشگاه تهران و... درگیر آن می‌شوند، لذا برای تجهیزات ایستگاه‌های «سی تی بی تی» هم وزارت خارجه به دقت امور را بررسی می‌کند و هم سازمان انرژی اتمی، جای نگرانی در این باره وجود ندارد.

دو موضوع وجود دارد: یکی اینکه اجرایی شدن خود «سی تی بی تی» که هنوز محقق نشده است و تعدادی از کشورها که باید مجالس‌شان آنرا تصویب کنند به حد نصاب نرسیده‌اند. نکته دوم اینکه تصویب این پیمان در مجلس ایران که هنوز به تصویب نرسیده است، هر چند امضای دولت در حدود ۱۵-۲۰ سال پیش را داشته است.

  به هرحال گفته‌هایی مبنی بر امکان انجام جاسوسی با تجهیزات «سی تی بی تی» مطرح می‌شود و با توجه به سابقه‌ای که از غربی‌ها در ذهن داریم، اگر اینچنین باشد، آن‌ها منتظر نمی‌مانند وکار را پیش می‌برند.

کمال‌وندی: دنیای جاسوسی بسیار پیچیده، است، با توجه به اینکه کار دیپلماتیک کرده‌ام با دو دنیا به طور معمول مواجه بوده‌ایم، یکی دنیای سرویس‌های امنیتی و دیگری هم دنیای رسانه‌ها هر کدام از این موارد، پیچیدگی خاص خود را دارند، این طور نیست که دست روی دست بگذاریم و برای مواجهه با پدیده‌های جدید هیچ اقدامی نکرده باشیم. حال اگر یک روزی پس از تصمیم مسئولین و تصویب مجلس قرار باشد تجهیزات «سی تی بی تی» در کشور نصب شود، حتی اختیار این را داریم که به جای آنلاین، بصورت آفلاین اطلاعات را در شبکه بین‌المللی قرار دهیم مانند همان کاری که چین می‌کند.

یاد گرفته‌ایم چطور مار گرفته و از زهرش استفاده کنیم

 مردم نسبت به چنین موضوعاتی با توجه به سابقه غرب حساسند و به عبارتی مارگزیده هستند؟

کمال‌وندی: در عین مارگزیدگی هم باید زندگی کرد و نباید در ترس دائم بسر برد. تشخیص امور با امکانات و اطلاعات میسر است و مسئولان امر هم تجربه کافی برای درک سایر امور و تشخیص و اقدامات لازم دارند به گونه‌ای که به کشور لطمه‌ای وارد نشود. یاد گرفته‌ایم که چطور دم مار را بگیریم تا از زهرش استفاده کنیم.

اشتباه دیگر روا نیست

 آقای دکتر حرف پایانی دارید بفرمایید.

کمال‌وندی: وارد سال چهلم انقلاب شده‌ایم و این عدد در زندگی انسان سال پختگی است، به نظر من واقعاً روا نیست کسی بعد از چهل سال اشتباه کند خطا اصلاً جایز نیست مخصوصاً خطای بزرگ که در حوزه‌های سیاسی می‌تواند حادث شود. من همیشه گفته‌ام ۳ دنیا هست که هرکدام قواعد خود را دارند و مزیت‌ها و خطرات خود را دارند، اول: دنیای رفاقت کالایش محبت است، صدمات و زیانش هم صدمه به دوستی است. دوم: دنیای تجارت، کالایش ثروت است و اگر بد عمل کنیم، ثروت از دست می‌دهیم.

سوم: دنیای سیاست که کالایش قدرت است و اگر بد عمل کنیم، قدرت از دست می‌دهیم و کشوری که می‌خواهد، قدرتمند باشد ضرری که در نتیجه اشتباه می‌کند خیلی سنگین است. کسانی که در حوزه سیاست کار می‌کنند باید همه قواعد آن را بدانند لذا عدل همان است که سیاستمدار در جای سیاسی قرار بگیرد و مسئولیت خود را بشناسد که التبه کارخیلی سنگینی است و اگر اشتباه از جنس سیاستمداران‌مان نداشته باشیم ظرفیت‌های ایران انقدر خوب است که می‌تواند جزو کشورهای قدرتمند و برتر دنیا باشد.

 آقای دکتر در پایان مجدد از شما سپاسگزارم که وقت خودتان را در اختیار میزان قرار دادید.

کمال‌وندی: من هم از شما سپاسگزارم.

  متن دستخط بهروز کمالوندی به خبرگزاری میزان به قرار زیر است:

بسم‌الله الرحمن‌الرحیم
هر روز از طریق این رسانه مهم در جریان مهمترین رویدادهای خبری داخل کشور و خارجی قرار می‌گیرم. کار حرفه‌ای و ارزشمند این رسانه مهم قابل تقدیر و شایسته ستایش است. معلوم است انسان‌های متعهد و متخصص زیادی دست‌اندر کار هستند که این نتیجه زیبا را ارائه می‌نمایند. برایشان در این کار خطیر آرزوی موفقیت و تائیدات الهی را دارم. بامید اعتلای هر چه بیشتر ایران اسلامی.
به تاریخ بیست و دوم اسفند یکهزار و سیصد و نود و شش
بهروز کمالوندی
معاون امور بین‌الملل، حقوقی و مجلس سازمان انرژی اتمی